آیت الله علوی بروجردی: دروس آزاد درحال از بین رفتن است

به گزارش سایت دیده‌بان ایران؛ بیست و پنجمین اجلاسیه نشست دوره ای اساتید سطوح عالیه و خارج حوزه علمیه قم، شامگاه چهارشنبه با موضوع «بررسی مشکلات دروس آزاد» در مسجد حضرت امام حسن عسکری برگزار گردید. 

آیت الله علوی بروجردی در این نشست، اظهار داشت: قوام حوزه، حوزویت حوزه به دروس آزاد است. در دروس آزاد که در تاریخ حوزه بوده، استادی که کتاب را می فهمیده است، کتاب را تدریس می کرده است؛ طلبه اگر چنین درسی استفاده می کرد، به درس می آمد؛ و اگر استفاده نمی کرد، نمی آمد و به سراغ کسی دیگر می رفت. این امر باعث ایجاد کمالی در استاد می شد، کمالی بر اساس رشد طبیعی است و بر اساس ملّایی افراد، حوزه رشد می کند. بزرگانی که تربیت شده اند و صاحبان مکتب، مانند وحید بهبهانی و شیخ اعظم اینگونه تربیت شده اند و هیچ جهت اضافه ای غیر از این جهت نبوده است.

وی بیان کرد: اصلا علت تشکیل این نشست، همین بود که شروع کردند درس ها را در مدارس تخصصی بردند. معنای آن، این بود که در مدرسه چند استاد تعیین می کردند که هر کدام درس به خصوصی تدریس می کردند و طلبه ها مجبور به شرکت در همان کلاس ها بودند. این کار در حوزه شروع شد. در ابتدا برای ما استدلال می کردند که در سال های اول، طلبه نمی داند چه کند و ما او را راهنمایی می کنیم؛ اما این مطلب وقتی به سطوح عالی کشیده شد، برخی از مراجع، همانند آیت الله فاضل لنکرانی ما را تحریک کردند که صدا را بلند کنیم. خود مراجع، علت تشکیل نشست بودند. نشست تشکیل شد، برای اینکه دروس آزاد، تبدیل به درس مدرسه نشود؛ چرا که درس در مدارس تخصصی، اختیارش با مدیر مدرسه است؛ شاگرد هم ملزم به شرکت در آن است؛ همان کاری که در دبیرستان و دانشگاه ها انجام می شود. کاری که در حوزه های ما بود، کاری بی نظیر بود و با رشدی طبیعی ملاپروری می کردند.

وی افزود: متأسفانه از همان آغاز تشکیل نشست، اراده ای بر خلاف دروس آزاد وجود داشته، که بعدها با طرح «استاد محوری» شدیدتر شد. متأسفانه بعد از قصه کرونا تحرکات تازه ای پیدا شد. در داخل یا خارج حوزه اراده ای در این زمینه هست که باعث این امر می شود؟ ما نمی دانیم؛ و این مطلب را از مسئولین حوزه سؤال داریم. آیا تفکر خاصی در حوزه قالب شده و استیلا پیدا کرده که فکر خاصی را می خواهند القاء کنند؟ نمی دانیم؛ اما مسلم است اگر درس ها آزاد باشند، استادها هم آزادند؛ من برای تفکرم تحت تعقیب واقع نمی شوم. درسم تعطیل نمی شود؛ اما در مدرسه، مدیر مدرسه به استاد می گوید این شرایط را داریم؛ اگر رعایت نمی کنی، نیا. این حرف در متن حوزه معنا ندارد.

وی بیان داشت: اراده ای است که این دروس آزاد را محدود می کند. سال گذشته دروس آزاد، وضع بدی داشت. امسال، بدتر شده است. اسناد دادن به کرونا، اسناد دادن به اینکه طلبه ها به خاطر شرایط مالی از حوزه رفتند، تمام دلیل نیست. برنامه ریزی صورت می گیرد؛ طلبه از شهرستان وارد حوزه می شود، به چه مناسبت شما از او می خواهید که مؤسسه ای باید او را پذیرش بکند تا به او خوابگاه بدهند. مؤسسه هم بلافاصله برنامه دارد و می گوید من زمانی پذیرش می دهم که شما در درس های ما شرکت کنی؛ و الا حق نداری از خوابگاه ما استفاده کنی. به آقایان تذکر داده شد؛ و قرار شد که این کار را نکنند؛ اما در عمل، دوستان ما که این مطلب را از معاونت های مختلف حوزه دنبال کردند خلاف این مطلب معلوم شد؛ امروز هم اطلاعیه ای صادر کردند؛ ما خوشحالیم که به مفاد همان اطلاعیه عمل کنند. اما در مقام عمل، آنچه که انشاء می شود را نمی بینیم.

وی اضافه کرد: مسأله امروز، مؤسساتی است که این ایام، پیدا می شود. به چه مناسبت زمام حوزه به دست این مؤسسات باید بیفتد؟ بیش از 50 مؤسسه داریم که همه، دروس خاص دارند و طلبه باید در درس استاد موسسات خصوصی شرکت کند. همیشه اینگونه نیست که افراد ذی صلاحیت در این موسسات جمع شوند در این صورت است که حوزه از رشد طبیعی خودش باز می ماند. شما می دانید ما در گذشته استاد مبرز در ادبیات داشتیم؛ در شرح لمعه و مکاسب و رسائل داشتیم. خدا غریق رحمت کند اساتید بزرگی همانند استاد صلواتی، پایانی، ستوده را اینها در همین حوزه رشد کرده بودند.

آقای علوی بروجردی افزود: خواسته ما این است که این طرح ممنوع بشود ما از مدیریت حوزه درخواست می کنیم که ممنوع کنید که با این شرط که طلبه در درس موسسات شرکت کنند به آنها خوابگاه داده شود. ضرورتی نداشت خانه سازی که در پردیسان کردید، مدرس هم در آنجا بگذارید تا حوزه خالی بشود و اطراف حرم از درس، خالی بشود و از مشتری درسی خالی بشود. طلبه می گوید در نزدیکی من مدرس هست، همانجا درس می خوانم و در هر رشته ای در پردیسان استاد گذاشتید. این کار خدمت به حوزه نخواهد بود. دروس آزاد در حال از بین رفتن هستند.

وی بیان داشت: در سال های قبل، در درس کفایه و مکاسب و رسائل، بیش از سیصد نفر در کلاس برخی از اساتید داشتند؛ امسال بعضا به دو نفر رسیده است؛ برخی اصلا هیچ شاگردی نداشتند و درس هایشان تعطیل شد. این درس ها باید در اطراف حرم باشد. لازم نیست در مدرسه های اطراف حرم، خوابگاه باشد. اینها باید مدرس باشد و مردم طلبه های که به درس می آیند را ببینند. از پردیسان، اتوبوس بگذارید تا طلبه ها در درس های آزاد شرکت کنند.

وی اضافه کرد: این که در مرکز شهر، رفت و آمد برای اساتید و طلبه ها مشکل است. راه ها را بسته اند و حتی موتور و دوچرخه هم نمی تواند بیاید این مشکل عدم شرکت در کلاس های دروس آزاد را تشدید می کند. تازه در روزهای اخیر است که گفتند در پارکینگ ها به طلبه هایی که برای درس به حرم می آیند تخفیف می دهیم. این مشکل، شرکت طلاب در مدارس آیت الله العظمی گلپایگانی و خان و فیضیه و .. را تحت تأثیر قرار داده است و سبب می شود که دیگر درسی در این مدارس دائر نباشد.

وی بیان داشت: مؤسسات، برای درس آزاد حوزه مصیبتی ایجاد کرده اند. برخی از مدارس، وابسته به مراجع عظام هستند؛ به محضر آنها هم عرض می کنیم؛ با اینکه در بعضی از این مؤسسات، اساتید مبرزی تدریس می کنند؛ اما این مشکلات هم هست؛ با این حال، به احترام مراجع عظام، برخی از این مؤسسات را کنار بگذارید اما بقیه مؤسسات را به داخل حوزه بیاورید و این موسسات در درس های آزاد ادغام شوند. ممنوع کنید که مؤسسات، درس های اساسی و اصلی بگذارند؛ اما اگر درس های حاشیه ای داشته باشند، اشکالی ندارد.

وی خاطرنشان کرد: مطلب دوم در رابطه با کتاب های درسی است. در سال گذشته طرحی در این زمینه مطرح شد. نمی دانم چرا عزیزان به این مطلب توجه نکردند. فرموده بودند امسال اصلاح می شود؛ اما امسال از آن موارد اصلاح شده، خبری ندیدیم.

وی افزود: شیخ اعظم، فقط یک روحانی و مدرس معمولی نبود که کتابی نوشته باشد و بعدا مرجع شده و نسبت به کتاب خودش الزام به تدریس کند. علت اینکه رسائل و مکاسب شیخ، جا افتاد، آن بود که شیخ، صاحب مکتب فقهی و اصولی بود. زمانی که شیخ آمد، تحول در افکار گذشته ایجاد کرد. و از این رو، همه به دنبال آن بودند که نوشته ها را بگیرند و در حوزه عرضه کنند و یاد بگیرند و تعلیم بدهند و مبانی را بیاموزند. رسائل و مکاسب، تنها کتاب های اصولی و فقهی نیست؛ کسی که می خواهد برای خود مبنا بسازد و می خواهند اجتهاد کنند، از تفکرات شیخ بی نیاز نیست. اینگونه بود که کتاب های شیخ جا افتاد. زمانی که کفایه جا افتاد، ارزش کفایه آن بود که مرحوم آخوند، با همه عظمتش، محقق کلمات شیخ بود؛ یعنی افکار شیخ آنقدر استیلا بر فکرها پیدا کرده بود که کسی جرأت نمی کرد روی حرف شیخ حرف بزند؛ صاحب کفایه این سد را شکست و حرف شیخ را تحقیق و تنقیح می کرد.

وی افزود: از این رو در درس های خارج و استنباط، از رسائل و کفایه بی نیاز نیستیم؛ چه این دو کتاب به عنوان کتاب درسی باشند یا نباشند. قبل از آنکه کفایه چاپ بشود، نوشته های آخوند را افراد می گرفتند و تدریس می کردند؛ چرا که راه تحقیق در کلمات شیخ، از طریق کلمات مرحوم آخوند خراسانی بود.

وی بیان داشت: بزرگانی خواستند کتاب هایشان درسی بشود. حاج شیخ آیت الله حائری شخصیت بزرگی است؛ اما درر ایشان، کفایه نیست. خیلی ها سعی کردند کلمات ایشان، جای کفایه را بگیرد؛ اما نشد. با زور چیزی کتاب درسی نمی شود. اما آقایان طرحی درست کردند؛ «طرح قدیم» و «طرح جاری» در طرح جاری از 1900 صفحه مکاسب، 900 صفحه را حذف کردند. بحث «فضولی» را حذف کردند؛ در مباحث اجازه مشتری اختیار شیخ که بعد از  مقدمات مطلبی را اختیار می کند هم حذف کردند. کسانی که حذف می کنند، چرا افراد متخصصی نیستند؛ این همه مدرس رسائل داریم. از ما می خواستید؛ چه اینکه هر زمان که از ما خواستید، ما خاضعانه پذیرفتیم.

وی افزود: چگونه می شود رسائل را از اول کتاب تا مباحث شبهه وجوبیه را در یک سال خواند. آیا فقط قطع و ظن را می توان در یک سال خواند؟ در طرح قدیم هم مباحث اساسی حذف شد مبحث انسداد که شیخ مطرح می کند، مبحث مهمی است و به درد طلبه ها می خورد. اقوال استصحاب که حذف شد، مباحث بسیار فوق العاده ای دارد. ما همین طور قلم می گیریم و حذف می کنیم. بحث طرح قدیم و طرح جاری را باید دقت کنیم. چه نسبتی بین «الفائق» و «تعادل و ترجیح» شیخ در رسائل است؟ در اینجا مرحوم شیخ رضوان الله علیه مباحثی همانند عقل مستقل و غیر مستقلات عقلیه را به صورت مستقل مطرح نکرد؛ مرحوم کمپانی و مظفر به صورت مستقل این مباحث را مطرح می کنند. این نقیصه نیست؛ شیخ تمام حرف ها را زده و می توان آنها را استخراج کرد. اما اگر الفائق خواندیم، مطالب ناب در تعادل و تراجیح شیخ به دست می آید؟ در حال حاضر وقتی طلبه می خواهد انتخاب کند. نسبت به طرح جاری تشویق می شود؛ چه اینکه برای طرح قدیم به او می گویند جا نیست؛ کامپیوتر خراب است؛ به دارالشفا بروید و آنجا معطل می شود و برای انتخاب طرح قدیم به نوعی سنگ اندازی می شود.

وی اضافه کرد: مرکز مدیریت به طرح جاری در مقابل طرح قدیم تشویق می کند. طرح قدیم مشکل داشت؛ الآن طرح جاری شما با این حذف ها مشکلات جدیدی هم دارد. البته اشکالی نداشت که به عنوان مکمل، می گفتید تا طلبه ها درس های دیگری را بخوانند؛ اما این وضعیت که ما در کلمات ناب شیخ دست ببریم، درست نیست. این مکتب شیخ توسط کسی دیگر نقض نشده است.

وی بیان داشت: من این حرف ها را می زنم؛ شاید برخی هم خشنود نشوند. خدا مرحوم سید محمد باقر صدر را رحمت کند؛ کتاب های خوبی دارد؛ اما صاحب مکتب نیست و نیامد مکتب شیخ را نقض کند و مکتب جدیدی بیاورد. کتاب های ایشان برای تدریس کافی نیست. ما به ایشان علاقه داریم؛ زحمت کشیده و انسان ملایی بوده است؛ اما هر کسی در حد خودش باید لحاظ شود. دیدم که نوشته اند آقایان طلبه ها دوست دارند کتاب های شهید صدر خوانده بشود؛ آیا دوست داشتن کافی است؟

وی افزود: مسأله طرح جاری تشویق می شود. اگر بخواهند از طرح جاری به طرح قدیم بروند، دوباره باید امتحان بگیرند. برخی می گویند طلبه به قم آمده تا قاضی، یا واعظ، یا امام جماعت بشود و از قم برود؛ و نمی خواهد مجتهد بشود. و بیان می کنند که این طلبه چرا باید رسائل و مکاسب بخواند؟ این استدلال، متین نیست. آیا ما در گذشته بیشتر واعظ های بدرد خور تربیت می کردیم یا حالا؟

 استاد حوزه علمیه قم بیان داشت: چه کسی استاد حوزه است؟ در سال های پیش از جامعه مدرسین جمعی آمدند؛ از جمله استاد هادوی و نائینی نیز در آن جلسه حضور داشتند؛ از آن سو جناب استاد حسینی بوشهری تشریف داشتند. زمانی بود که می خواستیم «شهریه استادی» را راه بیاندازیم؛ با حضرت آیت الله مکارم هم در این زمینه اختلافی بود که به چه کسی «استاد» بگوییم. سطوح نازله را به مدارس برده بودند و درس آزاد مقدمات نداشتیم. توافق این شد اگر کسی می خواهد سطوح عالی بگوید، رسائل و مکاسب و کفایه بگوید چون دروس آزاد در اینها منحصر شده بود.

وی افزود: گفتند اگر دو نفر از اساتید مبرز سطوح عالی فردی را تصدیق کردند، این آقا مجوز تدریس دارد.اما الآن بدین گونه عمل نمی شود. کسی که می خواهد درس بگوید برای طرح جدید، تشویق می شود و نسبت به طرح قدیم برایش سنگ اندازی می کنند.  الآن مجوز تدریس به برخی داده اند؛ در این زمینه سؤالی دارم آیا غیر از جهت ملایی در حوزه برای مجوز دادن به اساتید هم جهتی مطرح است؟ ما عناوینی در حوزه داریم؛ برای تدریس شخص باید انقلابی و بسیجی و خودی باشد؛ در حوزه معیار اصلی ما «ملایی» بوده است و رشد افراد با ملّایی بوده است. اگر این را حذف کنیم، مطالبی که اصل نیست، خوب است و مستحسن است و در کنار قصه باشد؛ اما اگر اصل را کنار زدیم و چیزهای دیگر را به جای آن قرار دادیم، صحبت خودی و غیر خودی مطرح می شود و خودی ها به سرعت مجوز می گیرند و غیر خودی ها مجوز نمی گیرند؛ مجوز در قم داده می شود؛ اما در شهرستان قابل اجرا نیست؛ در اینجا مجوز درس خارج دارد؛ اما در شهرستان مجوز به او داده نمی شود؛ چون در شهرستان، بزرگی هست که مورد عنایت است؛ چون مجوز درس خارج به این فرد نمی دهد این آقا هم نمی تواند درس خارج بگوید.

آقای علوی بروجردی بیان داشت: ما در جهت مجوز برای استاد چه معیارهایی می خواهیم در نظر بگیریم؟ از صد سال تاریخ حوزه، که بنده 55 سال از آن را درک کردم؛ قبل از آن هم که مقدمات می خواندم، با حوزه مرتبط بودم؛ سال 47 به قم آمدم؛ آیت الله گلپایگانی بودند؛ آیت الله شریعتمدای بودند. کسانی از مدرسین سمت این دو بزرگوار بودند؛ و کسانی از مدرسین سمت امام بودند. تفکرات سیاسی مختلف بود؛ اما علی رغم اختلاف در تفکرات سیاسی، همه مدرسین، درس داشتند. طلبه ای هم که می خواست درس بخواند، به درس کسی می رفت که از او بیشتر استفاده می کرد و مدرس آن، ملّاتر بود. کاری نداشت که خطّ سیاسی او چه بود. ما این مطلب را دیدیم و تجربه کردیم. کسانی که هم ردیف من هستند، دیدند که میل و فکر سیاسی، مجوز رشد در حوزه را برای ما درست نمی کرد.

وی افزود: سؤالی در این زمینه وجود دارد؛ آیا در مسائلی که پیش آمده و رویدادهایی که اتفاق می افتد اراده هایی است که به واسطه آنها درس آزاد به هم بریزد. دو سال دیگر از درس های آزاد، خبری نیست و حوزه ای نداریم؛ بلکه مجموعه ای از مدارس و مؤسسات همانند الازهر خواهیم داشت.

وی بیان داشت: آیا از نیروهای نظامی و امنیتی هم کسی که در مجوز استادی دخیل است، بین آقایان اساتید، مطالبی بیان می شود. آیا غیر روحانی هم در این تصمیم گیری ها دخیل است؟ امیدواریم نباشد. ما توضیح می خواهیم. در جلسه ای که در محضر آیت الله وحید خراسانی داشتیم، در مبحث بودجه حوزه به ایشان گفتم که شفاف کنید بودجه ای که از دولت برای حوزه می گیرید را چه می کنید؟ چه اینکه دست مرجع و اساتید به این بودجه ها نمی رسد.

آقای علوی بروجردی در انتهای سخنانش بیان داشت: بعضی از آقایان هم بعضی از توضیحات را ارائه کردند. در این مبحث هم نیاز به توضیح است چرا کارهایی که باید در حوزه انجام بشود، توسط شاخصین حوزه و کسانی که سال ها تجربه حوزوی دارند، انجام نمی شود؟ چرا برای انتصاباتی که در حوزه است، از شخصیت های وزین حوزوی استفاده نمی شود. اینها تجربه دارند و می توانند کار کنند. از نظر ما فرد غیر حوزوی به صرف اینکه مقام اجرایی داشته، برای این کارها کافی نیست.

منبع: شفقنا