فراز و نشیب‌های روابط مسکو- آنکارا در یک سال اخیر/ از سقوط سوخو 24 تا ترور سفیر

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی دیده بان ایران، روابط مسکو و آنکارا در سالهای اخیر دستخوش فراز و نشیب‌های بسیاری بوده است؛ به بهانه حادثه شب گذشته آنکارا که به ترور "آندری کارلوف" سفیر روسیه در ترکیه انجامید، نگاهی خواهیم داشت به این روابط پر فراز و نشیب.

پس از وقوع جنگ داخلی در سوریه، دو کشور روسیه و ترکیه دو سیاست مجزا و متفاوت را در قبال این اتفاق در پیش گرفتند؛ اردوغان به عنوان رهبر ترکیه جدید که داعیه تجدید امپراتوری عثمانی را در سر داشت، رهبر همسایه جنوبی‌اش یعنی بشار اسد در سوریه را مانعی برای تحقق رویایش می‌دید، از اینرو با شعله ور شدن جنگ داخلی در سوریه به یاری معارضان اسد شتافت و حمایت تمام و کمالی را از آنها در تمام جنبه ها از جمله تسلیحاتی، مالی و سیاسی به عمل آورد.

در نقطه مقابل، روسیه و پوتین قرار داشت، که سوریه برایشان اهمیتی استراتژیک داشت؛ فارغ از مراودات و مبادلات سطح بالای اسد با مقامات کرملین، بندر طرطوس در جنوب غرب سوریه پایگاهی برای روس‌ها بود که در رقابت با ناتو و آمریکا، موازنه قدرت در مدیترانه را در جهت منافع مسکو حفظ می کرد.

تقابل مواضع روسیه و ترکیه در قبال بحران سوریه

این تقابل مواضع روسیه و ترکیه در سالهای نخست آغاز بحران سوریه، نمود عینی نداشت، تا اینکه در تاریخ 30 سپتامبر 2015 (9 مهر 1394)  روسیه در پاسخ به درخواست دولت دمشق حملات هوایی خود را علیه مواضع داعش در سوریه آغاز کرد. 

هر روز که می‌گذشت بر دامنه حملات هوایی روسیه علیه داعش در سوریه افزوده می‌شد؛ حتی ناوهای روسی در دریای خزر هم به کمک جنگنده‌های مهاجم روس آمده بودند و از فواصل بسیار دور مواضع داعش در سوریه را با موشکهای کروز و راکت هدف قرار می‌دادند؛ در 15 مهر سال گذشته، "سرگی شویگو" وزیر دفاع روسیه از پرتاب 26 راکت توسط  چهار ناو روسی مستقر در دریای خزر به سمت مواضع داعش در سوریه خبر داد.

حتی در همان زمان خبر رسید که 4 فروند موشک کروز پرتاب شده از طرف روسیه به دلیل نقص فنی در میانه راه در خاک ایران سقوط کرده‌اند؛ خبری که از جانب منابع آمریکایی مخابره شده بود و از سوی منابع داخلی در کشورمان نه تایید شد و نه تکذیب.

سرنگونی جنگنده روسی توسط ترکیه

علی ایحال، تهاجمات هوایی و موشکی روسیه علیه مواضع داعش در سوریه استمرار داشت، تا اینکه در۲۴ نوامبر ۲۰۱۵ (۳ آذر ۹۴) یک فروند جنگنده سوخوی 24 روسیه در مرز سوریه و ترکیه توسط دو جنگندهٔ اف ۱۶ نیروی هوایی ترکیه، سرنگون شد؛ این اتفاق موجب شد شکاف مواضع و سیاست‌های روسیه و ترکیه در قبال بحران سوریه، سرباز کند و طرفین نسبت به یکدیگر مواضعی خصمانه اتخاذ کنند.

مقامات آنکارا در نخستین موضعگیری‌ خود نسبت به سرنگونی جنگنده روس، اعلام داشتند که این جنگنده حریم هوایی ترکیه را نقض کرده بود؛ در مرحله بعد، تُرک‌ها که از واکنش احتمالی کرملین به این رخداد سراسیمه شده بودند، اعلام کردند که اگر می‌دانستند این جنگنده متعلق به روسیه است، رفتار دیگری اتخاذ می‌کردند؛ البته این توجیه مقامات ترکیه برای همتایان روس آنها قابل قبول واقع نشد؛ بگونه‌ای که وقتی اردوغان از کاخ "آک سارای" آنکارا برای برقراری ارتباط تلفنی با پوتین در کاخ کرملین جهد و تلاش کرد با ناکامی مواجه شد و دقایقی بعد متوجه شد که پوتین با لحنی شدید و غلیظ اظهارات و مواضع او را "مزخرف" خوانده است.

انتقام به سبک پوتین

پوتین همچنین در نخستین واکنش به سرنگونی جنگنده ارتش کشورش توسط ترکیه، واژه "انتقام" را به زبان آورد؛ اگر چه انتقام پوتین از نوع نظامی نبود اما جنبه‌های مختلفی را شامل شد؛ در نخستین گام، به دستور پوتین، خط تلفنی قرمز میان مسکو و آنکارا قطع شد؛ همچنین  39 تاجر تُرک در مسکو بازداشت شدند؛ در مرحله بعدی انتقام‌گیری از نوع پوتین، تمامی مراودات تجاری، مالی، صنعتی و نظامی روسیه با ترکیه به حالت تعلیق درآمد؛ همچنین دفاتر آژانس‌های توریستی ترکیه‌ای در سراسر روسیه بسته شد.  

روابط مسکو و آنکارا بواسطه سرنگونی جنگنده روس توسط ترکیه ، سرد و منجمد بود و هر لحظه آژانس‌های خبری دنیا مترصد پوشش اخبار تعارض نظامی این دو قدرت منطقه‌ای بودند تا اینکه شب 15 ژوییه 2016 فرارسید و کودتایی نافرجام، ترکیه و کاخ "آک سارای" آنکارا را درنوردید.

پس از شکست کودتا و استقرار مجدد دولت ترکیه، اردوغان ضمن اتخاذ شدت عمل و سختگیری در قبال نیروهای غیرهمسو داخلی، در سیاست‌های خارجی و منطقه‌ای خود، تجدیدنظر کرد؛ مهم‌ترین جلوه تجدیدنظر منطقه‌ای اردوغان در قبال نوع مواجهه‌اش با روسیه، بروز و ظهور یافت؛ وی در تاریخ 19 مرداد 95 به فاصله 25 روز پس از کودتا، در نخستین سفر خارجی‌اش به منظور دیدار با پوتین رییس جمهور روسیه عازم سن‌پترزبورگ شد؛ اردوغان که تا آن روز از عذرخواهی پیرامون سرنگون کردن سوخوی روسی خودداری کرده بود در آن دیدار ضمن آنکه پوتین و روسیه را دوستان واقعی خود خطاب قرار داد از واقعه سرنگونی جنگنده روسی نیز به طور رسمی پوزش طلبید.

از آن زمان تاکنون که قریب به 8 ماه سپری شده است،علی رغم اینکه کماکان میان روسیه و ترکیه در قبال سوریه اختلاف نظر و عمل وجود دارد، اما این اختلافات فاحش علی رغم شدت گرفتن بحران سوریه هیچگاه به تعارض و تخاصم آشکار منجر نشده است.

از نظر کارشناسان و متخصصان امر، اتفاق شب گذشته آنکارا که به ترور سفیر کارکشته روس‌ها در ترکیه انجامید، می‌تواند روابط مسکو و آنکارا را وارد مرحله جدیدی کند؛ شاید این اتفاق به همگرایی دو کشور در سیاست‌های منطقه‌ای و نوع مواجهه آنها در قبال تحولات سوریه بینجامد، شاید هم بار دیگر دوران تنش پس از سرنگونی سوخو 24 تکرار شود؛ در هر شرایط ترکیه به لحاظ امنیتی در وضعیت مطلوبی قرار ندارد و این خلاء امنیتی قطعا ابتکار عمل سیاسی را از سران آنکارا سلب می کند و منجر می شود آنها بیشتر در نقش مطیع ظاهر شوند.

گزارش : حسین سلمانی