دیپلماسی به سَبک آیت‌الله/ پادشاه عربستان به فرستاده آیت‌الله هاشمی در کازابلانکا چه گفت؟

 

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی دیده‌بان ایران، رویکرد تعامل‌گرایانه دولت یازدهم در عرصه سیاست خارجی که دستاوردهای شگرفی برای ایران اسلامی داشته است، میراثی از تفکرات و مشی و سلوک سیاسی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی محسوب می‌شود؛ مردی که بذر اعتدال و عقلانیت و توسعه محوری را در زمین سیاست ایرانِ بعد از انقلاب پاشید و این روزها بزرگانی همچون حسن روحانی به شایستگی در حال استمرار و طی طریق ترسیم شده از جانب او هستند.

 

آیت الله هاشمی به همان میزان که در بُعد سیاست داخلی بر اعتدال و عقلانیت در حینِ حفظ اصول پایبند بود در عرصه سیاست خارجی نیز نگاهی کلان و فراسوی تعصبات جاهلانه و قوم مدرانه و فِناتیک داشت؛ ایشان را به حق باید معمار تثبیت جایگاه بین المللی جمهوری اسلامی ایران دانست؛ مردی که پس از پایان جنگ، عهده دار قوای اجرایی کشور شد و به بهترین شکل ممکن روابط ایران را با جهان خارج بویژه کشورهای منطقه ای بهبود بخشید.  

 

 

حسین موسویان از دیپلمات‌های مورد وثوق آیت‌الله هاشمی اخیرا طی مصاحبه ای رویکرد آیت الله در قبال مسائل سیاست خارجی را اینگونه شرح داده است:« آیت‌الله هاشمی معتقد به بالانس در روابط جمهوری اسلامی با جهان شرق و غرب بود. بیش از این دو، روابط با کشورهای همسایه برایش اهمیت داشت. دوستان وزارت خارجه می‌دانند ایشان چقدر برای توسعه روابط با کشورهای آسیای میانه و قفقاز و ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس زحمت کشیدند. با سران برخی از این کشورها روابط شخصی بسیار دوستانه‌ و حتی روابط خانوادگی برقرار کرد. این نوع روابط به اندازه روابط رسمی دیپلماتیک در بهبود روابط مهم و تأثیر‌گذار بود».

 

شاید یکی از کشورهای عربی که به لحاظ ایدئولوژیک متعارض با نظام جمهوری اسلامی است، اما از حیث همسایه بودن و مسلمان بودن ایجاد روابط حسنه با آن از اهمیت راهبردی بسیاری برخوردار است، عربستان سعودی است؛ بدون اغراق رابطه تهران وریاض در زمان دولتهای سازندگی و اصلاحات در بالاترین سطح خود قرار داشت؛ امری که منبعث از همان رویکرد تعامل‌گرایانه آیت الله هاشمی بود.

 

 

حسین موسویان در کتاب "ناگفته‌های یک دیپلمات"، روایت جالبی از اهتمام آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به مقوله بهبود روابط با عربستان ارائه می‌دهد؛ در بخشی از این کتاب آمده است:« در حاشیه اجلاس سازمان کنفرانس اسلامی، شاهزاده عبدالله بن عبدالعزیز، ولیعهد عربستان سعودی و آقای رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، با یکدیگر دیدار و بر سر اتخاذ تدابیری برای بهبود روابط دو کشور توافق کردند. نخستین گام عزیمت فرستاده ویژه آقای رفسنجانی برای مذاکره با طرف سعودی درباره ازسرگیری روابط بین دو پایتخت بود. مدتی پس از این توافق، دفتر رئیس‌جمهور ایران با [من] ... تماس گرفت و [من] را مطلع ساخت که یکی از پسران وی، [مرا] همراهی خواهد کرد. قرار شد نخستین ملاقات با ملک‌عبدالله در محل اقامتگاه تابستانی وی در کازابلانکا برگزار شود.

 

در جلسه نخست که سه ساعت به طول انجامید مسائل منطقه‌ای و دوجانبه مطرح شد. در پایان جلسه، ملک عبدالله اظهار داشت:این یک جلسه مذاکره رسمی نبود. هدف من از این جلسه ارزیابی شما بود تا ببینم رفسنجانی چه کسی را برای مذاکره با من برگزیده و آیا می‌توانم با او به توافقی برسم یا خیر. شما فردی مناسب برای این مأموریت هستید و به رفسنجانی بابت این انتخاب تبریک می‌گویم».

 

 

پس از دوران 16 ساله سازندگی و اصلاحات در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد روابط ایران با همسایگانش بویژه عربستان سعودی تیره گشت؛ در این زمان نیز آیت الله هاشمی رفسنجانی به رغم انتقادات زیادی که به رویکرد دولت احمدی نژاد داشت اما به لحاظ اولویت منافع ملی و مصالح مسلمین، برای بهبود روابط تهران و ریاض پیشقدم شد؛ ایشان در خرداد سال 87 دعوت ملک عبدالله پادشاه وقت سعودی برای شرکت در کنفرانس گفت و گوی ادیان در مکه را اجابت کرد و راهی سرزمین وحی شد؛ سفری پربار که دستاوردهای فوق‌العاده ای داشت اما حسودان و عنودان را خوش نیامد و آنها را به شیطنت واداشت. 

 

ماجرای آن سفر را خودِ حضرت آیت‌الله هاشمی در مهرماه 93 در مصاحبه با ماهنامه اندیشه پویا چنین شرح می‌دهد:« من به دعوت ملک عبدالله و برای شرکت در کنفرانس گفت‌وگوی ادیان به مکه رفتم و در خلال سفر تفاهمات خوبی برای کم‌کردن اختلافات از طریق یک مجمع علمایی داشتیم و همزمان با سفرم، آنها محدودیت‌های حجاج ایرانی، مخصوصا حضور زنان در بقیع را برداشتند و مراسم سالگرد شهادت حضرت زهرا(س) شبانه و با حضور اکثر زایران ایرانی حاضر در مدینه و شیعیان، در قبرستان بقیع برگزار شد و حتی ما را به فدک بردند که باعث رونمایی از این قطعه ارزشمند گم‌شده در دل تاریخ ١٤٠٠ ساله اسلام شد. وقتی برگشتیم، ناگهان وزیر امور خارجه دولت احمدی‌نژاد اعلام کرد که از آقای ری‌شهری که نماینده ولی فقیه در سازمان حج بود، در فرودگاه جده انگشت‌نگاری شد و به ایشان توهین کردند. من موضوع را از خود آقای ری‌شهری پرسیدم و گفت: اصلا چنین چیزی نبود. خود ایشان به آقای متکی زنگ زد که چرا چنین خبری را پخش کرده‌اید؟ در جواب گفت: من تحت فشار بودم که چنین خبری را بسازم و بگویم.

 

ببینید مصالح جهان اسلام و منافع کشور را فدای اختلافات سیاسی خویش کردند و پس از آن دیدید که عربستان چه رویکردی نسبت به ایران داشت و چه ضررهایی که به‌خاطر این تخاصم ساختگی متوجه جهان اسلام، مخصوصا کشورهای اسلامی در منطقه شد.»

 

آیت الله هاشمی رفسنجانی مدت کوتاهی پس از روی کار آمدن دولت دکتر روحانی نیز برای سفر به عربستان ابراز تمایل کردند، اما این سفر هربار به دلایل مختلف انجام نشد؛ اوایل مهر ماه سال 92 غلامعلی رجایی مشاور فرهنگی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام اعلام کرد: ملک عبدالله پادشاه عربستان سعودی برای حج امسال از آیت‌الله هاشمی دعوت کرده است.

 

آیت‌الله هاشمی در آن سال به مکه مشرف نشدند؛ در اواخر زمستان 92 نیز ایشان طی مصاحبه‌ای در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه با توجه به تیره بودن فضای روابط بین ایران و عربستان قصد سفر به این کشور را ندارید؟  گفتند:«بروم که چه بگویم. من مسئولیتی ندارم که بگویم با این کار موافق یا با آن کار مخالف هستیم. این کار در درجه اول از اختیارات رهبری و سیاست‌های کلی نظام و بعد دولت است. باید اول طرحی مثل همین مذاکرات، تهیه و خطوط قرمز مشخص شود تا کسانی که برای مذاکره می‌روند؛ بدانند چه بگویند؟»

 

در ماه‌های پایانی سال 93 و نخستین ماه‌های سال 94 آیت‌الله هاشمی قصد سفر به عربستان با هدف حل مشکلات فی‌مابین تهران و ریاض را داشت اما تجاوز نظامی عربستان به یمن، باعث لغو این برنامه سفر، شد.

 

گزارش از نیما صداقت