چه چیزی ممکن است در تبادل زندانیان ایران و امریکا مشکل ایجاد کند؟

به گزارش سایت دیده‌بان ایران؛ به نقل از «نیویورک تایمز» توافقی که "آنتونی بلینکن" وزیر امور خارجه روز پنجشنبه گذشته به تفصیل آن را توضیح داد طی دو سال مذاکرات با نقش آفرینی عمان، قطر و سوئیس صورت گرفته و آن کشور‌ها به تسهیل روند کمک کردند. اگرچه این توافق شامل آزادی نهایی زندانیان توسط هر دو طرف است، اما انگیزه اصلی ایران برای مشارکت در مذاکرات تعیین سازوکاری است که از طریق آن می‌تواند به میلیارد‌ها دلار از دارایی‌های خود برای خرید کالا‌های بشردوستانه مانند غذا و دارو دسترسی پیدا کند. با این وجود، به نظر می‌رسد مشکل از قبل در چشم انداز وجود داشته است، زیرا رسانه‌های خبری دولتی ایران از روز جمعه اعلام کرده اند که دولت ایران می‌تواند وجوه آزاد شده را هر آن گونه که خود صلاح می‌داند مورد استفاده قرار دهد.

به نقل از وُکس، ایران سال‌ها گرفتار بحران اقتصادی بوده و تحریم‌های شدید آمریکا بر آن تاثیرگذار بوده است. تحریم‌ها چنان تاثیری داشته که بانک‌های کره جنوبی که دارایی‌های مورد بحث ایران را در اختیار دارند از آزادسازی آن حتی برای خرید کالا‌های ضروری مانند غذا و دارو که مشمول امور بشردوستانه در سیاستگذاری‌های تحریمی شده بودند نیز خودداری ورزیده اند. بنا بر گزارش‌ها ایران پیش از این پنج شهروند آمریکایی - ایرانی را از زندان اوین به حبس خانگی انتقال داده که نشانه مثبتی از پایبندی ایران به بخشی از توافق است. سه تن از این زندانیان به نام‌های سیامک نمازی، مراد طاهباز و عماد شرقی به اتهام جاسوسی در بازداشت به سر می‌برند و حداقل نیمی از دوران محکومیت خود را سپری کرده‌اند. دو نفر دیگر هنوز هویت شان در مطبوعات و رسانه‌ها ذکر نشده است.

ایالات متحده تاکنون از اعتراف به این موضوع خودداری کرده که اگر قرار است زندانیانی که در امریکا نگهداری می‌شوند را آزاد کند چه تعداد افرادی تحت این توافق آزاد می‌شوند و یا آن که چه هویتی دارند. با این وجود، منابع آگاه می‌گویند تعدادی از اتباع ایرانی که به دلیل دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران زندانی شده‌اند پس از بازگشت زندانیان فعلی امریکا در ایران به ایالات متحده، آزاد خواهند شد.

علیرغم پیروزی دیپلماتیک ظاهری هنوز زمان زیادی برای خوش بینی درباره اجرای توافق وجود دارد. قطر موافقت کرده که خرید‌های بشردوستانه ایران با پول آزاد شده را تسهیل کند، اما سازوکاری که این کار از طریق آن صورت می‌گیرد ممکن است بیش از یک ماه به طول انجامد. با توجه به این واقعیت که ایالات متحده برنامه‌های خود را برای اعزام تفنگداران دریایی به کشتی‌هایی که از تنگه هرمز عبور می‌کنند برای جلوگیری از حملات گروه‌های مرتبط با ایران اعلام کرده به نظر می‌رسد اجرای توافق بر سر تبادل زندانیان زمان بر خواهد بود.

به خودی خود جزئیات اندکی درباره روند مذاکرات وجود دارد. شبکه خبری "سی ان ان" روز جمعه گزارش داد این مذاکرات بیش از دو سال گفتگوی پیچیده و حساس بوده و با توجه به این واقعیت که ایالات متحده و ایران هیچ رابطه دیپلماتیکی ندارند چالش برانگیزتر شده است. قطر، عمان و سوئیس نقش مهمی در دستیابی به توافق نهایی داشتند و به عنوان میانجی بین جمهوری اسلامی ایران و مقام‌های امریکایی در دیدار‌های حساس در دوحه پایتخت قطر به ایفای نقش پرداختند.

مقام‌های ایرانی از ملاقات مستقیم با مقام‌های امریکایی خودداری ورزیده بودند. سوئیس که حافظ منافع ایالات متحده در ایران است و عمان که تجربه قابل توجهی در مذاکره بر سر توافق‌های مشابه از جمله توافق در ماه مه بین بلژیک و ایران داشته روند مذاکرات را تسهیل کرده بودند. عمان و قطر دو کشور حاشیه خلیج فارس در کنار یکدیگر در این باره کار کردند و هردو منافع بسیاری در زمینه کاهش تنش بین ایران و دشمنان منطقه‌ای و بین المللی آن کشور نصیب شان می‌شود.

قطر به طور خاص نقش مهمی در روابط بین ایالات متحده و ایران ایفا می‌کند، زیرا روابط نزدیک آن کشور با ایران و امریکا این امر را ضروری می‌سازد. قطر برای امنیت ملی خود به ایالات متحده وابسته است، اما در بزرگترین میدان گازی جهان میدان میعانات گازی پارس جنوبی در خلیج فارس با ایران شریک است. هماهنگی در توسعه در این زمینه برای قطر به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گاز طبیعی مایع (LNG) در جهان امری حیاتی می‌باشد.

روابط با ایران در طول محاصره قطر توسط عربستان سعودی از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ میلادی نیز امری حیاتی بود. قطری‌ها مجبور بودند در طول آن بحران برای تجارت بین المللی خود به بنادر و حریم هوایی ایران تکیه کنند. مشارکت و تلاش برای مدیریت گفتگو‌های تنش زدایی بین دو کشور برای منافع ملی قطر حیاتی است و به همین دلیل امیرنشین قطر برای ایفای چنین نقش مهمی در مذاکرات قدم برداشته است.

قطر نمی‌خواهد شاهد درگیری مسلحانه بین ایران و ایالات متحده باشد. این سناریو از نظر منافع اقتصادی و امنیتی قطر برای دوحه بسیار خطرناک خواهد بود. قطر علاوه بر میانجی گری بین آمریکا و ایران اساسا ۶ میلیارد دلار دارایی ایران را نیز در کره جنوبی مدیریت خواهد کرد. این پول درآمد حاصل از فروش نفت توسط ایالات متحده به حسابی در کره جنوبی در دوره زمامداری ترامپ انتقال یافت. به گفته "علی واعظ" مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران علیرغم وجود معافیت‌ها برای خرید کالا‌های ضروری بشردوستانه مقام‌های کره جنوبی این وجوه را به دلیل تاثیرات ناشی از تحریم‌های امریکا مسدود کرده اند. او می‌گوید: "قطر کار‌های سنگینی را انجام داده و سازوکار‌های مالی را در کنار یکدیگر قرار داده تا به حصول توافق و انجام معامله کمک کند".

در نهایت، منابع مالی بخش مهمی از معامله برای ایران است. مرکز آمار ایران در ماه گذشته گزارش داد اکنون نرخ برابری ریال ایران تقریبا ۵۰۰ هزار بازای هر دلار امریکاست که در مقایسه با ۲۹۸ هزار و ۲۰۰ هزار بازای هر دلار در سال گذشته افزایش قیمتی ۴۷.۵ درصدی را نشان می‌دهد.

با این وجود، علیرغم موفقیت در کاهش تنش درگیری بین ایالات متحده و ایران کماکان ادامه دارد. حضور نظامی امریکا در تنگه هرمز و واکنش ایران به این موضوع در یکی از حیاتی‌ترین مسیر‌های حمل و نقل جهان چشم انداز امنی را برای اجرای معامله به منظور تبادل زندانیان بین دو کشور ترسیم نمی‌کند. واعظ می‌گوید اگرچه ایران با دشمنانی مانند عربستان سعودی و آمریکا دست به اقدامات مرتبط با تنش زدایی زده، اما این بدان معنا نیست که رویکرد ایران کاملا تغییر کرده است.

او به "وُکس" می‌گوید: "این بزرگترین نگرانی است اگرچه سایر مسائل منطقه‌ای نیز می‌توانند تداخل داشته باشند از جمله افزایش رویارویی بین گروه‌های مورد حمایت ایران یا نیرو‌های سوری و نیرو‌های اسرائیلی در سوریه نیز می‌تواند ایالات متحده را در حالت تدافعی قرار دهد، زیرا ایالات متحده نزدیک‌ترین شریک امنیتی اسرائیل است".

مسائل داخلی در داخل آمریکا و ایران نیز می‌توانند مسائل را پیچیده سازند، زیرا جناح‌هایی در هر دو کشور به این توافق اعتراض دارند. همان طور که نشریه "پولیتیکو" روز پنجشنبه گزارش داد سناتور "تام کاتن" این توافق را مصداق "باج گیری" ایران از امریکا و "مماشات" از سوی دولت بایدن خواند و اشاره کرد که ایران از دارایی‌های آزاد شده برای "حمله به سربازان مان، تامین مالی تروریسم و مسلح کردن روسیه" استفاده خواهد کرد.

واعظ می‌گوید در ایران نیز اگرچه احتمالا مقام‌های علی رتبه نظام از توافق حمایت می‌کنند، اما جناح‌هایی وجود دارند که این معامله را "تحقیرآمیز" و مصداق توافق بر سر "نفت در برابر غذا" می‌دانند که اشاره شان به برنامه سازمان ملل متحد در دهه ۱۹۹۰ برای جبران پیامد‌های ویرانگر تحریم‌های برنامه ریزی شده علیه عراق بود.

مقام‌های دولتی ایران در مجموع این معامله را پیروزی‌ای بزرگ و گامی مهم در برنامه "ابراهیم رئیسی" برای تثبیت نرخ ارز توصیف کرده اند.

اگرچه مقام‌های امریکایی تاکید کرده اند که ۶ میلیارد دلار آزاد شده از حساب کره جنوبی صرفا برای خرید‌های بشردوستانه استفاده می‌شود وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی مدعی شده که "تصمیم گیری در مورد نحوه استفاده از این منابع و دارایی‌های مالی خارج شده از حالت بلوکه برعهده ایران" خواهد بود. محمد مرندی که به عنوان مشاور رسانه‌ای تیم مذاکره کننده ایرانی معرفی شده نیز مدعی شد که ایران "دسترسی کامل و مستقیم" به این منابع مالی دارد و "هیچ طرف قطری‌ای این دارایی‌ها را مدیریت نمی‌کند".

منبع: فرارو