استفتای خبرساز درباره یک فیلم؛ شمس و مولوی، قربانی بحث‌های طلبگی؟
رشته مخالفت برخی از فقها با شمس و مولوی سر درازی دارد و سال‌هاست در حوزه‌های علمیه، برخی به بهانه مخالفت با عرفان و فلسفه، این دو شخصیت را نیز می‌کوبند. اما ماجرا چیست و حق با کیست؟
به گزارش دیده بان ایران؛ هنوز حاشیه‌های مخالفت برخی علما و مراجع با اکران فیلم رستاخیز و گلایه‌های تلخ کارگردان آن پایان نیافته است که آیت‌الله مکارم شیرازی، از مراجع قم در پاسخ به سؤال جمعی از طلاب، ساخت سریالی درباره شمس تبریزی را حرام دانسته‌اند.
اما ماجرا چیست؟ همین چند روز قبل بود که اعلام شد حسن فتحی قرار است فیلم «مست عشق» را درباره زندگی مولوی بسازد و در پی آماده‌سازی مقدمات آن است. بنا بر خبرهایی که رسیده، این فیلم با همکاری مشترک هنرمندان و سرمایه‌گذاران ایرانی و ترکیه‌ای ساخته خواهد شد و پارسا پیروزفر و شهاب حسینی به‌عنوان بازیگران نقش‌های مولوی و شمس معرفی شده‌اند. حالا آیت‌الله مکارم شیرازی، از مراجع عظام، ساخت این فیلم را به دلیل آنچه ایشان فرقه ضاله بودن صوفیه خوانده، حرام اعلام کرده و از آیت‌الله نوری همدانی هم فتوایی مشابه منتشر شده است.
علت مخالفت علما با ترویج اشعار مولوی
درباره این نگاه ایشان به مولوی و شمس در بخش دیگری از سایت آیت‌الله مکارم شیرازی در پرسش و پاسخی این‌گونه آمده است:
پرسش: علت مخالفت علمای شیعه با ترویج افکار و اشعار مولوی چیست؟
پاسخ اجمالی: مولوی در اشعار خود تمثیل‌های زیبایی به کار برده و بسیاری از علمای علم اخلاق از تمثیل‌های او استفاده می‌کنند؛ اما به‌خاطر انحرافاتی که در برخی اشعار او وجود دارد، علما با گرفتن بزرگداشت برای او مخالفت کرده‌اند. مولوی علاوه بر اخلاق متکبرانه صوفیانه خود، در برابر پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نیز اشعار سخیفی دارد و گاهی نیز به تمجید معاویه و شیطان می‌پردازد. همچنین عقایدی خلاف شرع و قرآن اتخاذ کرده که باعث می‌شود علما در مورد او احتیاط کنند و با برخی از افکار و اشعار او مخالفت ورزند.
دیروز حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی در گفت‌وگو با ایرناپلاس درباره ضاله بودن عقاید مولوی و شمس گفته بود: هر فقیهی جایگاه فقاهت و نوع نگاهش به مسائل ممکن است با فقیه دیگر متفاوت باشد. اینجا یک نزاع صغروی مطرح است که آیا مولوی و شمس ترویج تفکر و فرقه ضاله و مضله می‌کنند یا خیر؟ عده‌ای این اعتقاد را دارند، ولی باید ادله‌شان را ذکر کنند و با توجه به سخنان محکمی که در مطالب مولوی وجود دارد، باید این ادعای ضاله بودن بررسی علمی شود. اما برخی دیگر از فقها معتقدند آنچه مولوی و محققان و اهل معرفت مطرح می‌کنند، نه‌تنها در جهت آیات و روایات و عترت است، بلکه در سایه قرآن و معارف قرار دارد و هرگز در مسیر جریان فکری و فرقه‌ای ضاله نیست. اتفاقاً اینها خودشان جزو کسانی هستند که با فرقه صوفیه همواره مبارزه داشتند. خود جناب مولوی و حکمایی مانند صدرالمتالهین مقابل این فرقه بودند و به‌عنوان «جَهَله صوفیه» مطرح و مردود و محکومشان می‌کنند.
مخالفت با بزرگداشت شمس؛ یک سال قبل
رشته مخالفت برخی از فقها با شمس و مولوی سر درازی دارد و سال‌هاست در حوزه‌های علمیه، برخی به بهانه مخالفت با عرفان و فلسفه این دو شخصیت را نیز می‌کوبند. ماجرای آب کشیدن ظرفی که فرزند امام از آن آب خورده بود و مخالفت با پخش درس تفسیر سوره حمد امام راحل از تلویزیون، جلوه‌هایی از این مخالفت‌ها با عرفان و اهل عرفان است.
یک سال قبل بود که علی‌رغم مخالفت برخی از علما و مراجع با برگزاری همایش شمس تبریزی، این همایش در شهر خوی برگزار شد و وزیر ارشاد که خود تحصیلات عالی حوزوی نیز دارد، در این همایش شرکت کرد. سیدعباس صالحی در این همایش گفته بود: شمس به‌عنوان خورشیدی بر عالم ادب تابید و انوار آن تا بقای جهان ساطع می‌شود و این شخصیت بزرگ چنان تأثیری بر مولوی گذاشت که وی مثنوی معنوی را خلق کرد.
صالحی با توجه به مخالفت‌های فراوانی که با برگزاری این همایش شده بود، در ادامه حرف‌هایش گفته بود: غرض از حضورم در همایش شمس و مولانا، ادای احترام به مردم فرهنگ‌دوست و مفاخرپرور شهرستان خوی و مزار شمس تبریزی است که ان‌شاءالله این حرکت مردم خوی همچنان ادامه داشته باشد .
اصول اصول اصول الدین
حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ حسن میلانی از اساتید حوزه قم و از مخالفان عرفان در گفت‌وگویی با سایت مباحثات گفته است که شخصیت‌هایی منحرف‌تر از شمس و مولانا نداریم. وی در ادامه حرف‌هایش نقدهای تند و تیزی هم در همین راستا به علامه طباطبایی و آیت‌الله حسن‌زاده آملی وارد کرده است. اما در برابر اینها بزرگانی مانند امام خمینی و رهبر انقلاب نظرات متفاوتی دارند و با این جماعت موافق نیستند. رهبر معظم انقلاب در سال ۸۷ و در روز بزرگدشت مولوی با تجلیل از اشعار او گفته‌اند: «یک بخش مهمی از شعر آیینی ما می‌تواند متوجه مسائل عرفانی و معنوی بشود. و این هم یک دریای عظیمی است. شعر مولوی را شما ببینید. اگر فرض کنید کسی به دیوان شمس به خاطر زبان مخصوص و حالت مخصوصش دسترسی نداشته باشد، که خیلی از ماها دسترسی نداریم و اگر آن را کسی یک قدری دوردست بداند، مثنوی، مثنوی؛ که خودش می‌گوید: و هو اصول اصول اصول الدین. واقعاً اعتقاد من هم همین است. یک وقتی مرحوم آقای مطهری از من پرسیدند نظر شما راجع به مثنوی چیست، همین را گفتم. گفتم به نظر من مثنوی همین است که خودش گفته: و هو اصول... ایشان گفت کاملاً درست است، من هم عقیده‌ام همین است.»
عرفا و بزرگان دیگری مانند آیت‌الله قاضی، میرزا جواد ملکی تبریزی، علامه طباطبایی، آیت‌الله حسن‌زاده آملی و آیت‌الله جوادی آملی نیز از افرادی هستند که علاوه بر ترویج و تبیین عرفان و فلسفه، در کلام و گفتار خود هم بارها از اشعار مولوی استفاده کرده‌اند.
مصادره مولوی و بقیه مفاخر
اما مدت‌هاست دعوا بر سر اصالت مولوی بین ایران و ترکیه بالا گرفته و با وجود هزاران بیت فارسی از مولوی، رسانه‌های ترکیه مدعی هستند که مولوی ترک بوده و به آنها اختصاص دارد و با توجه به اینکه قبر مولوی در قونیه قرار دارد، حداکثر تلاش خود را برای مصادره این شخصیت بزرگ به کار برده‌اند. رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه چندین بار مدعی شده که این شاعر پر آوازه ایران زمین «یکی از متفکران بزرگ ترک» بوده است...!
در سال‌های اخیر علاوه بر مولوی، ابن‌سینا، فردوسی، فارابی، خیام، نظامی، خواجه نصیرالدین طوسی، ابوریحان بیرونی، بیهقی و پوریای ولی هم مورد ادعای کشورهای همسایه بوده اند و اقداماتی هم برای ثبت این بزرگان به نام خود انجام داده‌اند. در این وضعیت، حسن فتحی می‌تواند با ساخت این فیلم و با بازیگرانی ایرانی تا حدی کفه ترازوی این بحث درباره مولوی را به سمت ایران برگرداند و مانع از مصادره مفاخر ایرانی شود.
حالا با همه این حرف و حدیث‌ها، معلوم نیست سرنوشت «مست عشق» چه خواهد شد، اما اگر حسن فتحی با مشکل صدور مجوز ساخت و اکران در ایران مواجه شود، می‌تواند این فیلم را در ترکیه و با سرمایه‌گذار خصوصی بسازد و به‌صورت بین‌المللی اکران و پخش کند و هیچ‌کسی قانوناً نمی‌تواند جلوی او را بگیرد. مهم‌تر اینکه بر فرض اختلافاتی علمی بین فقها و مراجع درباره این شخصیت‌ها وجود داشته باشد، اما این نباید باعث شود که تاریخ و فرهنگ ایران، شخصیت‌های مهم و مؤثر و محبوب خود را از دست بدهد. مگر در همین حوزه قم، علمای بزرگ و با نظرات متفاوت و مخالف هم وجود نداشتند و ندارند؟ حتی بسیاری از علما و فقها در برداشت خود از متون واحدی دچار اختلاف هستند. آیا این باعث کنار نهادن اصل متون می‌شود؟
سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی امروز در پاسخ به سوالی درباره این فیلم گفته است به طور طبیعی استفتاء، مسیر کسب نظر مراجع است که قابل احترام بوده و احترام شان واجب است. اما قوانین کشور مسیر خود را طی می‌کند، همانطور که می‌دانید سریال‌ها و فیلم‌های متعددی در صدا و سیما در خصوص این شخصیت‌ها تولید و عرضه شد.
صالحی در پاسخ به خبرنگاری که پرسید نگاه خودتان به ساخت این فیلم چیست؟ گفت: فیلمنامه نیامده تا مسیر خود را طی کند، به همین دلیل قضاوت، می‌تواند عجولانه باشد؛ چرا که ساخت این فیلم در فضای ایران اتفاق نیفتاده، مسیر فیلمنامه و مسیری که طی شده، مسیری نیست که ما اطلاعات کافی در مورد آن داشته باشیم.
صالحی در ادامه توضیح داده است: البته نکته‌ای که مطرح بود شخصیت مولانا را یک بازیگر ترک بازی می‌کند منتفی شده، هم نقش مولانا و هم شمس را بازیگران ایرانی ایفا می‌کنند. اما اینکه فیلمنامه و مسیر چگونه است، چون داخل کشور ما مطرح نشده، بطور قطع داوری خاصی نداریم.
آنچه به نظر می‌رسد این است که مباحث علمی و اختلافات طلبگی نباید مانع ترویج فرهنگ و ادب ایران و حفظ و بزرگداشت مفاخر این سرزمین بشود و هر چیزی باید در جای خود، مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.
