ائتلاف های عربستان به سرانجام نرسیده است/ اصلاحات اجتماعی با صدور گواهینامه بانوان آغاز نمی شود
مانی محرابی تحلیلگر مسائل بین المللی گفت: جامعه عربستان به سمت شکل دیگری از استبداد با مصادیقی متفاوت با آنچه نسل گذشته این جامعه تجربه کرده پیش می‌رود.
با این حال دستگیری شاهزادگان سعودی - که گفته می شود اغلب رقبای جدی محمد بن سلمان در راه « ملک » شدن هستند - و بازداشت و باجگیری از آنها، فراخوان سعد حریری نخست وزیر لبنان با تابعیت دوگانه لبنانی - سعودی و اجبار وی به استعفا از شبکه العربیه اقداماتی بود که حتی ناظران خوش بین به اقدامات ولیعهد عربستان را در فضای ابهام و تردید فروبرد.
نکته مهم دیگر در عرصه منطقه ای و بین المللی تداوم و حتی تشدید لفاظی های سعودی علیه ایران بود. اینکه چه اتفاقاتی در عربستان در حال وقوع است و چشم انداز سیاست های منطقه ای وی و ائتلاف سازی های محمد بن سلمان به کجا می رسد، سوالاتی است که خبرنگار ایرنا با مانی محرابی عضو هیات علمی اندیشکده روابط بین الملل ایران و تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل در میان گذاشت.
ایرنا : طی ماه ها و هفته های اخیر تحولات بی سابقه ای در عربستان رخ داده است. از یک سو اعطای آزادی های اجتماعی به زنان و جوانان و از سوی دیگر بازداشت تعدادی از شاهزادگان به نام مبارزه با فساد. فضای سیاسی داخلی عربستان به کدام سو می رود؟ اصلاحات یا نوع دیگری از استبداد؟
محرابی:در وهله نخست باید اذعان داشت هیچ اصلاحاتی در زمینه آزادی فردی در جامعه عربستان صورت نگرفته و اقدامات اخیر صرفا مواردی استثناء در جهت القاء تلاش برای وقوع اصلاحات در آینده است. در جامعه‌ای بسته، توتالیتر و به شدت ایدئولوژیک مانند عربستان سعودی اصلاحات اجتماعی اساسا از اجازه صدور گواهینامه رانندگی برای بانوان آغاز نمی‌شود بلکه استبداد و تبعیض در جامعه عربستان باید در ابتدا با تغییرات فرهنگی آغاز شود.
از منظری دیگر، جامعه مدنی عربستان در حال تغییر است و جوانان این کشور یا در مراکز غربی تحصیل کرده‌اند یا تحت تاثیر نفوذ فرهنگ غرب از لحاظ مدنی و توقعات اجتماعی از جامعه مورد پسند حاکمان این کشور پیشی گرفته‌اند، حکام سعودی نیز سعی کرده‌اند با لحاظ قرار دادن این تغییرات، ظاهر جامعه را مورد پسند این قشر از افراد قرار دهند. از این روی جامعه عربستان به سمت شکل دیگری از استبداد با مصادیقی متفاوت با آنچه نسل گذشته این جامعه تجربه کرده پیش می‌رود نه اصلاحات حقیقی اجتماعی.
ایرنا:در سال های اخیر اندیشکده ها و محافل غربی بر نقش سعودی ها در ترویج افکار افراط گرا و تروریستی تاکید داشتند و در ماه های آخر ریاست جمهوری اوباما شاهد تصویب قانون جاستا در آمریکا بودیم. آیا آل سعود با اصلاحاتی که در دست اجرا دارد به دنبال رفع اتهام از خود در این زمینه است؟
محرابی : پاسخ من منفی است؛ این دو مسئله به طور کامل مجزا هستند. افراط گرایی مورد پسند حکام سعودی از نوع منفعلانه یعنی اسلام وهابی است و افراط گرایی فعال که مورد تبعیت گروه‌های تروریستی است، اسلام اخوانی است.
این دو نگرش افراطی کاملا در تضاد بوده و حکام سعودی هیچ گاه دست به ترویج اسلام اخوانی در میان جامعه خود نزده و نخواهند زد، بلکه صرفا در نواحی حساس ژئوپولتیک در مناطق غرب آسیا و شمال آفریقا که از ظرفیت لازم جهت فعالیت گروه‌های تروریستی به سود سعودی برخوردار هستند، اسلام اخوانی را ترویج خواهند داد. با این اوصاف اصلاحات داخلی نمی‌تواند با هدف رفع اتهام حمایت معنوی از تروریسم صورت پذیرد. مسئله قانون جاستا نیز صرفا یک اقدام تبلیغاتی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده بود. اصلاحات موردی اخیر در عربستان تا حدود بسیار زیادی مسئله‌ای داخلی محسوب شده و پیرو عوامل داخلی و دارای کمترین ارتباط با عوامل خارجی است.
ایرنا:سیاست های منطقه ای عربستان چه پیامدهایی برای این کشور و منطقه به همراه داشته است؟ با توجه به نتایج و پیامدها فکر می کنید این سیاست ها در ادامه چه سمت و سویی داشته باشد؟
محرابی : پایه‌های سیاست خارجی عربستان بر نقش محوری این کشور در جامعه عرب و حتی جامعه مسلمانان سنی مذهب در سراسر خاورمیانه استوار است و این کشور نقش برادر بزرگ اعراب را برای خود قائل می‌باشد. واقعیتی که باید به آن اذعان کرد نیز این است که به واقع عربستان سعودی به همراه ایران تنها کشور در سطح خاورمیانه است که دارای هژمونی فراگیر منطقه‌ای می‌باشد. با این تفاسیر و درک این واقعیت که رقابت میان ایران و عربستان در کل منطقه خاورمیانه رقابتی پاندولی است، نفوذ ایران طی سال‌های اخیر در غرب آسیا مورد پسند حکام سعودی قرار نگرفته و این کشور قصد دارد تا در وهله نخست از نفوذ بیشتر ایران جلوگیری کرده و در وهله دوم به بازپس گیری مناطقی بپردازد که تا سال‌های گذشته تحت قیومیت عربستان سعودی بودند. این سیاست به طور قطع دچار تغییر نخواهد شد و به همین سبب همچنان شاهد تلاش سعودی در بهم زدن روند کنونی تغییرات منطقه‌ای خواهیم بود که پیامدی جز آشوب در منطقه و خصوصا در کشورهای عراق و لبنان به همراه نخواهد داشت.
ایرنا: طی ماه های گذشته شاهد تشدید لفاظی های خصمانه ریاض علیه ایران بودیم، این لفاظی ها تا کجا ادامه خواهد داشت و رهبران عربستان چه اهدافی را از این لفاظی ها دنبال می کنند؟
محرابی:اساسا لفاظی در سیاست خارجی هیچ جایگاهی ندارد و این امر نیز به دلیل کم تجربگی و ناپختگی حکام سعودی صورت می‌پذیرد. تا زمانی که این افراد به پختگی و درک صحیح از واقعیات روابط بین الملل نرسند، شاهد تکرار این رفتار کودکانه خواهیم بود.
ایرنا:در هفته های گذشته سعد حریری در ریاض استعفا کرد وی در ادامه به پاریس و در نهایت به لبنان بازگشت. عربستان چه اهدافی را در لبنان دنبال می کند و چه ابزارهایی برای پیشبرد اهداف خود در لبنان دارد؟
محرابی:عربستان در راستای مقابله با جبهه متحدان ایران دست به ائتلاف‌هایی زده که هیچ کدام به سرانجام نرسیده اند. ائتلاف کنونی این کشور با مصر و رژیم اسرائیل نیز همین شرایط را دارد با این تفاوت که نیروی متحد کننده کاخ سفید تاکنون از پاشیدگی این ائتلاف جلوگیری کرده است. تنها نقطه اشتراک این سه بازیگر منطقه‌ای، ضدیت آنها با اسلام اخوانی بوده که پیامد این رخداد را در برخورد این ائتلاف با قطر شاهد بودیم.
اکنون عربستان قصد دارد تا با ایجاد بحران در سیاست داخلی لبنان، رژیم اسرائیل را در موقعیت برتر نسبت به همسایه و دشمن دیرینه خود قرار دهد. این اقدام در وهله نخست یک باج بزرگ به شریک عربستان در ائتلاف اخیر یعنی رژیم اسرائیل است و از سوی دیگر تلاشی ست جهت تضعیف حزب الله و نهایتا کاهش نفوذ ایران در لبنان. تنها عامل ضدیت لبنان با رژیم اسرائیل و نفوذ تفکر مقاومت در لبنان نیز حزب الله است، پس تنها چاره سعودی در جهت مقابله با جبهه مقاومت نیز ستیز با حزب الله خواهد بود، البته گزینه ریاض ستیز دیپلماتیک با ابزار دلارهای نفتی است که تا حدودی هم به نتیجه خواهد رسید.
ایرنا: درباره ائتلاف نظامی با حضور نمایندگان چهل کشور در ریاض چشم انداز این ائتلاف را چطور می بینید؟
محرابی:در باب ائتلاف‌های نظامی منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا یک توضیح ضروری است. سیاست بین الملل در خاورمیانه بسیار پیچیده و درهم تنیده می‌باشد، ملت‌ها دچار دوستی و خصومت فرهنگی، اجتماعی و تاریخی با هم هستند و متغیرهای مختلفی بر سیاست بازیگران سیطره دارد که از این لحاظ اساسا نمی‌توان چند کشور را که دارای منافع ملی کاملا همسان یا کاملا متضاد باشند، برگزید. به طور مثال کشوری مانند ترکیه شاید از لحاظ دیپلماتیک دارای تضاد با ایران باشد اما منافع این دو کشور در مبحث اقتصاد مبتنی بر انرژی کاملا در هم تنیده است یا پاکستان که در حوزه اقتصادی و حتی سیاسی همسو با ایران نیست در حوزه امنیتی و تروریسم کاملا هم جهت با ایران حرکت می‌کند. این مسئله به طور مثال در باب کشورهای افغانستان و عربستان، عراق و عربستان و سایر کشورها نیز صادق است و از این جهت که تحرک نظامی همواره آخرین گزینه در جهت حل مسائل بوده، شکل گیری ائتلافی نظامی با این گستردگی قطعا جز یک بازی تبلیغاتی چیز دیگری نخواهد بود.
ایرنا: محمد بن سلمان اخیرا در مصاحبه با نیویورک تایمز گفته عربستان قبل از انقلاب ایران در 1979 جامعه معتدلی بوده و بسیاری از سیاست های سختگیرانه عربستان واکنش به انقلاب در ایران است. نظر شما در خصوص چنین دیدگاهی چیست؟
محرابی: اینکه عربستان تا قبل از انقلاب اسلامی ایران در سیاست منطقه‌ای خود چه تئوری‌ای را مد نظر قرار می‌داد، پیرو عوامل بسیاری است که شرایط ژئوپولتیک منطقه در آن زمان مهم‌ترین آنها است. در آن زمان ایران به عنوان متحد اول ایالات متحده در سطح منطقه به فعالیت می‌پرداخت و در بعد کلان این دو کشور همپیمان محسوب می‌شدند ضمن اینکه شرایط اقتصادی عربستان نیز در آن زمان مانند حال حاضر نبود. تغییر سیاست بین الملل ایران بعد از انقلاب اسلامی و به تبع آن جبهه گیری در مقابل ایالات متحده سبب شد تا کاخ سفید روابط خود را با ریاض گسترش داده و به این ترتیب عملا ایران و عربستان در دو جبهه مقابل قرار گرفتند.
پس در وهله نخست باید اذعان داشت پیش از انقلاب اسلامی ایران، عربستان اساسا نمی‌توانست و توانایی آن را نداشت تا در مقابل ایران جبهه گیری کند. اما این مسئله که هم اکنون بسیاری از سیاست‌های منطقه‌ای عربستان در واکنش به ایران صورت می‌گیرد، کاملا صحیح است زیرا همانطور که پیش‌تر عرض کردم رقابت منطقه‌ای ایران و عربستان یک رقابت پاندولی است و در این شرایط دو کشور بر مبنای تئوری کنش و واکنش عمل خواهند کرد. کشوری که ابتکار عمل را در دست داشته باشد به عمل می‌پردازد و کشور مقابل نیز چاره‌ای جز عکس العمل ندارد که در حال حاضر ابتکار عمل چه در عرصه سیاسی و چه در عرصه نظامی کاملا با ایران است.
ایرنا:با این اوصاف آیا احتمال درگیری مستقیم ایران و عربستان وجود خواهد داشت؟
محرابی:به طور قطع خیر. خارج از مبحث توانایی یا انگیزه دو کشور جهت ورود به یک جنگ تمام عیار ، باید اذعان داشت که جنگ احتمالی بین عربستان و ایران به معنای بروز بحران شدید انرژی و امنیت در سراسر جهان خواهد بود و در واقعا این درگیری نظامی به میزانی دارای تبعات منفی برای تمام کشورهای جهان است که تلاش تمام قدرت‌های جهانی در جهت جلوگیری از وقوع آن می‌باشد. از این روی قطعا شاهد وقوع چنین جنگی نخواهیم بود و اگر هم تنش‌های نظامی کوچکی در سطح بسیار پایین به واسطه هیجانات و اشتباهات فردی نظامیان روی دهد، قطعا ادامه پیدا نخواهد کرد. ضمن آنکه ریاض عملا توانایی مقابله نظامی با ایران را ندارد زیرا ساختار نظامی این کشور تصنعی و بر پایه تجهیز صرف نرم افزاری می‌باشد که در این شرایط کشورها به هیچ عنوان قادر به حضور در جنگ‌های فرسایشی نمی‌باشند.
نمونه این مسئله را در جنگ یمن شاهد هستیم. در مقابل، تهران در جنگ سوریه نشان داده که دارای قدرت برتر آفندی در سطح منطقه است و اتفاقا به دلیل ساختارهای مبتنی بر نیروی انسانی در قوای نظامی خود، کاملا توانایی حضور طولانی مدت در یک جنگ فرسایشی را دارد.
البته نباید فراموش کرد که در جنگ میان دو کشور با شرایط جغرافیایی ایران و عربستان، نیروی دریایی حرف نخست را می‌زند که در این مورد نیز ایران جزو قدرت‌های برتر حتی در سطح جهان است و تنها اتکای عربستان به نیروی هوایی کاملا مجهز خود خواهد بود که البته تا امروز از کارایی لازم به میزان تجهیزاتی که در اختیار دارد، برخوردار نبوده است.
