در تاریخ خواهد ماند

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی دیده بان ایران؛ نعمت احمدی . حقوق‌دان در سرمقاله امروز روزنامه شرق نوشت: اجرای مراسم سوگند رئیس‌جمهور که به تحلیف شهرت یافته است، با برنامه‌ریزی مفصل و دعوت و حضور پیش از ٥٠٠ میهمان خارجی در مجلس برگزار شد. جلسه‌ای با حواشی بسیار که تا هم‌اکنون نقل محافل است؛ از عکس سلفی نمایندگان مجلس با خانم موگرینی، تا دعوت‌نشدن دو رئیس‌جمهور پیشین و مولوی عبدالحمید امام جمعه اهل سنت زاهدان که گفته می‌شود دعوت وی از اهل سنت ایران برای رأی‌دادن به دکتر روحانی، رأی قابل‌توجهی به سبد آرای رئیس‌جمهور اضافه کرد. متأسفانه مسائل حاشیه‌ای خصوصا عکس سلفی نمایندگان و بازتاب آن در سطح رسانه‌های داخلی و خارجی، عملا دیگر اتفاقات مربوط به مراسم تحلیف را تحت‌الشعاع قرار داد، هرچند می‌شد با دیدی دیگر به موضوع عکس سلفی نمایندگان با خانم موگرینی هم نگاه کرد؛ ظاهرا محل استقرار نمایندگان طوری انتخاب شده بود که امکان رفت‌وآمد به جایگاه میهمانان خارجی را نداشت و نمایندگان هم ان‌شاءالله برای در کانون توجه قراردادن مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پاسخ به شیطنت‌های کنگره و سنای آمریکا و توجه‌دادن ترامپ به این نکته که عملکرد وی به جدایی از اتحادیه اروپا می‌انجامد، دست به این اقدام زده‌اند. صرف نظر از حواشی اما، برابر اصل ١٢١ قانون اساسی مراسم سوگند رئیس‌جمهور منتخب در مجلس شورای اسلامی صورت می‌گیرد. نگاهی به این اصل بازتعریف جدیدی را از آنچه حداقل در مراسم دوازدهمین دوره ریاست‌جمهوری اتفاق افتاد می‌طلبد. اینکه قانون اساسی محل ادای سوگند را مجلس شورای اسلامی دانسته است، وجهه خبری دارد که صراحتا اعلام کند رئیس‌جمهور باید در مجلس شورای اسلامی سوگند یاد کند. یعنی قانون اساسی صرفا محل ادای سوگند را از نظر مکان جغرافیایی، مجلس شورای اسلامی تعیین کرده است. یعنی در کاخ ریاست‌جمهوری یا محل تشکیل هیئت وزیران یا هر جای دیگری نمی‌توان مراسم سوگند را برگزار کرد. قید «در مجلس شورای اسلامی» محل و مکان را مشخص کرده است اما مراسم سوگند نمی‌تواند یکی از جلسات رسمی مجلس به معنای اصل ٥٨ قانون اساسی باشد که مصوبات آن پس از طی مراحل قانونی که در اصول بعد می‌آید، برای اجرا به قوه مجریه و قضائیه ابلاغ می‌شود. اگر آن‌طور که ریاست مجلس در آغاز مراسم تحلیف اعلام کرد که «صدوبیست‌وششمین جلسه مجلس تشکیل می‌شود»، باید اصول متعدد دیگر قانون اساسی مثلا اصل ٦٥ که از نصاب حضور نمایندگان یاد می‌کند که «جلسات مجلس شورای اسلامی با حضور دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت می‌یابد»، رعایت می‌شد. در ابتدای جلسه آقای دکتر لاریجانی از تعداد حاضران نگفت و لزومی هم به اعلام این موضوع نبود، پس نمی‌توان جلسه سوگند را جزء جلسات عادی مجلس به حساب آورد. اگر جلسه رسمی باشد، جدای از نصاب نمایندگان باید برابر اصل ٦٩، گزارش کامل آن از طریق رادیو و روزنامه رسمی به اطلاع عموم برسد. مصوبات آن با رأی اکثریت مطلق اعضای حاضر برابر ماده ٢٥ آیین‌نامه داخلی مجلس باشد و نیز مقررات ماده ١٠٢ آیین‌نامه داخلی درباره دستور جلسه مجلس اعمال و اجرا شود یا برابر ماده ١٠٦ آیین‌نامه داخلی، سه نفر از نمایندگان بتوانند به نوبت و طبق فهرستی که از قبل به قید قرعه از سوی هیئت رئیسه تنظیم شده، حداکثر به مدت هفت دقیقه نطق کنند و دو نفر هم نطق پنج‌دقیقه‌ای داشته باشند. 

موارد دیگر آیین‌نامه هم قابل طرح است؛ از تذکر و سؤال که از آن می‌گذرم. حال پرسش این است؛ جایگاه سخنرانی رئیس مجلس در جلسه سوگند رئیس‌جمهور کجاست؟ وقتی قانون اساسی مجلس را نه از باب قوه مقننه بلکه از باب مکان آن، محل سوگند قرار داده است، به باور نگارنده، سخنرانی رئیس مجلس از اصل ١٢١ استنباط نمی‌شود. شاید بتوان از وحدت ملاک ماده ١٠٧ آیین‌نامه داخلی چنین برداشتی داشت که در هر جلسه قبل از ورود در دستور، رئیس می‌تواند «در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فوری روز مطالبی را که آگاهی مجلس از آن ضروری باشد به اطلاع نمایندگان برساند و حداکثر مدت آن ١٥ دقیقه است»؛ هرچند قید «اطلاع نمایندگان» هم مجوز سخنرانی رئیس مجلس را محدود می‌کند. مستند به اصل ١٢١ «جلسه سوگند رئیس‌جمهور در مجلس شورای اسلامی با حضور رئیس قوه قضائیه» تشکیل می‌شود. نص صریح اصل ١٢١ درخصوص رئیس قوه قضائیه صرفا حضور ایشان است و حضور الزامی است و نمی‌توان استنباط سخنرانی و نطق را کرد؛ هرچند برابر تبصره ماده ١٠٧ آیین‌نامه داخلی مجلس، رؤسای قوای مجریه و قضائیه می‌توانند خارج از موضوع دستور جلسه در صحن علنی مجلس نطق کنند. به فرض ماده ١٠٧ را درباره نطق رئیس قوه قضائیه و همچنین رئیس‌جمهور ملاک قرار دهیم و با اغماض جلسه سوگند را جلسه رسمی مجلس تلقی کنیم که چنین استنباطی نمی‌توان از اصل ١٢١ و آیین‌نامه داخلی مجلس داشت، بازهم باید برابر تبصره ذیل ماده ١٠٧ آیین‌نامه داخلی تقاضای نطق به رئیس مجلس تقدیم و پس از موافقت هیئت رئیسه در اولین فرصت انجام ‌شود و مدت نطق هم باید به اطلاع نمایندگان برسد. در ادوار گذشته هم نطق رئیس قوه قضائیه مسبوق به سابقه نبوده است. به فرض اگر برای رئیس قوه قضائیه به هر دلیل و مستندی در جلسه سوگند رئیس‌جمهور قائل به سخنرانی باشیم، باید برای اعضای شورای نگهبان هم مدت و مهلتی برای سخنرانی در نظر گرفت زیرا اصل ١٢١ قانون اساسی صراحتا مقرر می‌کند «در جلسه‌ای که با حضور رئیس قوه قضائیه و اعضای شورای نگهبان تشکیل می‌شود» قانون‌گذار رئیس قوه قضائیه و اعضای شورای نگهبان را در ردیف هم قرار داده است. قانون‌گذاری که صراحتا از مدت و زمان نطق رئیس مجلس آن‌هم درباره «گزارش حوادث مهم و مسائل فوری روز» که آگاهی‌بخشی مجلس از آن ضروری باشد، حداکثر ١٥ دقیقه جواز سخنرانی داده است؛ اگر لازم می‌دانست که رؤسای قوا، حتی رئیس‌جمهور نیاز به سخنرانی دارند، به یقین مدت زمان آن را هم تعیین می‌کرد. پرسش نهایی این است؛ آیا رئیس‌جمهور غیر از سوگند و امضای سوگندنامه باید یا می‌تواند سخنرانی کند؟ پاسخ این است که قانون چنین اجازه‌ای را نداده است. نگارنده از باب حقوق تطبیقی با بررسی مراسم سوگند رؤسای جمهور و نخست‌وزیران در دیگر کشورها، به موردی برخورد نکرده که در مراسم سوگند رئیس‌جمهور منتخب که تبدیل به رئیس‌جمهور مستقر بعد از سوگند می‌شود، غیر از متن سوگندنامه سخنرانی کرده باشد، چه برسد به دیگر رؤسای قوا. مراسم سوگند پایان مرحله قانونی تثبیت ریاست‌جمهوری فرد منتخب است با این شرح که بعد از اخذ رأی و شمارش آن و تعیین رئیس‌جمهور منتخب و احراز صحت انتخابات تشریفاتی باید انجام شود تا رئیس‌جمهور منتخب به رئیس‌جمهور مستقر تبدیل شود و همه کشورها کوشش می‌کنند مراسمی متناسب با حال و هوای سوگند برگزار کنند. میهمانان ویژه دعوت می‌کنند تا در حضور آنان پایان دوره فعالیت انتخاباتی را اعلام کنند و دوره جدید ریاست جمهوری فرد منتخب را رسمیت ببخشند و به دوره مبارزات انتخاباتی پایان دهند. حضور رقبای انتخاباتی در جلسه سوگند هرچند در متون قانونی کشورها خصوصا قوانین ایران نیامده است اما کمتر دیده شده که در این نوع مراسم کاندیداهای ناکام، حضور نداشته باشند. ظاهرا سوگند دوره دوازدهم از این بابت هم قابل‌تأمل و تعمق است زیرا در مراسم تنفیذ که نزد مقام معظم رهبری برگزار شد، آقای رئیسی و قالیباف و دیگر کاندیداها حضور داشتند اما در مراسم سوگند آقایان رئیسی و قالیباف حضور نداشتند! درباره رؤسای جمهور سابق که شرایط تا حدی مشخص است و درباره مولوی عبدالحمید نیز ظاهرا با توضیحی در اولین جلسه علنی مجلس همراه شد که «هیچ امام جمعه‌ای به عنوان امام جمعه به علت کمبود جا دعوت نشده بود» اما به یقین رئیسی و قالیباف به مراسم سوگند دعوت شدند و غیبت آنان در تاریخ خواهد ماند.