عوامل سرعت گرفتن فرآیند بهبود مناسبات میان ایران و عربستان

عبدالباری عطوان کارشناس سرشناس مسائل سیاسی جهان عرب در ستون 'سخن روز' روزنامه رأی الیوم شش عامل برای سرعت گرفتن – به تعبیر خودش – فرآیند بهبود روابط و مناسبات میان ایران و عربستان را برمی شمارد.

دیده بان ایران: عطوان سردبیر رأی الیوم در ابتدا با اشاره به 'انقلاب تدریجی شکل گرفته در موضع عربستان نسبت به ایران و تمایل رهبران سعودی به ایجاد گشایش فزاینده در مناسبات بین ریاض و تهران ' این امر را نشات گرفته از شش تحول و عامل اساسی می داند که به گفته وی عبارتند از:
اول : طرح آمریکا مبنی بر سرنگون کردن نظام حاکم در سوریه پس از تقریبا هفت سال جنگ که عربستان یکی از بازیگران اصلی آن به شمار می رفت، شکست خورده است و رهبران سعودی متوجه این واقعیت شده اند که بشار اسد رئیس جمهوری سوریه با حمایت روسیه و ایران و حزب الله در قدرت ماندگار است و همپیمانانش در میان گروه های اپوزسیون سوریه را در جریان این واقعیت قرار داده است.

دوم : دو سال و نیم از آغاز نبرد ائتلاف عربی به رهبری سعودی علیه یمن گذشته است اما عملیات به اصطلاح توفان قاطعیت تاکنون نتوانسته به اهداف موردنظر خود یعنی 'شکست دادن نیروهای مردمی یمن' و 'بازگردان عبدربه منصور هادی رئیس جمهوری مستعفی و فراری به صنعا' تحقق ببخشد.

سوم : منابع مالی سعودی به عنوان قوی ترین و برنده ترین و کارآمدترین سلاح سعودی ها در گذشته به دلیل کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و افزایش یافتن هزینه های سرسام آور جنگ های نیابتی عربستان در سوریه و یمن به شدت کاهش یافته و رو به فرسایش گذاشته است.

چهارم : کنگره آمریکا قانون مجازات کشورهای حامی تروریسم 'جاستا' را به تصویب رساند که بر اساس آن خانواده های قربانیان حوادث تروریستی می توانند در دادگاه های آمریکا درخواست غرامت کنند و در همین راستا هم اکنون 25 دادخواست قضائی علیه عربستان در این دادگاه ها در دست بررسی است و این احتمال وجود دارد که میزان درخواست غرامت از ریاض به بیش از 5 تریلیون دلار برسد.

پنجم : جنگ سیاسی و اقتصادی علیه دولت قطر هم اکنون اولویت مطلق رهبران سعودی را تشکیل می دهد و آنها سعی دارند تا ایران را از این کشمکش دور نگه دارند و به هر ترتیب که شده تهران را از دوحه دور کنند.

ششم : ایران دارای سیاست کنش گرا ، عمل گرا و کاربرد گرا است و صبر و تحمل بسیاری دارد و تاکنون با در پیش گرفتن نرمش سیاسی نسبت به عربستان به این سیاست خود عینیت بخشیده است و در همین راستا تهران از هرگونه اقدام سعودی در جهت گفت وگو و بهبود روابط استقبال به عمل آورده است .

عطوان پس از برشمردن عوامل شش گانه مزبور تاکید کرد: مقامهای دو کشور دریافته اند که هرگونه شدت بخشیدن به تنش و حملات رسانه ای و قطع هرگونه گفت وگو با خود نتایج معکوس پرهزینه به همراه دارد.

سرمقاله نویس مشهور رأی الیوم افزود: این اعلام نظر محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران مبنی بر موافقت دو کشور با تبادل دیدار دیپلمات ها جهت بازدید از سفارت خانه های بسته شده و صدور ویزا در همین راستا می تواند آغازگر بهبود روابط دوجانبه و کاهش شدید تنش و زمینه ساز بازگشایی سفارت خانه های بسته شده دو کشور باشد.

وی توضیح داد: رهبران سعودی که به ایجاد تنش علیه ایران متوسل شدند و بارها بر عدم ازسرگیری روابط با تهران تاکید کردند هم اکنون خود بیش از رهبران ایران در جهت کاهش تنش گام برمی دارند و به طور بی سابقه ای در مذاکرات مربوط به سفر حجاج ایرانی به عربستان از خود نرمش نشان دادند و در همین راستا بسیاری از پیش شرط های خود از جمله صدور ویزای حج در سفارت خانه یک کشور ثالث و انتقال حجاج توسط شرکت های هواپیمایی غیرایرانی را حذف کردند و برای تقریبا ده دیپلمات ایرانی جهت نظارت بر امور حجاج ویزا صادر کردند و هرگونه مانعی را از سر راه ماموریت آنان برداشتند.

عطوان در ادامه با اشاره به سفر مقتدا صدر و حیدر العبادی نخست وزیر و قاسم الاعرجی وزیر کشور عراق به عربستان گفت: آغوش گشودن عربستان بر روی رهبران شیعه عراق که ظرف بیش از بیست سال گذشته برای ریاض خط قرمز محسوب می شد، کوتاه ترین و سریع ترین راه برای بهبود مناسبات میان ایران و عربستان به شمار می رفت.

این کارشناس مشهور مسائل سیاسی جهان عرب به اظهارنظر وزیر کشور عراق در تهران در خصوص 'درخواست رهبران سعودی از بغداد جهت میانجیگری میان ریاض و تهران به منظور بهبود روابط دوجانبه میان آنان ' اشاره کرده و گفت: ' چنین درخواستی از سوی ریاض یک موضوع غیرمنتتظره به شمار نمی آید اما تکذیب آن از سوی مقامات سعودی قابل پیش بینی نبود. در واقع این درخواست نشان داد که عربستان برای پایان دادن به تنش در روابط میان خود و ایران به هر شکل ممکن به دنبال یافتن یک میانجی است'.

سردبیر رأی الیوم در ادامه این سووال را مطرح کرد که ' آیا ما در ابتدای راه پایان یافتن جنگ های نیابتی دو کشور علیه یکدیگر در منطقه بسر می بریم و یا آنکه این امر صرفا یک آتش بس موقت است تا دو طرف به ویژه رهبران سعودی طی آن نفسی تازه کنند؟'

عطوان گفت:' دادن پاسخ قاطع به چنین سووالی سخت و دشوار است زیرا ما در ابتدای این فرآیند تغییر و تحول بسر می بریم اما به طور حتم می توان گفت که جنگ رسانه ای دو کشور در مرحله آتی فروکش خواهد کرد و این احتمال نیز وجود دارد که پس از کامل شدن فرآیند بهبود روابط سیاسی و بازگشایی سفارت خانه ایران در ریاض و عربستان در تهران ظرف چند ماه آینده شاهد میزبانی رهبران سعودی از حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در عربستان باشیم . آیا ما در خوشبینی دچار مبالغه شده ایم ؟ هرگز زیرا مقدمات یاد شده منجر به چنین نتایجی خواهد شد و آینده خود بهترین گواه بر این مدعا است.'