نوربخش: ایران نهایتاً برجام را امضا می‌کند

به گزارش دیده بان ایران؛ مهدی نوربخش، استاد امور بین‌الملل و تجارت در دانشگاه علم و صنعت هریسبرگ معتقد است که انتظار ایران در خصوص اینکه آمریکا باید در چارچوب برجام تضمین بدهد، انتظار به جایی نیست چون تضمین، دادنی نیست بلکه ایران باید خودش این تضمین را به‌دست آورد نه اینکه انتظار داشته باشد این تضمین به او داده شود، چون چنین چیزی رخ نخواهد داد.

آیا ارائه تضمین به ایران از سوی آمریکا در توافق برجام شدنی است؟ موانع چیست؟

بگذارید مقدمه‌ای بگویم. ایران به دنبال گرفتن تضمین از آمریکا است و برجام به لحاظ قراردادی نمی‌تواند این تضمین را ایجاد کند. اما تضمینی که ما به لحاظ مراودات مالی بین‌المللی و سرمایه‌گذاری به دنبالش هستیم را باید خودمان به‌دست آوریم نه اینکه انتظار داشته باشیم آن را به ما بدهند. اگر ایران بخواهد شهروند جهانی شود باید ملزوماتش را هم رعایت کند. یکی از ملزوماتش این است که ایران باید در درون نهادهای بین‌المللی جا بگیرد و نُرم‌های بین‌المللی را بپذیرد. FATF یکی از مثال‌های این نُرم‌های جهانی است. اگر ایران این کار را بکند می‌تواند آرام آرام آن اعتمادسازی بین‌المللی را ایجاد کند.

آمریکایی‌ها در منطقه، ۵ هدف دارند؛ ثبات سیاسی، آزادی کشتیرانی، مبارزه با سلاح‌های کشتار جمعی، مبارزه با گروه‌های جهادی و پنجمی هم که در طول یک دهه‌ی گذشته خیلی مهم شده این است که آمریکایی‌ها می‌خواهند بتوانند در منطقه با کشورهایی مثل چین رقابت کنند.

ایران در دو حیطه باید این ضمانت را بگیرد؛ یعنی ایران باید ضمانت را به دست آورد. ضمانت را نمی‌توانید بگیرید، باید به‌دستش بیاورید. اول اینکه ایران باید اعتماد‌سازی بین‌المللی کند و این اعتماد‌سازی بین‌المللی یعنی اینکه ایران باید وارد حیطه‌ی شهروند جهانی شود و به همان اندازه‌ای که به نُرم‌های جهانی تن می‌دهد، به همان اندازه نیز اعتماد جامعه‌ی بین‌الملل را به‌دست بیاورد. ایران اگر بخواهد در درون منطقه اعتماد‌سازی کند باید وارد یک طرح امنیتی شود و این سوژه را از دست اروپا و آمریکا بگیرد تا نتوانند بگویند که ایران عامل بی‌ثباتی منطقه است. چرا این حرف را می‌زنم؟ به این خاطر که چینی‌ها بارها به ایران گفته‌اند که باید مشکلات‌تان را با غرب حل کنید. ایران اگر بتواند این سوژه را از دست اروپا و آمریکا و کشورهای منطقه بگیرد و مثلا عربستان سعودی اعلام کند که ایران تهدیدی برای من نیست، این اعتمادسازی رخ خواهد داد. در این صورت سیاست‌های ایران در منطقه قابل پیش‌بینی خواهد شد و اعتماد ایجاد خواهد شد و وقتی اعتماد ایجاد شد، تضمین هم به‌دست می‌آید.

فکر می‌کنم لازمه‌ی بحثی که شما مطرح کردید این است که نگاه ایران به مذاکرات هسته‌ای و برجام نگاه راهبردی باشد. اما به نظر می‌رسد که ایران نگاه تاکتیکی به برجام دارد؟

دقیقا! ببینید نگاه ایران به برجام نگاه اقتصادی است. ایران تمایل دارد با برجام بتواند مشکلات اقتصادی خودش را حل کند. اما نگاه دنیا به برجام یک نگاه امنیتی است. وقتی نگاه دنیا امنیتی است، قدم اولش را بر برجام می‌گذارد و قدم‌های بعدی‌اش را می‌گذارد روی برجام دو و برجام سه؛ که آقای روحانی هم درباره‌اش صحبت کرده بود. اما چیزی که اینجا مهم است این است که ما اگر حواس‌مان نباشد و در چارچوب امنیتی قرارداد، به برجام فکر نکنیم، نمی‌توانیم مشکلات دیگرمان را حل کنیم. اینجا باز هم بحث اعتمادسازی مطرح می‌شود. چون اقتصاد در شرایط بی‌ثباتی امنیت جلو نمی‌رود. اگر ایران نگاه امنیتی به برجام نداشته باشد نمی‌تواند مذاکره کند و اصلا نمی‌تواند طرف مقابل را بفهمد. چون نگاه‌ها با هم متفاوت می‌شود؛ کما اینکه تا به حال هم در مذاکرات همین‌گونه بوده است. اگر ایران صرفا نگاه اقتصادی داشته باشد ممکن است برجام را امضا کند اما مثل گذشته به سیاست‌های خود در منطقه ادامه ‌دهد. بایدن می‌گوید که حتی خود او هم نمی‌تواند در خصوص برجام ضمانتی بدهد. چون برجام یک بحث امنیتی است و بایدن می‌گوید ما ابتدا باید وارد فازهای دیگر مسائل امنیتی با ایران بشویم تا بتوانیم بگوییم که ایران تهدید امنیتی برای کشور دیگری و دنبال هژمونی در خاورمیانه نیست. اگر آن مشکلات حل شود، مشکلات ما هم حل می‌شود.

پیش‌بینی شما از روند مذاکرات چیست؟ فکر می‌کنید نتیجه چه خواهد شد؟

دو اشتباه درباره برجام در حال وقوع است: اول اینکه ایران نمی‌داند چه می‌خواهد. آقای باقری اول سفری به اروپا رفت تا ببیند می‌تواند با همکاری اروپا، آمریکا را دور بزند و متوجه شد که نمی‌شود. اشتباه دوم این است که تیم آقای باقری می‌خواست از شش دوره‌ی مذاکرات آقای عراقچی چشم‌پوشی کند که حتی روسیه هم اجازه‌ی این کار را نداد. من بر این باورم که متاسفانه تئوری فرسایشی کردن مذاکرات که مختص به آقای جلیلی بود، حالا هم دارد دنبال می‌شو. و اگر دوستان فکر می‌کنند که این کار به نفع ایران است، باید بدانند اصلا اینطور نیست و به ضرر ایران است.

ظاهرا این تصور در تیم آقای باقری وجود دارد که در حال حاضر و به خصوص بعد از بحران اوکراین، آمریکا و اروپا به لحاظ بحران قیمت انرژی و تورم داخلی، در شرایط بدی هستند و آنها بیشتر از ایران به برجام نیاز دارند؟

این تصور اشتباه است! تا یک سال دیگر بحران نفت اروپا حل و مسئله‌ گاز هم خیلی زودتر و تا شش ماه دیگر مرتفع خواهد شد. می‌گویند که آمریکا به لحاظ اقتصادی تحت فشار است. اگر دوستان صحبت از تورم بالا در آمریکا می‌کنند، بد نیست به رشد اقتصادی آمریکا هم نگاه کنند. رشد اقتصادی آمریکا در حال حاضر بسیار بالا است. اخیرا هم گروه هفت تصمیمی گرفته که به شکلی شبیه به طرح مارشال پلن، وارد شود و اقتصاد کشورهای اروپایی را نجات دهد؛ این شدنی است. چون اقتصاد آمریکا اقتصاد بازار آزاد است؛ اقتصادی است که وابسته به نفت نیست. بانک مرکزی آمریکا به گونه‌ای با اقتصاد آمریکا بازی می‌کند که می‌تواند بحران را مدیریت کند. این بحث‌ها که آمریکا و اروپا به ما نیاز دارند، ساده‌لوحانه است. توجه داشته باشید که تولید ناخالص داخلی بلوک آمریکا و اروپا ۶۲ تریلیون دلار است. ۲۴ تریلیون متعلق به آمریکا، ۲۶ تریلیون مختص به اروپا و باقی هم به کشورهای دیگر اختصاص دارد. در حالی‌که تولید ناخالص روسیه کمتر از دو تریلیون دلار است و صرفا متکی به فروش نفت و گاز است. چین هم که به شدت به تکنولوژی و صنعت کشورهای غربی نیاز دارد، این رقم رسیده به ۱۷ تریلیون دلار. هند هم کمتر از ۵ تریلیون دلار. این حجم اقتصاد را ببینید. دوستانی که صحبت از این بحث‌ها می‌کنند به این نکات توجه ندارند. اینها کوشش کردند از اوضاع و احوالی که در اوکراین اتفاق افتاده بهره‌برداری کنند اما اصل قضیه را نفهمیده‌اند. توجه نکردند که مردم آمریکا همچنان حاضر هستند که دولت‌شان به اوکراین کمک کند. مشکلات اروپا و آمریکا به زودی حل خواهد شد و بازارشان رونق خواهد گرفت و این کشورها برخواهند گشت.

و اما پیش‌بینی من! ایران نهایتا برجام را امضا می‌کند. اما این احتمال وجود دارد که تیم آقای باقری آنقدر فرصت‌سوزی کند که نهایتا برجامی که امضا خواهد کرد، آن برجامی نباشد که امروز می‌توانیم بگیریم. اگر در ابتدای دولت ترامپ می‌توانستیم با آمریکا توافق کنیم و به برجامی دست پیدا کنیم، دیگر با تحریم‌هایی که بعدها ترامپ علیه ایران وضع کرد و حالا همان تحریم‌ها به مشکل اساسی مذاکرات تبدیل شده، روبه‌رو نبودیم. برجامی که امروز می‌تواند امضا شود کمتر از برجام سال ۲۰۱۵ است. چون ما فرصت‌هایمان را از دست داده‌ایم. در عرصه روابط بین‌الملل باید به فرصت‌ها توجه کرد. توجه داشته باشید که آمریکا، یک آمریکای واحد نیست. مثلا اگر ما در ابتدای دولت اوباما وارد مذاکراتی شبیه برجام شده‌ بودیم، سال‌ها وقت داشتیم تا اعتماد‌سازی کنیم و به دولت ترامپ نمی‌رسیدیم. همانطور که به دفعات در گذشته فرصت‌سوزی شد، حالا هم در حال فرصت‌سوزی هستیم.

منبع: هم میهن