صدور مجوز سریال‌های شبکه نمایش خانگی در دستان صداوسیما/ جزییات
مجادله میان وزارت ارشاد و سازمان صداوسیماست، اما هر دو سکوت کرده‌اند. در این میان عده‌ای پس از اعلان خبر توقف صدور مجوز نمایش خانگی از سوی وزارت ارشاد اظهار رضایت کردند و تعداد دیگری هم در دل خوشحال، در ظاهر واکنشی نشان ندادند، در مقابل مخالفان نظارت صداوسیما بر شبکه نمایش خانگی در دو بیانیه صنفی مخالفت خود را ابراز کردند و پس و از آن تک و توک صداهای اعتراض کمی بیشتر شد.
به گزارش دیده بان ایران؛ نظارت بر شبکه نمایش خانگی و ویاودیها (VOD) همچنان موضوع گمانه‌زنی میان اهالی سینما، تلویزیون و رسانه‌هاست بدون اینکه یکی از ۲ طرف ماجرا؛ یعنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا صداوسیما، در اظهارنظری رسمی به موضوع نظارت بر شبکه نمایش خانگی پایان دهند و یا حتی با استناد به بندهای قانونی نحوه نظارت بر شبکه نمایش خانگی را تبیین کنند.
پس از انتشار خبری در اواخر خردادماه امسال، گمانه‌زنی‌ها درباره تغییر نظارت بر شبکه نمایش خانگی و ویاودیها از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به سازمان صداوسیما چرخید. در این خبر به نقل از سازمان سینمایی آمده بود که بهمن حبشی، مدیرکل دفتر نظارت بر تولید فیلم، گفته است: «تعداد مجوزهای صادره و سریال‌های در حال تولید و آماده توزیع برای نمایش خانگی بیشتر از نیاز و ظرفیت بازار است و تا نمایش چند سریال آماده توزیع و ایجاد تعادل میان زنجیره صدور مجوز تا توزیع لازم است چند ماهی از صدور مجوز جدید خودداری شود».
پس از آن بود که حدس و گمان‌ها درباره وضعیت شبکه نمایش خانگی در فضای مجازی به خصوص توییتر آغاز و گفته شد این کار خلع ید از وزارت ارشاد است. چند روز پس از آن، فرضیات مطرح‌شده در رسانه‌های رسمی نیز آغاز شد و اندکی بعد تعدادی از اهالی سینما و تلویزیون در گفت‌وگو با رسانه‌های مختلف به بحث در این زمینه پرداختند.
سایت تابناک یکی از اولین رسانه‌هایی بود که در تحلیل تبعات این اقدام وزارت ارشاد روز ۳۰ خرداد چنین نوشت: «پس از آنکه اختیار صدور مجوز «ویاودی» (VOD) یا ویدئوکلوب‌های اینترنتی از سازمان سینمایی سلب و به سازمان صداوسیما واگذار شد، اکنون مجوز صدور محتوا برای ویاودیها نیز سرنوشت مشابهی یافته و با توجه به آنکه مصرف‌کننده اصلی سریال‌های تولید شده برای شبکه نمایش خانگی VODها هستند، تاکید شده که از این پس باید برای عرضه در ویاودیها از صداوسیما مجوز دریافت کنند».
کم‌کاری وزارت ارشاد
در یکی از اولین واکنش‌ها مهدی کوهیان، تهیه‌کننده سینما و حقوقدان حوزه رسانه، با استناد به مصوبه‌ای که ۲۸ سال قبل درباره آزادی فعالیت‌های ویدئویی در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده، چهارم تیر در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین بر این نکته تاکید کرد که نظارت بر ویاودیها و شبکه نمایش خانگی بر عهده وزارت ارشاد است نه صداوسیما.
به گفته او کم‌کاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در استفاده از بضاعت‌های حقوقی خود، موجب بروز این مشکلات می‌شود که صداوسیما بخواهد بر ویاودیها نظارت کند.
مقدمه‌ای برای دخالت سازمان‌های دیگر
در حالی که هنوز اظهارنظرهای زیادی به صورت رسمی درباره این موضوع وجود نداشت، روز هفتم تیر کانون کارگردانان سینمای ایران و شورای مرکزی کانون فیلمنامه‌نویسان سینمای ایران از توقف روند تولید و نمایش آثار نمایش خانگی انتقاد کردند.
در بخشی از بیانیه کانون کارگردان درباره پیامدهای این اقدام هشدار داده و اعلام شد: «توقف تولید سریال‌های نمایش خانگی توسط سازمان سینمایی مقدمه‌ای بر دخالت سازمان‌های دیگر در محدود کردن هر چه بیشتر این تولیدات خواهد بود که نتیجه آن نابودی پلتفرم‌های فضای آنلاین، از دست رفتن مخاطبین میلیونی و بیکاری بسیاری از اهالی زحمتکش سینمای ایران خواهد بود که در تولید این سریال‌ها نقش دارند».
گرانی تولید یا کارتل اقتصادی؟
همانطور که اشاره شد فضای مجازی نیز از واکنش نسبت به این موضوع دور نماند و در بسیاری موارد از رسانه‌های رسمی پیشی گرفت. سیدغلامرضا موسوی، دبیر شورای عالی تهیه‌کنندگان سینما، از جمله کسانی است که در سال‌های اخیر بارها درباره شبکه نمایش خانگی از جمله ورود پول‌های مشکوک به آن صحبت کرده و پس از خبر سازمان سینمایی، در صفحه اینستاگرامی خود در روز هفتم تیر نوشت: «سینمای ایران بیشترین آسیب را از سریال‌سازان شبکه نمایش خانگی و بعدها VODها دید. گرانی تولید و دستمزدها، کمبود هنرپیشگان آن هم کسانی که سینمای ایران را به شهرت رساندند و معمولاً پول باد آورده و در برخی موارد پول کثیف و... پول در شبکه نمایش خانگی حرف اول را می‌زد و بعدها در VODها؛ و صد البته اسکناس قوانین را دور می‌زد. انجمن وقتی نتوانست با حرف حساب مشکل را حل کند، به قانون‌های اجرانشده متوسل شد و شد آنچه باید می‌شد. دراین سیستم تعداد معدودی دستمزدبگیر، پولی پیدا نخواهند کرد و تلاش می‌کنند مثل مورچه فریاد برآرند دنیا را آب برد».
چهار روز بعد از این صحبت‌های موسوی، روابط عمومی شورای عالی تهیه‌کنندگان، گفت‌وگویی را به نقل از او برای رسانه‌ها ارسال کرد که بر مبنای آن موسوی گفته بود قراردادهای منعقد شده برای شبکه نمایش خانگی، برای نمایش در VODها اعتبار قانونی ندارد و از پلتفرم‌های نمایش‌دهنده و فروشنده می‌توان به مراجع قانونی شکایت کرد.
ماجرای بحث‌های مجازی به همین‌جا ختم نشد و فرید مدرسی، فعال رسانه‌ای، در روز ۱۳ تیر در توییتی نوشت: «نهاد صداوسیما بدون پاسخگویی نسبت به محتوای تولیدی خود در جنگ نرم، همچون اختاپوس دستانش را به سوی پروژه‌های پول‌ساز دراز می‌کند. امروز به سراغ وزارت ارشاد آمده تا مجوز سریال‌های خانگی را بدست گیرد و پولی به جیب زند. این نهاد فرهنگی نیست؛ کارتل اقتصادی است که حق حساب می‌گیرد».
حمید خواجه‌نژاد، روابط عمومی معاونت سیما، نیز در واکنش به او نوشت: «اساساً وزارت ارشاد در حوزه سینما وظیفه دارد و تعهدی در حوزه سریال‌سازی نداشته، همانطور که تلویزیون در ساخت سینمایی ورود نکرده است. خوب است قبل از افاضات شاذ کمی تحقیق کنید و مطلع باشید!»
پس از نوشته روابط عمومی صداوسیما برخی از کاربران توییتر در رد صحبت‌های خواجه‌نژاد به نمونه فیلم‌های ساخته‌شده از سوی این سازمان اشاره کردند.
داغ شدن بازار تماشای شبکه جم
کیومرث پوراحمد یکی از اولین کارگردان‌هایی بود که درباره نظارت صداوسیما بر شبکه نمایش خانگی صحبت کرد. او با بیان اینکه وقتی از مدیران سازمان سینمایی پیگیر این مساله شده است، خیلی دقیق خبر نداشتند، روز سیزدهم تیر به ایسنا گفت: «متاسفانه وقتی چنین شایعاتی شنیده‌ام بسیار متاسف شدم و مطمئن هستم اگر این اتفاق بیفتد، ما بازار تماشای سریال‌های شبکه ماهواره‌ای جم را داغ کرده‌ایم».
او همچنین عنوان کرد که «فیلمنامه‌ای بسیار جذاب برای شبکه خانگی دارد که قرار است به زودی وارد مرحله پیش‌تولید شود، اما اگر قطعی بشود که مجوز سریال‌های خانگی را صداوسیما می‌دهد، قطعاً این فیلمنامه را کنار می‌گذارد چون نمی‌خواهد با دستورالعمل‌های و بُکن و نَکن‌های صداوسیما کار کند.
قدمی برای سانسور و محدودیت
در همین روز خبرگزاری برنا در گزارشی به بررسی عملی شدن نظارت تلویزیون روی شبکه نمایش خانگی پرداخت که در بخشی از آن پیمان عباسی، فیلمنامه‌نویس سینما و تلویزیون، اظهار کرد: «اگر چارچوب‌ها برای ساخت سریال در شبکه نمایش خانگی توسط تلویزیون تعریف شود قدمی برای سانسور و محدودیت در این رسانه برداشته شده و این به هیچ وجه برای مخاطب و فیلمسازان نشانه خوبی نیست».
حذف طبقه متوسط
فریدون جیرانی، فیلمساز، کارگردان و یکی از اعضای شورای پروانه ساخت سینمایی، هم یکی دیگر از کارگردان‌هایی بود که در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد- منتشرشده در ۱۵ تیرماه- به نظارت صداوسیما اشاره کرده و در بخشی از آن با تایید صحبت‌های مصاحبه‌کننده مبنی بر اینکه تلویزیون در مضمون سریال‌هایش از سال ۸۴ طبقه متوسط را به عنوان قهرمان از داستان سریال‌ها خارج کرد، درباره رویکرد شبکه نمایش خانگی نسبت به طبقه نیمه‌مرفه گفت و چنین توضیح داد:«در دوره آقای لاریجانی و اوایل دوره آقای ضرغامی این تنوع فکری بود حالا نه به شکل جامع و کامل، ولی بود. ولی بعدها مدیریت نگران شد و سعی کرد تفکر واحدی را در ساخت سریال‌ها دنبال کند که همین جهت فکری به کیفیت سریال‌ها لطمه زد و باعث شد، تماشاگر طبقه متوسط سریال‌های تلویزیونی را نبیند و از همین نقطه بود که فکر ساخت سریال خارج از تلویزیون شکل گرفت.»
نابودی شبکه نمایش خانگی
همچنین ضیا هاشمی، رئیس جامعه صنفی تهیه‌کنندگان، روز پانزدهم تیر درباره گمانه‌زنی‌های مطرح‌شده درباره اینکه از این پس مجوز ساخت مجموعه‌های شبکه نمایش خانگی باید از طریق صداوسیما داده شود، به ایلنا گفت: «من به جریان صنفی این موضوع کاری ندارم، ولی این مساله به شدت سیاسی است. جناح‌هایی می‌خواهند همدیگر را تخریب کنند و از این جهت به دنبال این موضوع آمده‌اند. وقتی تلویزیون با این همه شبکه داخلی و خارجی نتوانسته موفق عمل کند، چه اصراری برای این کار دارد. جدا از فضای سیاسی موجود، تلویزیون مخاطبان را رها کرده است».
ویاودی، صوت و تصویر فراگیر تلقی نمی‌شود
یک روز پس از آن خبرگزاری ایلنا گفت‌وگوی دیگر را با علی اکبر تحویلیان، تهیه‌کننده سینما و تلویزیون، در این زمینه منتشر کرد: «ارشاد از پتانسیل‌هایی که دارد استفاده نمی‌کند. به نوعی تمام فکر و ذکر ارشاد سینما شده و صبح تا شب خود را صرف حل مشکلات سینما می‌کند. شاید کنترل‌هایی که باید روی شبکه نمایش خانگی صورت می‌گرفته، به صورت مطلوب انجام نشده و همین موضوع سبب شده تا صداوسیما این ادعا را مطرح کند که شبکه نمایش خانگی هم باید زیر نظر من بیاید. استناد آنها هم این است که بر اساس قانون هر چیزی که در دایره صوت و تصویر فراگیر قرار گیرد، باید به صورت زیرمجموعه صداوسیما به کار خود ادامه دهد».
تحویلیان سپس درباره صوت و تصویر فراگیر به مواردی اشاره کرد که کوهیان نیز به اعتمادآنلاین گفته بود:« ویاودی صوت و تصویر فراگیر نیست چرا که در ویاودی من باید بروم و با اسم خودم ثبت‌نام کنم و در آخر نیز مشخص می‌شود که این فیلم را دیده‌ام یا خیر. همین رویه نشان می‌دهد که دیگر صوت و تصویر فراگیر معنایی ندارد. صداوسیما در حوزه صوت و تصویر فراگیر همه‌کاره است، اما فعالیت در حوزه صوت و تصویری که فراگیر نیست، هیچ ارتباطی به صداوسیما ندارد. در واقع چون ارشاد نتوانسته پتانسیلی را که در نمایش خانگی وجود دارد، ساماندهی کند با چنین معضلاتی مواجه شدیم».
خط قرمزهای متفاوت
به مرور اظهارنظر تهیه‌کنندگان یا کارگردان‌های شبکه‌های نمایش خانگی نیز منتشر شد. مهدی گلستانه، تهیه‌کننده «عاشقانه» و کارگردان «رقص روی شیشه»، درباره تاثیر شبکه نمایش خانگی بر ساخت و کیفیت آثار روز شانزدهم تیر به ایرناپلاس گفت که در حوزه صدور مجوز هیچ تفاوتی بین وزارت ارشاد و صداوسیما وجود ندارد و حتی گاهی در وزارت ارشاد و شورای پروانه ساخت، مراحل سخت‌تری را نسبت به صداوسیما می‌گذرانیم.
به گفته او برای آنها نهاد صادرکننده پروانه نمایش مهم است و سال‌هاست چون تعریف مشخصی از صوت و تصویر فراگیر وجود ندارد، درگیری بین صداوسیما و سازمان سینمایی به وجود آمده.
تهیه‌کننده سریال «عاشقانه» درباره تفاوت خط قرمزها نیز گفت: «ما در شیوه اجرای طرح‌ها و فیلمنامه‌ها تا حدودی دست بازتری نسبت به ممیزی‌های تلویزیون داریم. البته این امکان بسیار اندک است، اما همین امکان اندک نیز به چشم می‌آید؛ از جمله نوع پوشش و گریم بازیگران و لوکیشن‌هایی که انتخاب می‌کنیم. چون امکان نمایش بسیاری از این لوکیشن‌ها در تلویزیون وجود ندارد. محدودیت‌های ساده‌ای در تلویزیون وجود دارد و حتی باید آرم یک ماشین ۲۰۶ پوشیده باشد».
جلوگیری از ابتذال
به غیر از فعالان فرهنگی، اختلاف میان صداوسیما و شبکه نمایش خانگی به عرصه سیاست نیز وارد شد و مجتبی محفوظی، نماینده مجلس، در گفت‌وگویی که ۲۲ تیر در ایلنا منتشر شد، درباره نظارت صداوسیما بر شبکه نمایش خانگی بر مبنای صوت و تصویر فراگیر اظهارنظر کرد: «برای این موضوع باید به قانون رجوع کنیم و ببینیم که قانون چه می‌گوید. باید از هر چه که قانون می‌گوید تمکین کنیم تا مر قانون اجرا شود. متاسفانه شبکه نمایش خانگی به ابتذال کشیده شده و خیلی بهتر است که توسط صداوسیما، وزارت فرهنگ یا هر متولی که بتواند آن را خوب اداره کند اداره شود تا به این ترتیب از ابتذال و نشر ابتذال در جامعه اسلامی جلوگیری و این وضعیت جمع شود. بنده موافق آن چیزی که فعلاً در شبکه نمایش خانگی در حال رخ دادن است، نیستم».
تحلیل‌های درست و واقعی
برای بررسی بیشتر موضوع صحبت و سقم انتقال نظارت بر شبکه نمایش خانگی از وزارت ارشاد به سازمان صداوسیما و تبعات آن، اعتمادآنلاین هم به سراغ تعداد دیگری از اهالی سینما رفت.
دو نفر از کارگردانان گفتند به دلیل اینکه در زمینه نمایش خانگی فعالیتی نداشته‌اند، تمایلی به صحبت ندارند. یک کارگردان و تهیه‌کننده ترجیح داد وارد این «بازی» نشود. یکی دیگر از کارگردان‌ها عنوان کرد که کانون کارگردانان بیانیه داده و با همان بیانیه هم تعدادی از موافقان نظارت صداوسیما خرده گرفته‌اند که چرا چنین بیانیه‌ای صادر شده است؟ یکی از تهیه‌کنندگان آثار نمایش خانگی در سال‌های قبل هم گفت که قرار است بیانیه‌ای واحد صادر کنند.
تهیه‌کننده دیگری هم که در حال حاضر اثرش در حال پخش است، تحلیل این مساله را به انجام مصاحبه حضوری در روزهای آینده حواله داد. یک تهیه‌کننده هم که سریالش درحال پخش از شبکه نمایش خانگی است، ترجیج داد در حال حاضر صحبتی نکند.
با این‌حال یکی از اعضای شورای پروانه ساخت آثار غیرسینمایی با بیان اینکه نمی‌تواند در این زمینه مصاحبه کند و از انجام آن منع شده است، در چند کلمه کوتاه، «تحلیل‌های چند روز اخیر» درباره شبکه نمایش خانگی را «درست» و «واقعی» توصیف کرد.
حالا باید منتظر ماند که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا صداوسیما به صورت رسمی موضع خود را درباره اینکه نظارت از وزارت ارشاد به صداوسیما منتقل شده است یا نه، اعلام کنند.
