ظاهری، کارشناس اقتصادی: اختیار قیمت دلار به طور کامل به بازار غیررسمی سپرده شده است/ دولت همچنان در حال سعی و خطا در بازار ارز است

دیده‌بان ایران؛ زهرا ترابی – از زمان روی کار آمدن دولت چهاردهم، مسئولان دولتی بارها تاکید کرده‌اند که در این دوره از مدیریت دستگاه اجرایی، سیاست تک‌نرخی کردن ارز را در پیش خواهند گرفت. در چند ماه گذشته نیز تاکیدات دولتمردان روی این مساله بیشتر شده و اولین گام اجرایی دولت در این زمینه، حذف سامانه ارز نیما و انتقال تدریجی معاملات ارزی صادرکنندگان و واردکنندگان به سامانه مرکز مبادله طلا و ارز تحت عنوان خرید و فروش «ارز توافقی» بوده است. البته طی هفته‌های اخیر، قیمت ارز توافقی و سایر ارزهایی که نرخ رسمی آن را دولت اعلام می‌کند، اعم از دلار نیما، دلار سنا، دلار صرافی ملی و… همراه با نرخ دلار در بازار آزاد افزایش یافته و حتی میزان افزایش قیمت ارزهای که قیمت آن توسط دولت اعلام می‌شود، از مقدار رشد قیمت دلار در بازار آزاد بیشتر بوده است. 

به نحوی که بررسی کانال‌های غیررسمی و همچنین منابع رسمی اطلاع‌رسانی نرخ ارز نشان می‌دهد که طی حدود ۴۰ روز گذشته، یعنی از ۱۰ آذر تا ۲۰ دی، قیمت دلار در بازار آزاد از حدود ۷۰ هزار تومان به بیش از ۸۰ هزار تومان رسیده است، اما نرخ دلار در سامانه نیما از حدود ۵۲ هزار تومان به بیش از ۶۶ هزار تومان افزایش یافته و قیمت دلار در صرافی ملی (تحت نظارت بانک مرکزی) هم از حدود ۵۳ هزار تومان تا نزدیک ۶۸ هزار تومان بالا رفته است. همچنین قیمت دلار در سامانه سنا از حدود ۵۲ هزار تومان به بیش از ۶۸ هزار تومان رسیده است. این نشان می‌دهد که طی این مدت، اگرچه نرخ دلار در بازار آزاد حدود ۱۴ درصد بیشتر شده، اما قیمت دلار در سامانه‌های دولتی بین ۲۷ تا ۳۱ درصد افزایش یافته است. 

مسئولان دولت اعلام کرده‌اند که هدف آن‌ها از نزدیک کردن نرخ ارز در سامانه‌های دولتی به نرخ ارز در بازار آزاد، کاهش رانت موجود در این زمینه بوده است؛ رانتی که البته محصول تحریم‌های شدید و فرآیندهای موسوم به دور زدن تحریم‌ها است که نتیجه‌ای جز پر کردن جیب عده‌ای سودجو ندارد. عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد اخیرا با اشاره به این مساله گفته است که «خبر دارم بین ارز نیمایی و بازار آزاد چه پول‌هایی رد و بدل می‌شود؛ همه برای این است که این وسط تقریبا رانت ۴۰ درصدی است که خیلی‌ها هم استفاده می‌کنند، پس چرا باید اجازه این کار را بدهیم؟ تجربه نشان می‌دهد هر زمان اختلاف نرخ بازار آزاد با نرخ تعیین‌شده زیاد باشد، سفته‌بازی و فشار برای تقاضا زیاد می‌شود و بانک مرکزی نمی‌تواند کنترل کند.» 

هنوز هم دولت‌ها در حال سعی و خطا در بازار ارز هستند

در چنین شرایطی از مصطفی ظاهری، کارشناس اقتصادی و مدرس دانشگاه درباره مهمترین عوامل افزایش قیمت دلار در هفته‌های اخیر پرسیدیم، که او نیز در گفت‌وگو با خبرنگار دیده‌بان ایران توضیح داد: سالیان زیادی است که با پدیده تحریم مواجهیم که اقتصاد ما را درگیر و جریانات اقتصادی کشورمان را مختل کرده است. آمریکایی‌ها تحریم را برای ایجاد اختلال در جریان اقتصادی ایران قرار دادند و در مقابل، رویکردی به نام اقتصاد مقاومتی از سوی رهبری ابلاغ شده است که بتوانیم در برابر این تحریم‌ها مقاومت کنیم تا دشمن را از این حربه‌ای که برابر ما پیش گرفته، پشیمان کنیم تا متوجه شود این رویکرد جواب نمی‌دهد. 

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: در کشور ما سیاست‌ها خوب نوشته می‌شوند، ولی وقتی سیاست‌گذاری‌ها وارد حوزه اجرا می‌شوند، حاکمیت در این حوزه می‌لنگد و دولت و قوای نظارتی مثل مجلس و قوه قضاییه در اجرای سیاست‌های کلی، برنامه‌های پنج‌ساله توسعه یا قانون بودجه، خوب عمل نمی‌کنند؛ به نحوی که در گزارش‌های رسمی سالانه می‌بینیم که دولت‌ها به این سیاست‌گذاری‌ها پایبند نیستند و خودشان را مکلف نمی‌دانند. از آن سو، قوای نظارتی نیز سخت‌گیری لازم را ندارند و به همین دلیل است که اجرای سیاست‌گذاری‌ها ابتر می‌ماند. 

این مدرس دانشگاه اضافه کرد: از سال ۹۰ به بعد شاهد تشدید نوسانات بازار ارز بر اثر اعمال تحریم‌ها است. طی این مدت، رویکردهای متنوعی در حوزه ارزی در پیش گرفته شده است و در مقاطع کوتاهی موفق شده‌ایم که قیمت ارز را مهار کنیم، اما در بسیاری از مقاطع در این زمینه ناموفق بوده‌ایم و شاهد رشد چندین برابری قیمت دلار بوده‌ام. متاسفانه هنوز هم دولت‌ها در حال سعی و خطا هستند و همچنان از رویکردهای اشتباه گذشته خودشان درس نگرفته‌اند و در ادبیات و عملکردشان، تکرار تجربیات تلخ گذشته را دارند. 

سالانه حداقل ۱۰ میلیارد دلار ارز از ایران خارج می‌شود

ظاهری با اشاره به چندنرخی بودن قیمت ارز در ایران، گفت: در حال حاضر دو بازار ارز در کشور داریم. اول، بازاری که مقامات دولتی آن را بازار غیررسمی عنوان می‌کنند و دیگری، بازاری که دولت ایجاد کرده است که قبلا اسم آن نیما بود و چند هفته است که اسم آن را بازار توافقی گذاشته‌اند. دولت از سال‌های قبل اعلام کرده است که تمام نیازهای ارزی کشور را در بازاری که به رسمیت می‌شناسد، تامین خواهد کرد، اما عملا این اتفاق رخ نداده است، یعنی یا همه نیازها برآورده نشده یا نیازها با تاخیر تامین شده و کسی که نیازمند ارز است را مجاب کرده که به طور دائم یا موقت نیاز خود را از بازار غیر رسمی تامین کند. 

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: هم‌زمان با این مسائل، تشدید تحریم‌ها بعد از خروج آمریکا از برجام نیز ریسک‌های شدیدی را به اقتصاد کشورمان وارد کرده و باعث شده است که شاهد افزایش سالانه خروج سرمایه از ایران باشیم و این خروج سرمایه بر نیازهای ارزی کشورمان افزوده است. اگرچه خروج سرمایه مطابق میل دولت و حاکمیت نیست، ولی فعال اقتصادی که ریسک‌های موجود در اقتصاد ایران، او را مجاب کرده است که نیاز خود را از بازار غیررسمی تامین کند، قاعدتا هر زمان که احساس ضرورت کند، سرمایه‌اش را هم از کشور خارج می‌کند که این روند به خروج بیش از ۱۰ میلیارد دلار ارز از کشورمان منجر شده است. 

وی در پاسخ به این سوال که در حال حاضر، دولت برای کنترل بازار باید چه اقداماتی را انجام بدهد، گفت: اکنون سه نیاز بزرگ در بازار ارز داریم. البته نیازهای دیگری هم وجود دارد که کوچکتر هستند و اهمیت آن‌ها هم کمتر است. یکی نیاز ارز واردکنندگان است، دوم نیاز ارزی واردات غیررسمی یعنی قاچاق است، زیرا به هر حال وقتی قاچاق انجام می‌شود، ارز مورد استفاده قرار می‌گیرد. سوم هم بحث خروج سرمایه است. این سه سبد بزرگ تامین ارزی کشور را پوشش می‌دهند. دو مورد دوم غیررسمی است و دولت آن‌ها را قبول ندارد، ولی اولی را هم که دولت قبول دارد، با تاخیر چند ماهه انجام می‌دهد. 

بازار توافقی به سمت بازار غیررسمی میل پیدا کرده است

این مدرس دانشگاه درباره سیاست دولت پیرامون تک‌نرخی کردن بازار ارز نیز گفت: در یکی دو ماه اخیر، دولت اعلام کرده است که می‌خواهد بازار را تک نرخی کند. اما سوال این است که تک‌نرخی به کدام نرخ؟ نرخی که در بازار غیررسمی وجود دارد یا نرخی که دولت تعیین می‌کند؟ دولت سیزدهم، بازار غیررسمی را به رسمیت نمی‌شناخت و خودش قیمت را تعیین می‌کرد و براین باور بود که بازار غیررسمی باید خودش را با من هماهنگ کند، اما در این دولت، بازار نیمایی را حذف کرده و بازار توافقی ایجاد کرده‌اند. با تدبیری که اندیشیده‌اند، میل بازار توافقی به سمت بازار غیررسمی رفته است. البته مسئولان دولت اصطلاح اشتباهی را به‌کار بردند و گفتند که بازار، خودش قیمت ارز را تنظیم می‌کند، در حالی که اینطور نشده است، بلکه اختیار قیمت ارز به طور کامل به بازار غیررسمی سپرده شده است. 

ظاهری در پایان خاطرنشان کرد: در حال حاضر بازار توافقی فاصله اندکی با بازار غیر رسمی پیدا کرده است که همین موضوع باعث شده قیمت دلار در بازار غیررسمی هم جهش پیدا کند. برای کنترل این روند، دولت باید تقاضا را در بازار غیررسمی کاهش دهد، یعنی به هر میزانی تقاضا را در بازار غیررسمی کاهش یابد و این تقاضا به بازار رسمی منتقل شود، روند صعودی قیمت ارز متعادل‌تر می‌شود. البته این‌طور نیست که این روند رشد متوقف شود، بلکه سرعت افزایش قیمت دلار کمتر خواهد شد.

منبع: دیده‌بان ایران