نخبگان کجای تاریخ ایستاده‌اند؟/ چگونه می‌توان ادعا کرد که مصدق «ملی‌گرا» نبود؟
یک سیاست مدار اصلاح طلب در انتقاد به نگاه غیر منصفانه به نخبگان سیاسی و فرهنگی در تاریخ به دیده‌بان ایران گفت: هنوز هم منابع بودجه‌ای را مدیون فداکاری‌های مصدق هستیم. مصدق با آشنایی از قوانین حقوق بین‌الملل و روحیه ملی‌گرایی و حفظ منافع ملی در عرصه مبارزه، برای ملی شدن صنعت نفت گام‌های بلندی برداشت.
به گزارش سایت دیده‌بان ایران؛ زهرا نژادبهرام عضو سابق شورای شهر تهران به مناسبت روز 28 مرداد در گفت‌وگو با دیده‌بان ایران ضمن تأکید بر این موضوع که ملی شدن صنعت نفت یکی از افتخارات بزرگ کشور ما است گفت: در شرایطی که جهان استعماری از تمام ظرفیت‌هایش در کشورهای تحت استعمار خود برای ارتقای روند توسعه‌اش استفاده می‌کرد موضوع نفت و ملی شدن صنعت نفت در ایران، به عنوان تحولی بزرگی؛ از یک سو برای کشور ما و از سمت دیگر برای جامعه جهانی و به خصوص کشورهای منطقه بود.
عضو سابق شورای شهر تهران افزود: مصدق با آشنایی از قوانین حقوق بین‌الملل و روحیه ملی‌گرایی و حفظ منافع ملی در عرصه مبارزه، برای ملی شدن صنعت نفت گام‌های بلندی برداشت. به طوری که تا به امروز صنعت نفت از مهمترین صنایع کشور است.
نژادبهرام اضافه کرد: رفتارهای سیاسی و دیپلماتیک مصدق منجر به عقب‌نشینی انگلستان به عنوان سردمدار جریان سرمایه‌داری و قدرت آن زمان شد و رای دادگاه‌های بین الملل را به نفع ملی شدن صنعت نفت ثبت کرد؛ با این حال چگونه می‌توان ادعا کرد که مصدق ملی‌گرا نبود؟ چگونه بگوییم مصدق منافع ملی را در نظر نمی‌گرفت درحالی که این با تلاشهای بسیار او برای ملی کردن نفت در تضاد است.
ملی شدن نفت و مصدق؛ دو روی یک سکه
زهرا نژادبهرام در موضوع الویت ملی شدن نفت یا شخصیت مصدق شرح داد: موضوع مصدق و صنعت نفت پیوستگی دوگانه‌ای باهم دارند؛ به این صورت که نمی‌شود هریک را بدون دیگری مورد بررس قرار داد. این همتایی از یک ضرورت تاریخی نشأت می‌گیرد. اگر مصدق نبود، ملی شدن صنعت نفت به بار نمی‌آمد و اگر موضوع صنعت نفت مطرح نبود شاید مصدق به این شکل و شدت در تاریخ ماندگار نمی‌شد.
وی بیان داشت: نفت مهمترین، اصلی‌ترین و جدی‌ترین صنعت ایران است؛ چه در سالهای بعد از انقلاب و چه پیش از انقلاب بزرگترین منبع تامین بودجه کشور در دولت‌های مختلف نفت بوده است. پس توجه به مسئله نفت ضرورت دارد. همچنین نقشی که مصدق در ملی شدن صنعت نفت ایفا کرد، حائز اهمیت است.
او تأکید کرد: دستاوردی که مصدق در در مسئله نفت عرضه کرد از جهات مختلفی قابل بررسی و تحلیل است؛ تبحر او در حقوق بین الملل، ایستادگی‌اش برای منافع ملی و تأکیدی که بر رویکردهای اخلاق مدارانه‌اش داشت. مصدق به این شکل توانست فرصت تاریخی بزرگی را برای ایران فراهم بکند که مسئله صنعت نفت به عنوان یک مسئله روز، در تقابل با ابر قدرت زمانه که انگستان بود، مطرح بشود.
گاندی و مصدق؛ در یک قطار
عضو سابق هیئت رییسه شورای شهر تهران در شرح رویکرد دکتر مصدق گفت: رویکردی که مصدق در تمام داداگاه‌های بین المللی داشت، برگرفته از اقتدار ایران، فهمی که خودش از حقوق بین الملل داشت و توانی که در شخص خود و جامعه ایرانی سراغ داشت، نشأت می‌گرفت. مصدق یک الگو و یک نخبه سیاسی و فرهنگی برای تاریخ ایران به شمار می‌رود. پس از گذشت سالها، 29 اسفند به عنوان روز ملی شدن صنعت نفت و نماد مبارزه با امپریالیسم، همچنان یادآور تلاشهای مصدق در به ثمر رسیدن این مهم است.
وی گفت: ویژگی متمایز کننده مصدق، سماجت و تأکید او بر خواسته‌ای که داشت بود. به عبارتی مصدق را حتی می‌توان با گاندی مقایسه کرد. از این جهت که نظام فکری و شیوه کار گاندی هم در آزادسازی و استقلال هندوستان حتی برای متفکران و افراد شاخص آن زمان هم باورپذیر نبود.
نژادبهرام در بخش دیگری از گفت‌وگوی با دیده‌بان ایران اظهار داشت: ملی شدن صنعت نفت هم در زمانه مصدق از سوی عده بسیار کمی مورد پذیرش قرار گرفت. این دو افرادی بودند که از مسیر آموزه‌هایی که از دنیای غرب گرفتند توانستند فرصتهایی را برای استقلال و دیگر مطالبات کشورشان فراهم کنند. مصدق به واسطه اخلاق‌گرا بودن، سیاستمدار بودن و آشنایی‌اش با حقوق بین الملل بود که توانست ظرفیت کم نظیر و فرصتی گرانقدر برای ایران فراهم کند.
نخبگان کجای تاریخ ایستاده‌اند؟
نژادبهرام در نقد خوانش غلط از تاریخ معاصر اظهار کرد: کشوری که نسبت به نخبگان سیاسی و اجتماعی خود قدردان باشد و در ابعاد تاریخی نخبگانش پیوسته به آنها ارجاع دهد، می‌تواند الگوهای مهم و قابل اتکایی را برای آینده خود به جا بگذارد. صفحات تاریخ ما همچنان از نام مصدق و امیرکبیر و دیگر نخبگان درخشان است و باید از این ظرفیتهای تاریخی استفاده شود.
وی تصریح کرد: من مخالف بررسی‌های تحلیلی افراد، رفتارها، رویکردها، سیاست گذاری‌ها نیستم اما ما در در آن زمان، موقعیت و در مقام تصمیم‌گیری این افراد نبودیم؛ این اشخاص امروز در دسترس ما نیستند و فرصت پاسخ‌دهی به پرسش‌های زمان ما را ندارند. تنها منبع ما برداشت از وقایع و رویدادهای تاریخ، دستنوشتهها، کتابها و مراجع این چنینی از دوره‌های تاریخی است.
این سیاستمدار اصلاح‌طلب عنوان داشت: سقوط دولت ملی دکتر مصدق که در نتیجه کودتای 28 مرداد بود به خوبی نشانگر جایگاه والای مصدق در عرصه تاریخ معاصر ایران است. به اعتراف خود نهادهای امنیتی و اطلاعاتی آمریکا و انگلستان این توطئه از پیش تعیین شده با قصد بر هم زدن و بر هم کوفتن قیام ملی مردم و دولت ملی مردم صورت گرفته بود.
وی گفت: نقش حزب توده، سرویس‌های اطلاعاتی خارج از کشور، نظام شاهنشاهی حاکم و وابستگان آن و موارد دیگر از مجموعه عواملی هستند که منجر به سقوط دولت ملی محمد مصدق شدند؛ اما شخصیت دکتر مصدق باید به شکل مستقلی با همه این مسائل بررسی شود. همینطور که در ارتباط با امیرکبیر هم این واقعیت تاریخی که صدراعظم مملکت در حمام فین کاشان توسط ناصرالدین شاه کشته شد، نباید باعث این شود که چیزی از ارزش‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی امیرکبیر کاسته شود. چه بسا این خود به عنوان عامل برجسته کننده این شخصیت به کار برده شود که نظام حاکم توانایی کنار آمدن با سیاست‌ها و جهان فکری این شخصیت را نداشت.
تحلیل‌های منصفانه؛ راه نجات فردا
دکتر محمد مصدق و دولت ملی او نیز که به ملی کردن صنعت نفت اصرار داشت، در همان فرمول و با شکل دیگری پاسخ داده شد؛ کودتا علیه دولت مصدق و خانه نشین کردن او. اینها دغدغه‌هایی هستند که باید مورد توجه ما به عنوان وارثان قرار بگیرد. نقد بی‌طرفانه یک بحث است اما حفظ نخبگان سیاسی و فرهنگی به خصوص در حوزه صنعت نفت یک امر دیگر است.
گفتنی است؛ پیروز مجتهدزاده استاد دانشگاه در مصاحبه‌ای با سایت دیده‌بان ایران به انتقاد از برخی رفتارهای محمد مصدق در دوران نخست‌وزیری و پیش از آن پرداخته بود.
گفتگو: رویا عزیزی_سایت دیده‌بان ایران
