ابتکار: آلاینده‌های ناشی از تایر خودروها یکی از عوامل آلودگی هوای تهران است/ به طور میانگین سالی ۵۰ کیسه نایلونی می‌خوریم
در شانزدهمین کنگره بین‌المللی ایمونولوژی که طی روزهای اخیر در دانشگاه علوم پزشکی ایران برگزار شد، یکی از پنل‌های تخصصی به اثرات آلودگی محیط زیست بر سیستم ایمنی انسان اختصاص یافت. معصومه ابتکار، استاد ایمونولوژی دانشگاه تربیت مدرس در این پنل با تشریح اثرات هر یک از آلاینده ها بر سلامتی انسان ها گفت: ریسک آلاینده‌ها برای سلامتی و اثراتش بر سیستم ایمنی انسان بسیار بالاست، به همین دلیل در دنیا مورد توجه بوده و راههای کاهش و مقابله با آن دائما مورد مطالعه قرار می گیرد.
به گزارش سایت دیده‌بان ایران؛ شانزدهمین کنگره بین‌المللی ایمونولوژی و آلرژی، اردیبهشت ۱۴۰۲ در روزهای هفتم تا نهم اردیبهشت ۱۴۰۲ در دانشگاه علوم پزشکی ایران برگزار شد. یکی از پنل‌های تخصصی این همایش به موضوع محیط زیست مربوط بود.
معصومه ابتکار، رئیس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست در بخشی از سخنرانی‌اش درباره مرگ و میرهای ناشی از آلودگی در منابع زیستی مانند آب و خاک و غذا هشدار داد و گفت: «مسئله آلودگی فقط موضوعی جهان سومی و آسیایی نیست بلکه در کشورهای پیشرفته هم وجود دارد. به عنوان مثال گزارشی وجود دارد که می‌گوید ۱۷ هزار نقطه در اتحادیه اروپا دچار آلودگی با انواع آلاینده‌ها هستند. سالانه چیزی در حدود ۱۰ هزار ماده شیمیایی جدید وارد بازار می‌شود. بنابراین ریسک آلاینده‌ها ریسکی بسیار جدی است که سراسر دنیا به آن توجه و راههای کاهش و مقابله با آن را مطالعه می‌کنند.» «پیام ما» به دلیل اهمیت مباحث مطرح شده، گزارشی از سخنرانی‌های این پنل را منتشر می‌کند.
نانو پلاستیک‌های خطرناک
معصومه ابتکار سخنانش از نانو و میکرو پلاستیک‌ها به عنوان یکی از آلاینده‌های بسیار خطرناک و گسترده نام برد و توضیح داد: «موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد موضوع میکروپلاستیک‌ها و نانو پلاستیک‌هاست. از سال ۲۰۱۵، سازمان ملل در مورد پلاستیک‌ها هشدار جدی می‌دهد. ذراتی که از کشاورزی یا فرسایش جاده‌ها هم به وجود می‌آیند. نکته بسیار حائز اهمیت این است که در سیاهه جدیدی که برای آلودگی هوای تهران انجام شده است آلاینده‌ها فقط ناشی از اگزوز خودروها نیست بلکه آلاینده‌های ناشی از تایر خودروها هم در این سیاهه جای گرفته‌اند. این ذرات تقریبا در همه فعالیت ها ظاهر می‌شوند. هر بار که حتی لباس خود را می‌شویید میلیون‌ها نانو پلاستیک و میکروپلاستیک وارد آب می‌شوند. حتی این ذرات در آبی که می‌خوریم وجود دارد و این موضوع فقط مخصوص ایران نیست. به شکل میانگین سالی ۵۰ کیسه نایلونی می‌خوریم که عوارض بسیار زیادی در روده و سیستم ایمنی دارند. البته مطالعات در این زمینه بسیار جدید است و ممکن است ابعاد دیگری هم به زودی آشکار شود. در سال های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶، تلاش زیادی برای کاهش تولید و مصرف پلاستیک در کشور داشتیم که البته با مقاومت بسیار جدی صنف تولیدکنندگان پلاستیک مواجه شدیم.»
به گفته این کارشناس ایمونولوژی جامعه انسانی با آلاینده‌های زیادی مانند فلزات سنگین، آفت‌کش ها و سمومی مواجه است که گاه تا ۱۰۰۰ سال از بین رفتنشان طول می‌کشد که ماندگاری آنها در بقایای مواد غذایی یک مسئله جدی است و می تواند باعث شود که حتی مواد غذایی که ما آنها را به عنوان مواد مغذی و مفید می شناسیم هم بسیار مضر شوند. او از «ددت» به عنوان یکی از مهمترین آنها نام می برد که البته مشتی در خروار سموم آلاینده است. حدود سی سال است که با دستکاری ژنتیکی تلاش می‌شود مواد غذایی را با کیفیتی متفاوت تولید کنیم. این موضوع با اصلاح نژاد فرق دارد. اصلاح نژاد ترکیب طبیعی گونه‌های گیاهی و جانوری است. اما «جی ام او»، ایجاد اختلال در ژنتیک است. تغییر یک ژن چیز ساده‌ای نیست و بسیار تبعات دارد. مسئله‌ای که امروز برای آن نگرانی ایجاد شده است اثر این محصولات تراریخته بر آلرژی‌ها و سرطان‌هاست. در این زمینه مطالعات کافی هست اما جرات اینکه با این موضوع مقابله شود بسیار کم است. چرا که چرخه بزرگ اقتصادی در این بخش ایجاد شده است. خوشبختانه ایران پروتکل بین‌المللی مربوط به این بخش را امضا کرده است و پس از آن در کشور قانون ملی ایمنی زیستی را مصوب کردیم.»
وی افزود: اقدامات و مصوبات مهمی در سالهای اخیر در این زمینه داشته ایم که باید پیگیری و به طور کامل و مستمر اجرا شود؛ در غیر این صورت شهروندان با معضلات جدی در سلامتی روبرو خواهند بود.
رییس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوا
سیاست هایی که در سطح ملی برای مقابله با آلودگی هوا پیگیری کردیم؛ یکی بحث توقف استفاده از بنزن برای سوخت خودرو در سال های 89 تا 92 است که بسیار خطرناک بود و دولت از سال 93 آن را حذف کرد. پس از آن در همان دوران لایحه قانون هوای پاک تصویب شد.
وی اظهار داشت: در بحث گردوغبار، معضل تغییر اقلیم سبب می شود سالانه از شمال افریقا و عربستان سعودی هستند، دو میلیارد تن گردو غبار در اتمسفر ایجاد می شود و ایران علاوه بر منابع داخلی، به شدت از آن متاثر خواهد بود و از عوامل آسم و آلرژی به ویژه در کودکان خواهد بود. البته سرب نیز چنین عوارضی دارد که خوشبختانه از سال 1379 از بنزین مصرفی در ایران حذف شده و اینکه برخی از آن به عنوان آلاینده هوای شهرهای ایران نام می برند اشتباه است.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: برای گردوغبار اقدامات کوتاه مدت مثلا تعطیلی مدارس، عایق بندی منازل یا کاهش تردد و استفاده از ماسک در مناطق پر گرد و غبار و در بلند مدت، لازم است ولی در بلند مدت اقداماتی مثل مقابله با تغییر اقلیم و حفاظت از تالاب ها باید صورت گیرد. اجرای جدی قانون هوای پاک و همچنین قانون حفاظت از تالاب ها بی کم و کاست باید انجام شود.
ابتکار افزود: جیوه از آلاینده های جدی علیه سلامت انسان هاست و کنوانسیون مینی ماتا برای محدودیت تولید و مصرف این ماده خطرناک در محیط زیست ایجاد شد. ایران در سال 1394 به این کنوانسیون پیوست و همان سال اولین اقدام در بندر ماهشهر واحد کلر آلکالی بعد از سالها آلایندگی منطقه از رده خارج و سیستم جدیدی که از جیوه استفاده نمی کرد همزمان افتتاح و جایگزین آن شد.
شهره نیکو، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره اثر آلاینده‌های آلی پایدار مانند پاپس ها (Paps) و دایوکسین (Dioxin) بر سیستم ایمنی گفت: «پاپس‌ها مواد شیمیایی سمی هستند که بیشتر توسط فعالیت های انسانی در صنعت و کشاورزی وارد طبیعت می شوند؛ مانند احتراق ناقص و آفت‌کش‌ها.»
او با تشریح اثرات دایوکسین‌ها بر سیستم ایمنی انسان گفت: «از منابع دایوکسین‌ها، زباله سوزها به خصوص زباله‌های پزشکی و عفونی هستند و اگر مجهز به فیلترهای جذب دایوکسین نباشند مقادیر زیادی از این آلاینده می‌تواند وارد آب، خاک و محیط زیست ما بشود. همچنین صنایع از انتشاردهندگان دایوکسین‌ها هستند.»
نیکو ورود دایوکسین‌ها به بدن انسان را از طریق زنجیره غذایی دانست و به طور مثال گفت: «سلامت انسان ها به خصوص از طریق مصرف گوشت، لبنیات و ماهی آلوده به دایوکسین در معرض خطر قرار می گیرد و در واقع ۹۰ درصد آلودگی انسان ها به این سم از این طریق است. چرا؟ چون دایوکسین ماده‌ای چربی دوست است که در بافت چربی حیوان ها ذخیره می شود و ما از طریق خوردن آنها مقادیر زیادی از دایوکسین‌ها را وارد بدنمان می کنیم. بدتر اینکه دایوکسین عمر زیادی دارد و پس از ورود به بدن، در لایه های چربی بین ۷ تا ۱۱ سال باقی می ماند و تجزیه و خارج نمی شود. به طور مثال کنوانسیون استکهلم با توجه به این خطرات، تولید مواد حاوی دایوکسین‌ها را منع کرده است. همچنین سازمان بهداشت جهانی در مورد خطر وجود پاپس‌ها در شیر مادر اظهار نگرانی کرده است، چرا که با اندازه گیری میزان دایوکسین‌ها در شیر مادران بین سالهای ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ مشخص شد که میزان مرگ و میر نوزادان ارتباط کامل با میزان وجود این آلاینده در محیط زیست دارد.
او یادآور شد فاکتورهایی مانند سن، جنسیت، عادات غذایی، نوع اشتغال و منطقه زندگی در جذب دایوکسین‌ها موثر بوده و به طور مثال کسانی که از سبزیجات بیشتری نسبت به گوشت در غذای خود استفاده می کنند، دایوکسین کمتری در بدن خواهند داشت و متاسفانه سرطان زایی این اثبات شده است. همچنین دایوکسین‌ها می توانند از جمله عوامل ایجاد اندومتریوز در خانم‌ها و ناباروری در آقایان و بروز اوتیسم در کودکان شود.
آلودگی تهدید جدی نوزادان
سمیرا قبادزاده یکی دیگر از سخنرانان این پنل بود. او به تشریح تاثیر آلودگی هوا بر سیستم ایمنی در سلامت و بیماری پرداخت و ارائه راهنماهای استفاده از ذرات معلق در موادی مانند سوخت خودروها به تلاش‌های جهانی برای کاهش این ذرات اشاره و بر لزوم رعایت این استانداردها تاکید کرد.
قبادزاده با اشاره به اینکه آلودگی هوا در دوران جنینی نیز بر سلامت انسان اثر می گذارد، گفت: «نوزادانی که با وزن کم به دنیا می‌آیند، نوزادانی که زود به دنیا می آیند، نوزادانی که مرده به دنیا می آیند یا نوزادانی که نقص در سلول های عصبی دارند ممکن است تحت تاثیر آلودگی هوا باشد. همچنین افزایش مشکلات تنفسی مانند کودکانی که به آسم مبتلا می شوند، در حالی که زمینه ژنتیکی نداشته و مادر و پدر سالم هستند یا دیابت های مقاوم به انسولین و نیز بیش فعالی ها اخیرا به موارد ناشی از عوارض آلودگی هوا اضافه شده است.»
او گفت: «غیر از آلودگی ناشی از خودروها و وسایل نقلیه، فعالیت های صنعتی به خصوص صنایع نفت و گاز در کشور ما از عوامل مهم آلودگی هوا به شمار می روند که برخی از آنها دارای دارای پیچیدگی های خاص بوده و چندین نوع آلودگی را می توانند تلفیق و با خود حمل کنند. در مطالعاتی که طی دوران پاندمی کووید صورت گرفت، مشخص شد در محیط هایی که این آلودگی ها بیشتر بوده، موارد بستری نیز بیشتر بوده است.»
این محقق ایمونولوژی با تاکید بر اینکه آلاینده های هوا فقط بر روی دستگاه تنفسی اثر نمی‌گذارند، و هر یک می توانند بخشی از بدن ما را تحت تاثیر قرار دهند، اظهار داشت: «برخی از آلاینده های هوا در ابتلا به مشکلات پوستی، برخی برای کبد، برخی برای سیستم عصبی و میزان افسردگی و برخی در ابتلا به سرطان‌ها خطرزا هستند.»
سمیرا قبادزاده به راههای ورود این آلاینده‌ها به بدن نیز اشاره کرده و گفت: «چیزی که اصلا فکرش را نمی‌کنیم این است که پوست ما می تواند یکی از راههای ورود این آلاینده به بدن ما باشد. همچنین از طریق چشم، بینی و اعصاب می‌توانند وارد مغز شوند و عوارض خطرناکی بر جای بگذارد.»
ایران در مسیر ناپایداری
زهرا جواهریان از مرکز صلح و محیط زیست هم در این پنل مشکلاتی را که بشر به طور روزمره و هر لحظه بیش از پیش برای سلامت و محیط زیست خود ایجاد می کند تشریح کرد.
او با تاکید بر ضرورت اجرای مدیریت سبز توسط دولت ها و مردم، گفت: «ردپای اکولوژیک، شاخصی برای ارزیابی میزان مصرف بشر و اثراتش بر محیط زیست است و هم اکنون اکثریت کشورها و از جمله ایران ظرفیت زیستی کره زمین را رد کرده و شیره جان زمین را به خشکی می برند.»
جواهریان افزود: «در ایران نیز از ظرفیت زیستی کشور فراتر رفته و به سمت ناپایداری می رویم. به طور مثال در مورد وضعیت خاک؛ شاهد فرسایش گسترده خاک در بخش کشاورزی و فرسایش ۶ برابری خاک نسبت به میانگین جهانی هستیم. همچنین در بحث برداشت از آب های زیرزمینی که براساس استانداردها برداشت ایمن حدود ۲۰ درصد و مرز خطر برداشت حدود ۴۰ درصد است، ایران در شرایط ۸۵ درصد برداشت قرار دارد و همه مردم در نقاط مختلف کشور شاهد تنش های آبی هستند.»
این عضو فعال مرکز صلح و محیط زیست گفت: «ایران همچنین در مباحث پسماند، پلاستیک و دورریز غذا دچار وضعیت نامطلوبی است. مشکلات بهداشتی ناشی از پسماند های مختلف و از جمله پلاستیک ها هر روز بیش از پیش روشن می شود و بحث دور ریز مواد غذایی نیز بر بار آن می افزاید. در سال ۲۰۱۹ میلادی حدود یک پنجم (۱۷ درصد) از کل مواد غذایی تولید شده در جهان دور ریخته شد که مقدار آن، ۹۳۱ میلیون تن تعیین شده است. وضعیت دورریز مواد غذایی در ایران خساراتی برابر با ۱۵ میلیارد دلارو آلودگی وسیع خاک و از بین رفتن زمین های کشاورزی است. در بحث مصرف انرژی هم همگان اطلاع دارند که پر مصرف هستیم و نیز مقام ششم را در انتشار گازهای گلخانه ای جهان داریم.»
زهرا جواهریان با طرح این سوال که «در این وضعیت چاره چیست» گفت: «اقدامات جهانی برای رهایی از رکود و نابودی به طرح و پیگیری اقدامات سبز منجر شده است. این اقدامات شامل بهره‌وری سبز، اقتصاد سبز یا دوار، ایجاد مشاغل سبز و اجرای مدیریت سبز است. به طور مثال بهره‌وری سبز برای تولید کننده شامل افزایش سود،کاهش هزینه تولید،کاهش هزینه احیاء و دفع ضایعات، بهبود نگرش بازار، کاهش هزینه‌های بهداشت و درمان کارکنان می‌شود. همچنین برای مصرف کننده نیز منجر به خیر عمومی شامل بهبود کیفیت محیط زیست، بهبود بهداشت و ایمنی و زندگی با کیفیت بهتر می‌شود.»
او افزود: «اقتصاد سبز یا اقتصاد دوار نیز رهیافت‌های کاهش مخاطرات، محیط زیستی و آسیب‌های بوم شناختی را بکار می‌گیرد که حاصل آن بهبود رفاه بشری و تساوی حقوق اجتماعی است. در این اقتصاد هیچ چیز دور ریخته نمی‌شود، بلکه بازیافت و باز استفاده می‌شود که در نتیجه هم اقتصاد و هم محیط زیست را نجات می‌بخشد. مشاغل سبز هم نگاه جدیدی به جهان دارد تا آن را پایدار سازد. مثل کشاورزی ارگانیک که در آن انسان، آب و خاک محافظت می شوند و با آلودگی همه چیز، سلامت و معیشت انسان ها به سمت ناپایداری نمی‌رود.»
زهرا جواهریان با تاکید بر نقش دولت ها در مدیریت سبز گفت: «یکی از پر مصرف‌ترین‌های منابع محیط زیستی دولت‌ها هستند. بنابراین در ایران ابتدا به صورت یک آیین‌نامه مطرح و سپس در قانون برنامه ششم لحاظ و براساس بند ز ماده ۳۸ این قانون دستگاه‌های دولتی موظف به اجرای آن هستند. البته منوط به اینکه گزارش بدهند و مورد نظارت و بازرسی باشند. در دولت یازدهم این نظارت با اخذ کارنامه مدیریت سبز از وزارتخانه‌ها از سوی سازمان حفاظت محیط زیست انجام می‌شد؛ اینکه وضعیت هر وزارتخانه در مصرف، آب، برق، کاغذ و همچنین کاهش تلف شدن آنها، همچنین نحوه مدیریت پسماندها طی یک سال چگونه بوده است.»
او اظهار امیدواری کرد که با توجه به شرایط سخت کشور، مسئولان در همه رده‌ها اجرای مدیریت سبز را پیگیری کنند. همچنان‌که شانزدهمین کنگره بین المللی ایمونولوژی برای اجرای مدیریت سبز تلاش کرده و دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز پس از این مدیریت سبز را هدف قرار داده است.
منبع: پیام ما
