معاون پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی: با توجه به ثروتی که در ایران داریم نباید فقیر داشته باشیم/ جامعه ای که در آن نابرابری ها، خودخواهی ها، غرورها و تکبّرها افزایش یافته، دچار فساد است

به گزارش سایت دیده بان ایران؛ حجت الاسلام و المسلمین حسن پویا،معاون پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی درباره دعای «اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ» به شفقنا گفت: به نظر می رسد یکی از پیام های مهم این دعا که منصوب به پیامبر(ص) می باشد، «نگاه جهانی» است به جهت اینکه فقرات ابتدایی این دعا به صورت بسیار عام می باشد و عنوان مسلمان، شیعه و امثالهم مطرح نیست. لذا در این دعا آمده: «اهل القبور، کل فقیر، کل گرسنگان، کل عریان، کل بدهکار، کل دردمند و گرفتار، همه غریب ها و کل اسیرها».

پیامبر(ص) نگاهی «کلی و جهانی» داشتند

وی ادامه داد: این نگاه «کلی و جهانی» دقیقاً نگاه جامع و پیامبرانه، پیامبر اکرم(ص) است. قرآن خطاب می کند که پیامبر(ص) «رَحمَةٌ لِلعَالَمین» است و به نظر می رسد که این رَحمَةٌ لِلعَالَمین بودن، در این دعا نمود پیدا کرده، همانطور که حضرت با همین نگاه دعا را شروع می کنند: اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ؛ همه کسانی که اسیر خاک هستند، اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ؛ همه کسانی که در این عالم خاکی نیازمندند، اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ‌؛ همه کسانی که گرسنه هستند، اللَّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَرِیبٍ، همه کسانی که تنها و غریب هستند، اللَّهُمَّ فُکَّ کُلَّ أَسِیرٍ؛ همه کسانی که اسیر هستند و….

این استاد دانشگاه تأکید کرد: عمده فقرات این دعا با یک نگاه جهانی است و در حقیقت یکی از عظمت های پیامبر اسلام(ص) را نشان می دهد که نگاهی جهان شمول داشتند.

وی به پیام دوم این دعا اشاره و خاطرنشان کرد: پیام دوم این دعا به صورت خاص به «مسلمین» است، «اللَّهُمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ‌؛ خدایا امور مسلمین که خراب و فاسد هستند را اصلاح بفرما» و دوباره نگاهی کلی دارد: «اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاکَ؛ خدایا به غناى خود جلو فقر ما را ببند، اللَّهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِکَ‌؛ خدایا بدی هاى حال ما را به خوبى صفات خودت تغییر دهۀ اللَّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ؛ خدایا دین ما را ادا فرما وَ أَغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ؛ و فقر ما را به غنا و بى ‌نیازى تبدیل کن.» این دعا، جامعیت پیامبر(ص) و خطابات قرآنی که غالباً «یا أَیُّهَا النَّاسُ» است را می رساند. یکی از مصداق های آن همین هست که پیامبر(ص) از طریق این دعا به ما تعلیم می دهند که فقط دایره محدود به خود را نگاه نکنیم، مقداری دید خود را وسیع تر کنیم، برای همه عالم و گرفتارها دعا کنیم چرا که بسیاری از مردم در سرتاسر عالم، گرفتار مستکبران و ستمگران هستند.

معاون پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) دفتر قم، افزود: بسیاری از مردم جهان، گرفتار کسانی هستند که خدا و پیامبر(ص) را نمی شناسند گرچه نام دین را برافراشته داشته باشند و منصوب به آن دین باشند، اما هیچ چیز جز ثروت، ستم و ظلم را نمی شناسند لذا به نظر می رسد که پیامبر(ص) با این نگاه به ما هشدار می دهند که دعایتان باید جامع و کامل باشد و وقتی دعا می کنید برای همه کسانی که مستضعف شدند و در دست استکبار گرفتار شدند، دعا  کنید.

وی درباره فراز «اللَّهُمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ‌»، توضیح داد و گفت: بعد از فقرات کلی و جامعی که پیامبر(ص) داشتند، یک نگاه خاص به مشکلات مسلمانان پیدا کردند و آنها را نشانه گرفتند و به صورت خاص برای مسلمانان هم دعا کردند، گرچه هم مسلمانان جزئی از دیگر فقرات جامع و کلی این دعا هستند و هم غیر مسلمانان شامل این فراز «اللَّهُمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ‌» می باشند، تنها تفاوت در این هست که در این فراز نگاه ویژه تری به مسلمین شده است.

جامعه ای که در آن نابرابری ها، خودخواهی ها، غرورها و تکبّرها افزایش یافته، دچار فساد است

این استاد دانشگاه درباره فساد در امور مسلمین، بیان کرد: فساد جنبه های متعددی دارد و فسادهای مادی، معنوی، اخلاقی و رفتاری را شامل می شود لذا در این دعا آمده «کُلَّ فَاسِدٍ» یعنی به فساد خاصی استثناء‌ نکرده و تأکید دارد تمام فسادهایی که در جامعه مسلمین ممکن است رخ داده یا رخ خواهد داد. از جمله این فسادها، مشکلاتی است که از جهات مادی برای مردم به وجود آمده و رفتارهای غیر اخلاقی و غیر انسانی که شاید در جامعه مسلمین به وجود آمده و به موجب آن عدالت اجتماعی، قسط و عدل زیر پا گذاشته شده و نا برابری ها، خودخواهی ها، غرورها و تکبّرها افزایش یافته است. وقتی در یک جامعه ای اخلاق حاکم نباشد و تملّق، چاپلوسی، دروغ، دو رویی و نفاق حاکم باشد، آن جامعه فاسد است. به طور کلی در این دعا از خداوند می خواهیم هر آنچه عنوان فساد می توان روی آن گذاشت و جامعه را به سوی بدبختی و بیچارگی سوق داده، اصلاح بفرماید.

زمانی «خیر مادی» است که به فساد، زیاده روی و اسراف کشیده نشویم

پویا درباره فراز «اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاکَ» این دعا، گفت: در این بخش منظور فقر مادی و معنوی است و حتی منظور بیشتر فقر معنوی است. چون ما در آیه ۲۴ سوره قصص و آیه ۱۵ سوره فاطر می خوانیم: «رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ؛ خدایا آنچه خیر است بر من نازل کن که من محتاج، فقیر و نیازمندم». «خیر» می تواند مادی و معنوی باشد. زمانی «خیر مادی» است که من به فساد، زیاده روی و اسراف کشیده نشوم. در مسایل معنوی هم خیرات فراوانی است که برگشت به رفتارهای ما می کند.

وی ادامه داد: در آیه ۱۵ سوره فاطر خطاب شده: «یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ»؛ این آیه همه سراسر هستی ما را شامل می شود که ای مردم شما فقیران، محتاجان و نیازمندان به سوی خدا هستید. اگر این آیه را تنزل به مادی دهیم، نگاه بسیار کوتاهی به این آیه داریم. «أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ» یعنی تمام وجود شما فقر و نیاز به سوی خداست. وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ؛ و خداوند است که نیاز مطلق است. در این دعا هم وقتی می گوییم: «اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاکَ»؛ اگر تنها نگاه مادی به ذهنمان بیاید، سطح این دعا را پایین آوردیم در حالی که همه وجود ما فقر و نیاز به خداوند متعال است، چرا باید این فقر را فقط به نیازهای مادی کاهش دهیم.

معاون پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) دفتر قم، گفت: در این دعا می گوییم خدایا ما در همه امور زندگی خود، فقیر و نیازمند به تو هستیم. برای اینکه بهترین رفتار شخصی و اجتماعی، کردار و تربیت را داشته باشیم، نیازمندیم تو که بی نیاز مطلق هستی، ما را راهنمایی کنی و دست ما را بگیری.

در روایات و دعاهای فراوان آمده که همه آنچه را که نیازمند هستیم، از خداوند بخواهیم به این دلیل که تمام وجود ما نیاز است و چیزی از خودمان نداریم جز اینکه از خداوند بی نیاز کمک بگیریم تا او دست ما را بگیرد. لذا در سوره حمد می گوییم: «اِیّاکَ نَعبُدُ وَ اِیّاکَ نَستَعین» فقط تو را عبادت می کنم و فقط از تو یاری می جویم و خودم چیزی ندارم. «اِهدِنَا الصَّراطَ المُسْتَقِیمَ» مرا به صراط مستقیم هدایت کن. من در فقر و نیاز مطلق از نظر مادی، معنوی، علم و آگاهی هستم و تو که بی نیاز مطلق هستی، من را در همه این زمینه ها بی نیاز کن.

فقر ذاتی، اخلاق و رفتار نامطلوب از حال بد سرچشمه می گیرند

پویا درباره فراز «اللَّهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِکَ‌» و منظور از حال بد و راهکارها برای تغییر این حال، گفت: در مسایل معنوی اساتید ما معتقد بودند که انسان «حال و حالت» دارد. گاهی یک حال بدی به ما عارض می شود و گاهی حالت بدی بداریم، آنچه همیشه به آن نیازمندیم «حال خوب» است، مثلاً مجلس سوگواری امام حسین(ع) می رویم یا مراسم تشییع پیکر و ترحیم شرکت می کنیم و اجمالاً حالت معنوی پیدا می کنیم، اما آنچه خوب و مناسب هست، داشتن حال خوش همیشگی است. در این فراز می گوییم که خدایا بد حالی های ما که از بسیاری از مسایل مانند فقر ذاتی، اخلاق بد، رفتار بد سرچشمه می گیرند، از جمله اینکه اخلاق و رفتار بدی با خانواده و دیگران و اجتماع داشتیم، به زیر دستان خود توجه نداشتیم و حتی مسئولان، حاکمان و مدیران که رفتارهای ناشایستی دارند، در این دعا تقاضا می کنیم که خدایا این بد حالی ها و بد رفتاری های ما را به نیکوترین حالات تغییر بده و به ما کمک کن که این حالات را نداشته باشیم.

وی تصریح کرد: برخی از افراد در زندگی بسیار مراقب رفتار، گفتار و کردار خود هستند. به عنوان مثال عالمان بزرگ مانند آیت الله برجردی(ره) و امام خمینی(ره) مراقبت های عجیبی در زندگی داشتند. یکی از شاگردان امام(ره) در نجف نقل می کردند که وقتی شاگردان سوالی می کردند و پرسش ها مکرر ادامه می دادند، مقداری که می گذشت و امام می دیدند که سوالات نابه جاست یا مطلب درست تفهیم نمی شد، تشر می رفتند. امام پس از آن حال آشفته پیدا می کردند و فردا صبح که به کلاس می آمدند، عذرخواهی می کردند و می گفتند که در تلاش هستم عصبانی نشوم، اما چه کنم با این نفس لوامه.

از زندگی آیت الله بروجردی نقل کردند که زمانی کسی اشکال کرد و ایشان ذهنشان به جای دیگری رفت، بعد فهمیدند که اشتباه کردند، آیت الله بروجردی فردا با آن عظمت امر کردند که دُرشکه را بیاورند و به خانه این شخص رفتند و عذرخواهی کردند و به زور دستش را بوسیدند.

این استاد دانشگاه گفت: در حقیقت در این دعا از خداوند می خواهیم این حال بدی که برای ما حاصل می شود و در زندگی، هنگام رانندگی کردن، در رفتار با خانواده، فرزندان، دوستان و همکاران نشان می دهیم را به حسن حال تغییر دهد، تحمل و صبر داشته باشیم و به جای رفتار و اخلاق بد، خوبی ها را جایگزین کنیم.

اگر به پیام های ادعیه و آیات قرآن توجه می کردیم، فقیری در کشور نداشتیم

وی در پاسخ به این پرسش که تا چه میزان به پیام های این دعا توجه داریم و آنها را در زندگی امروزمان در عرصه های مختلف، به کار می بریم؟ اظهار کرد: نه تنها پیام این دعا بلکه بخش زیادی از پیام های دعاها، آیات قرآنی و دستورات دینی در زمان و مکان دفن شده و فراموش کردیم و در حد الفاظ به آنها توجه کردیم در حالی که اگر به جامعه اسلامی و دینی و به طور کلی به جامعه بشری نگاه جهانی و کلی کنیم، اصلاً نباید فقیر داشته باشد. در روایت صریح آمده که ما حق فقرا را در ثروت اغنیا قرار دادیم و اگر آنها حق فقرا را می دادند، یک فقیر پیدا نمی شد. چرا ما می گوییم در حکومت امام زمان(عج) می گردند که فقیر پیدا کنند و به او ذکات دهند، اما پیدا نمی کنند؛ چون حکومت عادلانه است و به همه مردم به اندازه ای که نیاز دارند، رسیدگی می شود. وجود فقر و فقیر در بسیاری از جوامع نشان می دهد که متأسفانه بسیاری از ما به خواندن این دعاها بسنده کردیم، در صورتی که جامعه باید تماماً به این دعاها، احکام و کلمات نورانی قرآن و روایات معتقد و عامل باشد.

پویا اظهار کرد: با توجه به اینکه ثروت هنگفتی در بسیاری از کشورها از جمله ایران وجود دارد، نباید هیچ فقیری داشته باشیم در حالی که مثلاً در عربستان و  در کنار خانه خدا فقر وجود دارد و فقرا نیازمند کمک هستند. یا در ایران با وجود این همه خیریه، چرا باید فقیر داشته باشیم! از این جهت که مردم خیرات می کنند، بسیار مطلوب است، اما این نشانه ضعف ماست که باید این همه کمک شود و باز هم نیازمند وجود داشته باشد در حالی که توان و قدرت و ثروت ما بیش از این است و اگر به این دعاها و کلمات نورانی و پیام های قرآنی عمل شود نباید به اینجا منجر شود که علی رغم وجود سازمان ها و خیریه های مختلف شخصی و دولتی، باز هم دست نیاز در خیابان بلند باشد. البته درصدی از کسانی که طلب کمک می کنند، از روی عادت است و شاید چندان نیازمند نباشند، اما بخشی واقعاً آبرومند و نیازمند هستند. امیدواریم که همه ما عامل به این دعاها و پیام های نورانی باشیم.