جایی نیاز بود شهید حججی را مطرح کنیم و این بر حافظ و سعدی اولویت داشت

چند روزی است که لیستی از شاعران و نویسندگانی که آثار آنها از کتب درسی حذف شده، دست به دست در فضای مجازی می‌چرخد و موضوع بحث‌های داغ شده است. اگر نبودن نام شاملو و فروغ فرخزاد در کتاب‌های درسی عادی شده است، حذف شعرهایی از افرادی مانند هوشنگ ابتهاج، رهی معیری، نیما یوشیج و خیام و حذف نام و داستان‌هایی از غلامحسین ساعدی، محمود دولت‌آبادی، صادق هدایت، ایرج میرزا  و بزرگ علوی از کتاب دانش‌آموزان جای بررسی دارد. البته باید اشاره کرد برخی از اشعار حذف شده‌ با شعر دیگری از همان شاعر جابه‌جا شده‌اند که شعر اخوان ثالث نمونه‌ای از این جابه‌جایی است.

اما آیا در روزگاری که کودکان قبل از کتاب ‌خواندن بازی با موبایل و تبلت را یاد می‌گیرند، حذف شعر و داستان بزرگان ادب ایران، منطقی و کمک به فرهنگ و ادب فارسی است؟

حذف آثار بزرگان ادبیات موضوعی نبود که به‌سادگی بشود آن را پذیرفت. به همین دلیل صحت این ماجرا از حسین قاسم‌پورمقدم، مدیر گروه ادبیات فارسی دفتر تألیف کتب درسی آموزش و پرورش و از مؤلفان کتب نونگاشت ادبیات در پایه یازدهم پرسیده شد. به گفته قاسم‌پورمقدم کلیه کتاب‌های درسی از سال 1394 تغییر کرده‌ و وارد نظام جدید شده‌اند. این تغییر برای متناسب‌سازی کتاب‌ها با سند «تحول بنیادین» و سند «برنامه درسی ملی» بوده است. این کتاب‌های نونگاشت از فیلترهای مختلف مانند دبیران و اساتید جامعه ایرانی عبور کردند و از سال 95 تا امروز تدریس می‌شوند.

جایی نیاز بود شهید حججی را مطرح کنیم و این بر حافظ و سعدی اولویت داشت

قاسم‌پورمقدم درباره اصول و ساختار انتخاب آثار در کتاب‌های نونگاشت یا جدیدالتألیف توضیح داد: جایی نیاز داشتیم شهید محسن حججی را مطرح کنیم و این بر حافظ و سعدی اولویت داشت. اینها در حالی است که کسی تا به امروز از ما نپرسیده که چرا از شاهنامه یک شعر را در کتاب‌های جدید نیاوردید، اما گاهی می‌پرسند که چرا شعری از اخوان در کتاب درسی نیاوردید. پاسخ ما برای فردوسی، حافظ، سعدی و اخوان ثالث این است که کتاب جدید با اصول و مصوبات تازه‌ای شکل‌ گرفته است که سازمان پژوهش قبل از اینکه کتابی تألیف شود، آن مصوبات را تدوین می‌کند.

به گفته قاسم‌پورمقدم در تألیف کتاب‌های درسی جدید، از متون اوایل انقلاب هم استفاده شده است. او بیان کرد: زمانی که گروه مؤلف می‌خواهند متنی را انتخاب کنند، سعی می‌کنند به متونی که در سال‌های گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت، وفادار باشند؛ اما گاهی متون با استانداردهای تألیف جدید همخوانی ندارد. برای مثال از اخوان ثالث شعر «خان هشتم» را در کتاب‌های درسی آوردیم، چراکه این شعر با مضمون ادبیات حماسی همخوانی بیشتری دارد.

استفاده از برخی آثار درست نیست

در میان آثاری که از کتاب‌های درسی حذف شده‌اند، داستان‌هایی از غلامحسین ساعدی، بزرگ علوی و محمود دولت‌آبادی دیده می‌شود. مدیر گروه ادبیات دفتر تألیف کتب درسی در پاسخ به چرایی حذف آثار این نویسندگان گفت: چرا نمی‌گویند به چه دلیل در ساختار کتاب‌های جدید برای مثال رستم و اسفندیار نیامده است؟ البته جای رستم و اسفندیار، گذر سیاوش از آتش و داستان ضحاک را داریم. برای اینکه این متن در روزگار خود متنی درست در نظر گرفته شده است، اما برای روزگار جدید متن درستی نیست.

بانکی از خواندنی‌های متون نظم و نثر جمع‌آوری شود

کتاب‌های درسی در شکل‌گیری ذهن کودکان نقش مهمی ایفا می‌کنند، به‌همین دلیل است که همواره روی انتخاب متونی که در این کتاب‌ها منتشر شده است، حساسیت بالایی در جامعه وجود دارد. محمدرضا ترکی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران درباره ضرورت‌هایی که در انجام تغییرات در کتب درسی باید در نظر گرفته شود، گفت: به عقیده من در مرحله اول  باید بانکی از خواندنی‌های متون نظم و نثر قدیم و معاصر که مناسب کتاب‌های درسی و مخاطبان نوجوان آن باشد با مشورت شاعران و نویسندگان و اهل ادبیات تهیه و سپس از میان آنها متون زیبا و جذاب برای کتاب‌های درسی انتخاب شود.

به گفته ترکی بدون تهیه بانکی از متون نظم و نثر قدیم و معاصر هر گزینشی ممکن است با مخالفت عده‌ای روبه‌رو شود.

هیچ اثر فاخری از کتاب کم نشده است

حذف آثار افرادی که می‌توان آنها را مفاخر ادبی کشورمان دانست از کتاب‌های درسی در حالی روی داده که برخی از کارشناسان معتقدند این رویکرد برای بهبود فهم متون توسط دانش‌آموزان عملی شده است.  اما مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دفتر تألیف کتب درسی با این دیدگاه مخالف است. به گفته او کتاب درسی یک ابزار دولتی است و دولت در هر برهه از زمان انتظارات، اصول و معیارهایی دارد. کتاب درسی ابزاری است تا دولت بتواند به اهداف و خواسته‌های خود برسد، پس باید شرایط و ویژگی‌های مد نظر دولت را داشته باشد.

قاسم‌پورمقدم در نگاهی کلی به کتاب‌هایی که در دوره جدید آموزش و پرورش تألیف شده‌اند بر این باور است که هیچ اثر فاخری از کتاب کم نشده است. او حتی از افرادی که چنین ادعایی دارند دعوت کرد تا با رجوع به کتاب‌های درسی گفته خود را اثبات کنند. قاسم‌پورمقدم توضیح داد: وقتی مؤلف کتاب درسی هستید، ده‌ها پروژکتور روی شما روشن است. ما همواره از مؤلفان خواسته‌ایم تا از متون قبلی کتاب‌ها استفاده کنند زیرا روی آنها زحمت کشیده شده است، اما ادبیات اقیانوس است و برای یک کتاب درسی می‌توانیم 14 لیوان از این اقیانوس برداشت کنیم، زیرا هر کتاب درسی 14 درس دارد. وقتی سنایی را انتخاب می‌کنید، ناصر خسرو بیرون می‌ماند و وقتی مولوی را در کتاب درج می‌کنید، سعدی بیرون می‌ماند.

معیارهای تألیف کتب درسی محدود کننده است

مدیر گروه ادبیات فارسی دفتر تألیف کتب درسی در حالی حذف آثار برخی از شاعران و نویسنده‌ها را فارغ از دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی آنها می‌بیند که برخی دلیل این حذفیات را دیدگاه‌های این افراد عنوان می‌کنند. البته به گفته قاسم‌پورمقدم اگر کسی به حکومت فحش داده باشد، متنش از کتاب درسی حذف خواهد شد، همچنین متون جهت‌دار شعرا حذف شده است. او بیان کرد: تا به حال هیچ مقامی به ما اعلام نکرده که آثار این شاعر را در کتاب بیاورید و آن شاعر را نیاورید. اما در انتخاب، معیارهایی که کتاب درسی بر اساس آن تنظیم شده است، خود محدود کننده خواهند بود.

به گفته وی، ادیبان، استادان ادبیات و زبان فارسی دانشگاه‌ها، روان‌شناس‌ها، دبیرهای مشغول به کار در مدارس از جمله اعضایی هستند که برای ساختار کتاب‌ها تصمیم می‌گیرند. او گفت: نتیجه نهایی توسط افراد مختلف از نهادهای مختلف بررسی می‌شود. اگر دلایل منطقی داشته باشند ما نظر آنها را می‌پذیریم و اگرنه، ما آنها را مجاب می‌کنیم که مثلاً شعر دماوندیه ملک‌الشعرای بهار شعر خوبی است و باید در کتاب درسی بماند.  

با هیچ شاعری خصومتی نداریم

او با بیان اینکه کتاب درسی گنجایش این را ندارد که بتوان در آن از همه شاعران مطالبی آورد، افزود: با هیچ شاعری خصومتی نداریم. حتی اگر نتوانستیم اثری از شاعر و نویسنده در کتاب درج کنیم، زندگینامه او را در پشت جلد کتاب درج کرده‌ایم. هرجا فرصتی بود، حتی شده یک دوبیتی از شاعر بزرگی بیان کرده‌ایم که مخاطب‌های کتاب از طریق دوبیتی با آن شاعر مرتبط شوند.

این روند در حالی شکل می‌گیرد که ارتباط دانش‌آموزان با کتاب‌های درسی هر روز کم‌رنگ‌تر و ضعیف‌تر می‌شود، به گفته قاسم‌پورمقدم در کتاب‌های جدید تمرین‌هایی وجود دارد که دانش‌آموز را برای فهم مطلب به فکر وا می‌دارد. اما به گفته او سلیقه در ادبیات مانند ریاضی از قوانین پیروی نمی‌کند، به همین دلیل کتاب‌های جدید را مورد بررسی 150 دبیر و صاحب نظر قرار داده و پس از تصحیح و تأیید، به چاپ رسانیده‌اند.

منبع: ایرناپلاس