هوش مصنوعی؛ تیغ دولبه گسترش یا مقابله با اختلاس و پولشویی/ در سال ۱۴۰۴جرایم مالی مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته در ایران پیچیده‌تر می‌شود
آن‌طور که سعید نقدی، وکیل پایه یک دادگستری به دیده‌بان ایران می‌گوید، فناوری یادگیری عمیق مبتنی بر هوش مصنوعی، ابزاری قدرتمند است که اگر در اختیار سودجویان قرار گیرد، می‌توانند اعمال مجرمانه‌ای نظیر اختلاس و پولشویی را راحت‌تر انجام دهند و اگر دولت‌ها از این ابزار استفاده کنند، می‌توانند با وقوع جرایم اقتصادی مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته مقابله کنند. به گفته او، در سال ۱۴۰۵، جرایم مالی مرتبط با هوش مصنوعی در ایران، پیچیدگی و گستردگی بیشتری پیدا خواهند کرد.
به گزارش سایت دیده‌بان ایران، آن‌طور که سعید نقدی، وکیل پایه یک دادگستری به خبرنگار ما می‌گوید، فناوری یادگیری عمیق مبتنی بر هوش مصنوعی، ابزاری قدرتمند است که اگر در اختیار سودجویان قرار گیرد، می‌توانند اعمال مجرمانه‌ای نظیر اختلاس و پولشویی را راحت‌تر انجام دهند و اگر دولت‌ها از این ابزار استفاده کنند، می‌توانند با وقوع جرایم اقتصادی مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته مقابله کنند. به گفته او، در سال ۱۴۰۵، جرایم مالی مرتبط با هوش مصنوعی در ایران، پیچیدگی و گستردگی بیشتری پیدا خواهند کرد.
یادگیری عمیق مبتنی بر هوش مصنوعی چگونه در اختلاس و پولشویی به‌کار می‌آید؟
* با سلام و تشکر از شما که وقت خود را در اختیار ما قرار دادید. لطفاً خودتان را معرفی کنید و بفرمایید در چه زمینه‌ای فعالیت می‌کنید؟
سلام، از شما هم تشکر می‌کنم که این فرصت را فراهم کردید. من وکیل پایه یک دادگستری هستم و سال‌هاست در حوزه جرایم اقتصادی فعالیت دارم. تمرکز اصلی‌ام بر موضوعاتی مانند اختلاس، پولشویی و اخیراً جرایم سایبری است. در چند سال گذشته، به‌ویژه پس از مواجهه با پرونده‌هایی که ردپای فناوری‌های پیشرفته در آن‌ها دیده می‌شد، به بررسی نقش ابزارهایی مثل یادگیری عمیق در این جرایم پرداخته‌ام.
* با توجه به وضعیت اقتصادی ایران و پیش‌بینی‌هایی که برای سال ۱۴۰۵ دارید، جرایمی مثل اختلاس و پولشویی چه تغییراتی خواهند داشت و یادگیری عمیق چه نقشی در این میان ایفا می‌کند؟
وضعیت اقتصادی فعلی ایران، با چالش‌هایی نظیر تورم بالا، تحریم‌های بین‌المللی، و افزایش استفاده از فناوری‌های دیجیتال همراه است. این شرایط، زمینه را برای گسترش جرایمی مانند اختلاس و پولشویی فراهم می‌کند. پیش‌بینی من برای سال ۱۴۰۵ این است که این جرایم با استفاده از ابزارهای پیشرفته، پیچیدگی بیشتری پیدا کنند. یادگیری عمیق که یکی از شاخه‌های هوش مصنوعی است و با شبکه‌های عصبی چندلایه کار می‌کند، نقش مهمی در این تحول دارد. این فناوری هم می‌تواند به مجرمان در طراحی روش‌های نوین کمک کند و هم در صورت استفاده صحیح، ابزاری مؤثر برای نهادهای نظارتی باشد.
* لطفاً با جزئیات بیشتری توضیح دهید که یادگیری عمیق چگونه در اختلاس و پولشویی به‌کار گرفته می‌شود؟
البته یادگیری عمیق، به دلیل توانایی‌اش در تحلیل حجم عظیمی از داده‌ها و شناسایی الگوهای پیچیده، در این جرایم کاربرد گسترده‌ای دارد. این فناوری از شبکه‌های عصبی عمیق تشکیل شده که بدون نیاز به برنامه‌ریزی دستی، با پردازش داده‌ها خودشان را بهینه می‌کنند.
در حوزه اختلاس، به‌عنوان مثال، فرض کنید فردی که به سیستم مالی یک نهاد دولتی دسترسی دارد، از یادگیری عمیق استفاده کند. اخیراً در یکی از پرونده‌ها مشاهده کردم که با ابزارهای ساده‌تر، امکان دستکاری اسناد وجود داشت. حالا با این فناوری، می‌توان کل داده‌های مالی یک سازمان را تحلیل کرد، نقاط ضعف نظارتی را شناسایی نمود و تراکنش‌های غیرقانونی را به‌گونه‌ای زمان‌بندی کرد که در گزارش‌های معمول گم شوند؛ مثلاً برداشت‌های تدریجی و کم‌حجم که با فعالیت‌های عادی همخوانی داشته باشد. این سیستم حتی می‌تواند رفتار حسابرسان را پیش‌بینی کند و عملیات را براساس آن تنظیم نماید.
در پولشویی، کاربرد یادگیری عمیق بسیار پیشرفته‌تر است. این فناوری می‌تواند داده‌های تراکنش‌های بانکی و دیجیتال را بررسی کند، الگوهای نظارتی نهادها را دور بزند و مسیرهایی برای انتقال پول طراحی کند که عملاً غیرقابل ردیابی باشد. مثلاً، پول غیرقانونی را در صدها حساب بانکی، کیف‌پول دیجیتال، یا پلتفرم‌های غیرمتمرکز پخش کند، سپس از طریق صرافی‌های آنلاین و بازارهای دارایی دیجیتال مثل NFT، آن را به چرخه قانونی بازگرداند.
در گفت‌وگویی با یکی از فعالان حوزه ارز دیجیتال، متوجه شدم که این ابزارها می‌توانند حتی بازار دارک‌وب را تحلیل کنند و بهترین زمان و مسیر برای تبدیل پول به ارزهای ناشناس مانند مونرو را پیشنهاد دهند.
کمبود متخصصان هوش مصنوعی و شبکه‌های عصبی در نهادهای نظارتی و قضایی مشهود است
* قوانین فعلی ایران در مواجهه با این کاربردها چه وضعیتی دارند؟
قوانین موجود مانند قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری مصوب سال ۱۳۶۷ و قانون مبارزه با پولشویی مصوب سال ۱۳۸۶ برای جرایم سنتی تدوین شده‌اند و به فناوری‌های پیشرفته‌ای مثل یادگیری عمیق اشاره‌ای ندارند. قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸ نیز عمدتاً به جرایم ساده‌تر سایبری مانند دسترسی غیرمجاز پرداخته و از پوشش این روش‌های پیچیده ناتوان است. این خلأ قانونی، کار نهادهای قضایی را برای مقابله با چنین جرایمی دشوار کرده و نیاز به بازنگری قوانین کاملاً مشهود است.
* به نظر شما، در سال ۱۴۰۵ چه چالش‌هایی برای مقابله با این جرایم پیش رو خواهد بود؟
چالش‌های متعددی وجود دارد. نخست، سرعت پیشرفت فناوری‌هایی مثل یادگیری عمیق از توان فعلی ما برای پاسخگویی پیشی گرفته است.
تحریم‌ها دسترسی به ابزارهای پیشرفته را برای نهادهای داخلی محدود کرده، در حالی که مجرمان به‌راحتی این فناوری‌ها را از بازارهای جهانی تهیه می‌کنند. دوم، کمبود کارشناسان متخصص در حوزه هوش مصنوعی و شبکه‌های عصبی در نهادهای نظارتی و قضایی مشهود است. در یکی از جلسات دادگاه، بحثی با یک کارشناس داشتم که او هم به این کمبود اشاره کرد.
سوم، زیرساخت‌های دیجیتال ما، از جمله سامانه‌های بانکی و دولتی، اغلب قدیمی هستند و در برابر این تهدیدات آسیب‌پذیرند. همچنین، به دلیل‌عدم عضویت کامل در گروه ویژه اقدام مالی (FATF)، همکاری بین‌المللی برای ردیابی جرایم فرامرزی با مشکل مواجه است.
امکان استفاده از ابزار قدرتمند هوش مصنوعی برای مقابله با اختلاس و پولشویی توسط دولت‌ها
* دولت چگونه می‌تواند از یادگیری عمیق برای پیشگیری از اختلاس و پولشویی بهره ببرد؟
دولت می‌تواند از این فناوری به‌عنوان یک ابزار قدرتمند استفاده کند. در زمینه اختلاس، سیستم‌های مبتنی بر یادگیری عمیق قادرند داده‌های مالی نهادهای دولتی را به‌صورت لحظه‌ای تحلیل کنند و هرگونه ناسازگاری، مانند تغییرات غیرعادی در بودجه، را گزارش دهند. در پولشویی، این فناوری می‌تواند الگوهای پیچیده تراکنش‌ها را ردیابی کند، مثلاً فعالیت‌های مشکوک در صرافی‌های دیجیتال یا بازار ارزهای رمزنگاری‌شده را شناسایی نماید. بانک مرکزی می‌تواند با استفاده از این ابزار، رفتار بازار را پیش‌بینی کرده و نقاط ضعف را برطرف کند. همچنین، شبیه‌سازی حملات احتمالی با این فناوری می‌تواند به تقویت سیستم‌ها کمک کند. البته، این اقدامات نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فنی، آموزش کارشناسان و تدوین قوانین جدید برای جرم‌انگاری سوءاستفاده از هوش مصنوعی است.
* چه توصیه‌ای به مردم برای محافظت از خودشان در برابر این جرایم دارید؟
توصیه‌ام به مردم این است که هوشیاری خود را حفظ کنند. امروزه ممکن است با پیام‌ها یا تماس‌هایی مواجه شوند که به نظر واقعی می‌آیند، اما توسط فناوری‌های جعلی تولید شده‌اند؛ لذا نباید اطلاعات بانکی خود را در اختیار کسی قرار دهند. در معاملات دیجیتال، فقط از پلتفرم‌های معتبر و دارای مجوز استفاده کنند و از نرم‌افزارهای امنیتی به‌روز بهره ببرند. اگر با پیشنهادی غیرعادی، مانند درخواست انتقال پول مواجه شدند، بهتر است با یک وکیل یا کارشناس مشورت کنند تا ناخواسته درگیر جرایمی مثل اختلاس یا پولشویی نشوند.
* و حرف آخر شما؟
حرف آخرم این است که اختلاس و پولشویی با ابزارهایی مثل یادگیری عمیق، تهدیدی جدی برای اقتصاد کشور هستند. در سال ۱۴۰۵، اگر بتوانیم از این فناوری‌ها به شکل هوشمندانه استفاده کنیم، امکان کنترل این جرایم وجود دارد، اما اگر عقب بمانیم، مجرمان از ما پیشی خواهند گرفت. از شما و مخاطبان محترم برای توجه به این موضوع تشکر می‌کنم.
منبع: دیده‌بان ایران
