«هلی‌کوپتر آب‌پاش» غایب عملیات نجات پلاسکو

رجوع به متن مصوبه خرداد 94 شورای شهر تهران درباره «تجهیزات مورد نیاز برای ایمن‌سازی پایتخت در برابر حریق» از غیبت یک پرنده در عملیات مهار آتش و امداد و نجات ساختمان پلاسکو حکایت می‌کند. بر اساس این مصوبه، مقرر شده است ناوگان پشتیبانی از عملیات اطفای حریق در آتش‌نشانی به «یگان هوایی» مجهز شود تا در حوادث بزرگ آتش‌سوزی، قدرت عمل با کمترین خسارت و بیشترین بازدهی، بتواند در کمترین زمان ممکن به مهار کامل ابعاد حوادث اولیه و ثانویه منجر شود. در حال حاضر دست کم 5‌کشور توسعه یافته و در حال توسعه به هلی‌کوپترهای آب‌پاش مخصوص مهار آتش‌سوزی‌های داخل کشور مجهز هستند و این پرنده عملیاتی بخشی از یگان هوایی مجموعه مدیریت بحران و امداد و نجات این کشورها محسوب می‌شود. با این حال، تحقیقات بین‌المللی نشان می‌دهد که کارکرد دقیق و میزان موفقیت هلی‌کوپتر واتربامبینگ در عملیات مهار آتش، مورد پرسش برخی از منتقدان قرار دارد. در این میان اما یک کشور، قدرت مدیریتی بحران حریق را بر تقویت ابزارهای «پیشگیری آتش‌سوزی» متمرکز کرده است.

داستان هلی‌کوپترهای آب‌پاش

حادثه آتش‌سوزی پلاسکو با تمام غم‌هایی که بر دلمان نشاند اتفاق افتاد. اما انتقادهایی که پس از وقوع چنین حادثه‌ای مطرح می‌شود چقدر پایگاه علمی دارد؟ یکی از این انتقادهایی که در چند روز اخیر در رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی شنیده می‌شود، ناکافی بودن تجهیزات سیستمی و امکانات مدرن آتش‌نشانی برای مقابله با حوادث آتش‌سوزی در ساختمان‌های بلند است. «هلی‌کوپتر آب‌پاش» از جمله تجهیزاتی است که این منتقدان برای تحلیل‌ دیدگاه‌هایشان به آن استناد می‌کنند. پرسشی که مطرح می‌شود این است که آیا واقعا چنین هلی‌کوپترهایی وجود دارد؟ و اگر وجود دارد آیا مجهز نبودن سازمان آتش‌نشانی به چنین هلی‌کوپترهایی نشان‌دهنده کم‌کاری مسوولان است؟ برای پاسخگویی به همه این پرسش‌ها «دنیای‌اقتصاد» به بررسی حادثه‌های بزرگ آتش‌سوزی در جهان و راه‌های مقابله دیگر کشورها با آن پرداخته است.

به‌طور کلی می‌توان هلی‌کوپترهایی را که به منظور اطفای حریق به کار می‌روند به دو نوع دسته‌بندی کرد: 1. هلی‌کوپترهای آب‌پاش مخزنی 2. هلی‌کوپترهای آب‌پاش شلیکی (واتر بامبینگ). نوع اول هلی‌کوپترها آب را با مخزنی که در زیر آنها تعبیه شده بر سطوح آتش‌گرفته می‌پاشند. موارد استفاده از این هلی‌کوپترها در آتش‌سوزی‌هایی است که در منطقه وسیعی اتفاق افتاده باشد (مانند جنگل‌ها. چرا که این هلی‌کوپترها توانایی پاشیدن آب به‌طور «هدفمند» را ندارند. بنابراین استفاده از این نوع هلی‌کوپترها در آتش‌سوزی‌هایی که در ساختمان‌های بلند اتفاق می‌افتد تنها هدر دادن آب است چرا که از یکسو این هلی‌کوپترها نمی‌توانند آب را به‌طور دقیق روی محل آتش‌گرفته بپاشند و از سوی دیگر آبی که این هلی‌کوپترها می‌ریزند تنها به سقف ساختمان‌ها می‌رسد و با توجه به اینکه سیستم سقف‌ها به‌گونه‌ای است که در مقابل آب باران مقاومند، پاشیدن آب با این هلی‌کوپترها هیچ فایده‌ای ندارد. نوع دوم هلی‌کوپترهای آتش‌نشان، هلی‌کوپترهای شلیکی هستند که در چند سال اخیر طراحی شده‌اند. این هلی‌کوپترها که تنها از سوی گروهی از کشورها به‌کار گرفته شده‌اند (امارات، ژاپن، کره‌جنوبی و برخی کشورهای پیشرفته) با لوله‌هایی که در آنها تعبیه شده است، قابلیت پاشیدن آب به‌طور هدفمند را دارا هستند. اما در رابطه با استفاده از این هلی‌کوپترها برخی محدودیت‌ها وجود دارد.

یکی از مسائل مهمی که باید مدنظر قرار داد این است که این هلی‌کوپترها برای اینکه بتوانند در اطفای حریق ساختمان‌ها کارآیی داشته باشند باید در فاصله نزدیکی از محل آتش‌گرفته پرواز کنند. با توجه به جریان هوایی که پرواز این هلی‌کوپتر‌ها ایجاد می‌کند، ممکن است باعث اکسیژن‌رسانی بیشتر به آتش‌ و بدتر شدن شرایط شود. همچنین این هلی‌کوپترها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تنها می‌توانند آب را به فضای بیرونی ساختمان‌ها برسانند. بنابراین آتشی که در درون طبقات وجود دارد به احتمال زیاد با استفاده از این هلی‌کوپترها مهار نخواهد شد. نکته‌ سومی که وجود دارد نگاه به تجارب دلخراش آتش‌سوزی در جهان است. در هیچ یک از آتش‌سوزی‌های ناگواری که در بخش بعدی معرفی خواهند شد و حتی در حادثه 11 سپتامبر و حادثه آتش‌سوزی یکی از برج‌های شانگهای که تازه‌ترین آنها محسوب می‌شوند و در پیشرفته‌ترین شهرهای جهان اتفاق افتاده‌اند از هلی‌کوپترهای آب‌پاش استفاده نشده است. در این میان، هستند کشورهایی که چنین هلی‌کوپترهایی را به خدمت گرفته باشند. کشور ژاپن بالگردهای یوروکوپتر ئی‌سی۲۲۵ سوپر پوما خریداری کرده‌ است که هم قابلیت پاشیدن آب هدفمند و هم قابلیت استفاده در عملیات امداد و نجات را دارند (قیمت تقریبی این هلی‌کوپترها 20 میلیون دلار است). همچنین اماراتی‌ها برای بلندترین برج دنیا (برج خلیفه با ارتفاع 828 متر و 163 طبقه) هلی‌کوپتر آب‌پاش Ka-32A11BC را خریداری کرده‌اند تا در مواقع آتش‌سوزی این ابربرج به کمک‌ آنها بیاید. گرچه این کشورها تاکنون با آتش‌سوزی‌هایی همچون حادثه پلاسکو روبه‌رو نشده‌اند تا کارآیی واقعی این هلی‌کوپترها مورد‌ارزیابی قرار گیرد، اما نکته قابل تامل این است که همه راه‌های مهار با آتش‌سوزی احتمالی برج خلیفه از هم‌اکنون پیش‌بینی شده است و هلی‌کوپتر مورد نظر تنها یکی از این پیش‌بینی‌ها است. در واقع نه خود ابزارها بلکه پیش‌بینی تک‌تک مراحل بازدارنده حریق (پیشگیری) برج‌ها و ساختمان‌های پرخطر است که در سطح جهان از اهمیت برخوردار است.

راهکار چیست؟

شاید بهتر این باشد تا با نگاهی عمیق‌تر به حادثه و عملکرد موفق سایر کشورها به راهکارهای واقعی جلوگیری از تکرار چنین حوادثی برسیم. یکی از موفق‌ترین کشورها در مقابله با حوادث آتش‌سوزی امارات است. این کشور به دلیل تمرکز کردن امکانات مدیریت بحران بر «پیشگیری از حریق» تاکنون هیچ‌ کشته‌ای در حوادث آتش‌سوزی خود نداشته است. نمونه‌ای که حتی رسانه‌های کشور پیشرفته‌ای همچون چین آن را به رخ دولت خود می‌کشند. یکی از رمزهای موفقیت این کشور در زمینه مقابله با حوادث آتش‌سوزی، تعریف و تعیین کدها و استانداردهای گسترده‌ در ساخت بناهاست، استانداردهایی که مالکان ساختمان‌ها نمی‌توانند از زیر آنها شانه خالی کنند. کتاب استانداردهای مقابله با آتش این کشور بیش از 700 صفحه دارد که در آن حتی برای کوچک‌ترین جزئیات ساختمان همچون مواد به‌کار رفته، سیستم لوله‌کشی و درهای ساختمان مقررات تعیین شده است. بر این اساس یکی از مهم‌ترین استانداردهایی که برج‌ها در این کشور باید آن را رعایت کنند استفاده از سیستم آب‌پاش درونی و بیرونی خود ساختمان‌ها است. همچنین طراحی ساختمان‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که حریق به‌وجود آمده در یک طبقه به سایر طبقات سرایت نکند (استفاده از دیوارهای مقاوم در مقابل آتش یا درهای خودکار حساس به آتش).

در آخر ذکر این نکته ضروری است که حادثه روز پنج‌شنبه پلاسکو در نوع خود منحصر به فرد است. چرا که تقریبا در جهان نمونه‌ای از آتش‌سوزی برج‌های بلند وجود ندارد که به‌واسطه حادثه آتش‌سوزی سازه ساختمان فرو بپاشد. در حادثه مرکز تجارت جهانی در نیویورک (حادثه 11 سپتامبر) آتش‌سوزی و فروپاشی رخ داده تحت تأثیر اصابت هواپیما‌های ربوده شده بوده است.