سید محمد خاتمی: انسانیت اصل است، قومیت، نژاد، جنسیت و حتی دینداری بر این اصل می‌روید

سید محمدخاتمی در این دیدار خطاب به اعضای حزب اتحاد ملت گفت:

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

از دیدار با اعضاء محترم شورای مرکزی حزب اتحاد ملت ایران خشنودم و از حضورشان سپاسگزار و از اینکه با وجود همه بی‌مهری‌ها و نیز فضای نامناسب و خزان زده عرصه سیاست و اجتماع همچنان در عرصه حاضرند، نشست می گذارند و بحث می کنند می توان به آینده امیدوار بود. البته حضور و فعالیت همه نهادهای مدنی و همه حزبها و تشکل ها با گرایش های مختلف مغتنم است. امیدوارم نشست سراسری‌اتان نیز نتیجه مفیدی برای خودتان و برای جامعه ای که آرمانهای بزرگ داشته و دارد ولی در عمل خود را از آن دور می بیند، داشته باشد.

جامعه بزرگ ما که بلحاظ اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... حال و روز خوشی ندارد این روزها ماتم زده هم هست. از عملیات تروریستی وحشتناکی که هفته پیش در کرمان رخ داد و تعداد زیادی از مردم عزیز را به خاک و خون کشاند و ویرانی های فراوانی پدید آورد. گرچه ملت شریف ایران امواج سهمگین تروریستی را از دیرباز از سرگذرانده است ولی این بار بلحاظ حجم و وسعت فاجعه و تعداد شهیدان و مجروحان و آسیب دیدن انبوه زنان و مردان و کودکان کم سابقه بود.

اجازه بدهید اندکی از مسائل روز فاصله بگیریم و به سرچشمه هائی که در پدید آمدن این وضع ناگوار تاثیر داشته اند نزدیک شویم.

ما در منطقه ای بحرانی بسر می بریم. بحران‌های بسیار پر هزینه که نمونه آن را در آنچه امروز در غزه و فلسطین مظلوم می گذرد می بینیم. زنان و مردانی که از خانه خود رانده شده اند و اگر در خانه خود هستند همواره تحت فشار، تحقیر، سرکوب و در معرض کشته شدن و آسیب دیدن بوده اند، امروز تحت وحشیانه ترین عملیات تروریستی هستند که مصداق نسل کشی، کشتار جمعی، نژاد پرستی، جنایت جنگی و هر عنوان دیگری است. و آنچه باعث تاسف است اینکه قدرتهای بزرگ هم از هیچ حمایتی، از این جنایت، کوتاهی نمی کنند و حتی جلو قطعنامه هائی که خواستار آتش‌بس فوری و امدادرسانی مناسب به مظلومان تحت فشار و غرقه در آتش و خون است نیز می گیرند. اقدام اسرائیل بارزترین مصداق ضدیت با حقوق بشر است و قدرتهای حامی او ادعا می کنند که مبنای نظم و کارشان اعلامیه حقوق بشر است و آنچه رخ داده است اینکه بزرگترین ناقضان حقوق بشر خود آنها و رژیم های مورد حمایت آنان است.

از سوی دیگر در ایران شاهد عملیات ننگین تروریستی وحشتناک بودیم که به نظر می رسد عامل اجرای آن یک جریان واپس‌گرای خشن است که نام و عنوان اسلامیت را نیز دزدیده است. آیا همین دو حادثه (و البته حوادث فراوان مشابه آن) کافی نیست که درک کنیم دنیای ما دنیای خون، سرکوب، خشونت و ضدیّت با انسان است؟ چرا چنین شده است؟

من بعد از حمله تروریستی به برجهای دوگانه آمریکا و پنتاگون و نیز اعلام ائتلاف برای جنگ با تروریسم از سوی آمریکا گفتم: من دو سوی قضیه را نوعی تروریسم می دانم یعنی آنها را دارای منطقی می دانم که نتیجه‌اش همین است. و آن منطق اینست که هر کس با ما نیست بر ما است و هر کس بر ماست باید نابود یا تسلیم مطامع ما شود و یا هرکس با ما نیست کافر و مرتد است و باید از میان برداشته شود و این منطق از یک بینش وحشتناک در می‌آید. دوگانه خودی و غیرخودی. و خودی چنان دایره تنگ دارد که تقریبا همه کسانی که با سلایق و توهمات صاحب یا طالب قدرت مخالفند غیر خودی اند. ما از گوشه و کنار می شنویم که دین از جمله عواملی است که به انسان هویّتی می بخشد که از آن خشم و خون و کین بیرون می آید. این قضاوت نادرست و جفایی است که به دین می شود. بلکه این هویت های بسته، ناشی از توهمات و تعصبات خود گروی های سودجویانه است که منشأ خشونت و جنگ می شود و صاحب آن از دین، از علم، از تکنیک و همه اینها ممکن است در جهت مقاصد شوم خود استفاده کند.

اگر کسانی، اقوامی و گروههایی پیدا شوند که اثبات خود را در نفی دیگری بجویند صاحب هویت بسته می شوند.

مولا امیرالمومنین در فرمانی که به مالک اشتر می دهد، می فرماید: تو (در مقام حاکم) مبادا نسبت به مردم (با هر گرایش و سلیقه و خصوصیت) چون درنده ای خون آشام رفتار کنی ... بلکه دلت را سرشار از مهر و محبت نسبت به مردمان کن که مردم دو دسته اند، یا هم کیشان تواند یا همانند تو در آفرینش. می بینید که امام، هویت ناشی از دینداری را در دایره ای وسیعتر قرار می دهد، انسانیّت.

انسانیت اصل است، قومیت، نژاد، جنسیت و حتی دینداری بر این اصل می روید و طبیعی است که فرع و شاخه نمی تواند و نباید اصل را از بین ببرد. چنین بینشی اگر حاکم شد آنگاه صلح، آرامش، همزیستی و عدالت برقرار خواهد شد.

اما انسان و انسانیتی که مدار و محور باید باشد فقط میل ها و خواهش های مادی نیست و انسانیت انسان در فایده مادی (Utility) خلاصه نمی‌شود. انسان از خرد، عاطفه و محبت برخوردار است و زندگی خوب برای همه انسانها است و برخورداری از مزایای مادی و معنوی حق همگان است.

بزرگی چون ایمانوئل کانت که در نقد عقل نظری دائره و اعتبار آن را محدود می بیند و دستش را از رسیدن به "ذوات" کوتاه می نگرد ولی برای انسان اصالت قائل است. ریشه اصالت او را در اخلاق جستجو می کند. و در می یابد که اخلاق بدون معنویت و بدون "امر متعالی" بی معنی است. و به خدا و به جاودانگی روح می رسد نه از طریق عقل نظری بلکه بعنوان لازمه‌ی اخلاق و عقل عملی.

بهرحال انسان اصل است ولی این انسان باید همه شئونش دیده شود. با کمال تاسف جهان امروز علیرغم ظاهر زیبایش در خیلی از جاها سرشار از خشم و خشونت و غارت است.

در کشورهای به اصطلاح غیر پیشرفته انسان مظلوم در معرض دو سرکوب است؛ سرکوب مستقیم یا غیر مستقیم. نرم یا سخت. قدرتهای توسعه طلب و سرکوب حکومتهای غیر مردمی. نکته‌ی آخر اینکه در میان جریانهای سیاسی جامعه ما از جمله اصلاح طلبان این پرسش جدی مطرح است که باید جامعه محور بود یا قدرت محور. من می گویم باید انسان محور بود. البته هیچ حزب و جریان سیاسی نیست که به قدرت چشم نداشته باشد. منتها بعضی ها قدرت را برای خود می خواهند و بعضی دیگر قدرت را برای خدمت به جامعه و مردم لازم می دانند.

جامعه محوری و مردم گرایی ممکن است با شعارهای زیبا و عوام فریبانه باشد؛ همانکه به "پوپولیسم" معروف است. ولی جامعه محوری حقیقی عبارتست از درک مشکلات و نیازهای واقعی مردم و همدلی با آنان و تلاش برای رفع آنها.

جامعه محور و مردم مدار بودن مستلزم امور زیر است:

۱- انسان مسئول، خود را دقیقا در موقعیتی قرار دهد و ببیند که دیگران هستند و احساس او را درک کند.

۲- مشکلات و مسائل را دقیقا بشناسد. مردم نوعاً دردها را حس و مشکلات را احساس می کنند و ممکن است قدرت تحلیل و تبیین آنها را نداشته باشد، ولی روشنفکر مسئول علاوه بر درک مشکلات، باید بتواند آنها را تحلیل و تبیین و ریشه یابی کند و شناخت جامعه را نیز نسبت به آنها عمق ببخشد.

۳- تلاش کند برای یافتن راه‌حل مشکلات و رفع نیازها. و نشان دادن آن راه به مردم و نیز به حاکمیت و قانع کردن او برای توجه به آن و اگر نشد وادار کردن او (البته از طرق خشونت پرهیز) به اصلاح امور همراه با مردم. اینک که مجموعه های اصلاح طلب برخوردار از جبهه اند باید همدلی و هم آوائی نسبت به اصول و موازین مشترکی که جبهه حول آن پدید آمده است داشته باشند و حتی اختلافهای خود را که در جای خود محترم است بر اساس آن حل و فصل کنند. یکدلی و همصدایی جبهه خود یک اصل است.