چرا امام خمینی (ره) پذیرش قطعنامه را به نوشیدن جام زهر تعبیر کرد؟

به گزارش دیده بان ایران؛ حسین علائی اولین فرمانده نیروی دریایی سپاه و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس در گفتکویی با پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی در پاسخ به این سؤال که  «چرا حضرت امام پذیرش قطعنامه را در پایان جنگ به منزله نوشیدن جام زهر تعبیر کردند؟» گفت:‌ استراتژی امام خمینی تا فتح خرمشهر، پایان دادن به جنگ تحمیلی از طریق «آزادسازی سرزمین‌های اشغالی ایران»، «حفظ تمامیت ارضی کشور»، «وادار کردن عراق به پذیرش مجدد معاهده مرزی ۱۹۷۵» و نیز «جبران خسارات جنگ توسط دولت متجاوز بعثی عراق» بود. ایشان پس از فتح خرمشهر معتقد به عدم عبور قوای ایران از مرز و‌ جنگیدن تا حصول شرایط فوق بود. اما نظر شورایعالی دفاع و فرماندهان نظامی این بود که مرز دارای عارضه مناسبی برای دفاع نیست و بنابراین نمی‌توان با عدم عبور از مرز به نتایج مطلوب رسید. امام خمینی با پذیرش این نظر، در تصمیم منع عبور از مرز تجدید نظر کردند. بنابراین جنگ در خاک ایران و عراق ادامه یافت و تبدیل به یک جنگ فرسایشی شد.

حسین علائی افزود: در اواخر بهمن ماه سال ۱۳۶۴ ، یگان‌های سپاه با پشتیبانی ارتش توانستند با عبور از رودخانه اروند، ارتباط عراق با خلیج فارس را قطع کنند و پیروزی بزرگی را به دست آورند. اما این پیروزی هم باعث کوتاه آمدن صدام حسین نشد ‌‌و حاضر به عقب‌نشینی کامل از اراضی اشغالی ایران و پذیرش معاهده ۱۹۷۵ نشد. از این زمان جنگ به شهرها و خلیج فارس کشیده شد و استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی علیه رزمندگان افزایش یافت. استراتژی امام خمینی در این زمان، شکست دادن ارتش عراق برای نیل به اهداف و استراتژی اولیه که ذکر شد بود. اما با حمله شیمیایی ارتش عراق به مردم حلبچه در اسفند ماه سال ۱۳۶۶ و نیز افزایش تلفات طرفین در جبهه های جنگ و قدرت یافتن بیشتر عراق در جبهه ها با حمایت بی‌دریغ کشورهایی مانند فرانسه، عربستان، شوروی و آمریکا باعث شد تا ارتش عراق با کمک ارتش سازمان مجاهدین خلق حالت تهاجمی گرفته و دوباره جنگ را به خاک ایران بکشاند.

این پژوهشگر حوزه دفاع مقدس با اشاره به نقش‌آفرینی قدرت‌های جهانی اظهار داشت: در چنین وضعیتی سیاست دو ابرقدرت جهانی آن روز یعنی آمریکا و شوروی این بود که جمهوری اسلامی ایران در جنگ برنده نشود و عراق هم در جنگ بازنده نشود. لذا در اواخر تیر ماه سال ۱۳۶۶ قطعنامه ۵۹۸ را به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رساندند تا این سیاست را اجرایی کنند. آن‌ها پس از تصویب این قطعنامه بلافاصله کشتی های جنگی خود را در حمایت از عراق وارد خلیج فارس کردند. کشتی‌های جنگی آمریکا همزمان با تهاجمات عراق در جبهه‌ها از اواخر فروردین ماه سال ۱۳۶۷ به سکوهای نفتی ایران، به کشتی‌های جنگی ایران و به هواپیمای مسافربری ایران در تنگه هرمز حمله کردند و یک فاجعه انسانی را رقم زدند. در چنین شرایطی امام خمینی با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ راه را برای خاتمه دادن به جنگ ۸ ساله باز کردند.

حسین علائی درباره چرایی استفاده از تعبیر «جام زهر» گفت: از آنجا که امام خمینی تا چند روز قبل از این تصمیم به طور مرتب مردم را دعوت به حضور در جبهه‌ها برای شکست دادن ارتش متجاوز می‌کردند، لذا تغییر راهبردشان را به «جام زهر» تعبیر کردند تا مشخص باشد که ایشان در چنین وضعیتی راهبرد خود را تغییر داده‌اند. شاید ایشان نگران بودند که با پذیرش «آتش‌بس» به اهداف تعیین‌شده در راهبرد اولیه نرسند لذا از تعبیر جام زهر استفاده کردند. اما حاصل این تصمیم حکیمانه، ساقط شدن صدام حسین و سرنگونی حزب بعث پس از چندین سال و از بین رفتن ارتش بعثی و افتادن حکومت عراق به دست اکثریت مردم آن کشور شد، به طوری که روابط ایران و عراق بسیار صمیمانه شد.

علاوه بر این محمد درودیان از محققان مطرح حوزه دفاع مقدس در پاسخ به این سؤال مطرح کرد: اینکه امام چرا چنین تعبیری به کار بردند یا چرا بعد از فتح خرمشهر امام قطعنامه را نپذیرفت یا آقای هاشمی چرا این کار را کرد، این‌ها را باید خودشان پاسخ بدهند، اما چون خودشان پاسخ ندادند و در قید حیات هم نیستند این بحث‌هایی که ما مطرح می‌کنیم یک نوع تحلیل و گمانه‌زنی است.

وی افزود: این عبارت امام را از چند وجه می‌شود نگاه کرد. یکی اینکه به نظرم امام احساس واقعی خودش را از آن تصمیمی که برای پذیرش قطعنامه گرفت بیان کرد. یعنی امام در نگاهی که به مسئله عراق، صدام و جنگ داشت مایل به انجام این تصمیم نبود، بنابراین روشن‌ترین حدس این هست که تصمیم امام مبنی بر پذیرش قطعنامه با استراتژی که دنبال می‌کرد همخوانی نداشت.

درودیان گفت: از سوی دیگر به نظرم «نوشیدن جام زهر» یک عبارت نمادین است که راه را باز بگذارد که همواره پیرامون چند و چون این تصمیم‌گیری و مسئله نقد و بررسی صورت بگیرد. به نظرم این دو وجه برجسته است.

این پژوهشگر حوزه دفاع مقدس درباره تعبیر «جام زهر» اظهار داشت: امام قبل از این عبارت یک مقدمه‌ای دارد بعدش هم جملاتی دارد؛ « ... من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می‌دیدم...» یعنی امام می‌گوید چند روز پیش به این نتیجه رسیدم و قائل به این نبودم. به همین دلیل است که این چرخش در موضع مثل «جام زهر» است.