چرا ممنوعیت واردات واکسن خطرناک است؟ به نام «تولید داخل» به کام شرکت‌های دارویی نورچشمی ها

به گزارش سایت دیده بان ایران؛ پاییز ۱۳۹۹ تنها ساعاتی پس از صدور مجوز اضطراری تزریق از سوی سازمان غذا و دارو -اف‌دی‌ای ایالات متحده آمریکا- واکسیناسیون پس از نزدیک به یک سال همه‌گیری آغاز شد. چند ماه بعد واکسیناسیون از کادر درمان و سالمندان به همه شهروندان رسید و از ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تا همین ترکیه و ارمنستان، همسایه‌های شمال غربی ایران واکسن به وفور در اختیار مردم قرار گرفت. ایران اما در شرایط بحرانی شیوع کووید۱۹ بود و همزمان که آمار رسمی مرگ و میر روزانه به نزدیک ۸۰۰ تن رسیده‌بود، تنها خواست مردم تنها «خرید واکسن» بود. مبارزه‌ای مجازی با هشتگ «واکسن بخرید» در برابر آنچه شاید بتوان گره زدن «ایدئولوژی به جان مردم» نامید؛ قمار با جان مردم، به بهانه ایدئولوژی با توجیه «تولید داخلی» و البته منافع مالی پنهان. همزمان با نبود واکسن و ممنوعیت واردات واکسن‌های موثر آمریکایی و انگلیسی، تورهای واکسن در کشورهای همسایه رونق گرفت و بار دیگر نشان داد برخلاف روزهای آغازین شیوع، کووید۱۹ آنچنان که تصور می‌شد ویروسی غیر طبقاتی، فراملی، فرانژادی نیست. حالا در آستانه ۲ سالگی شیوع کرونا در جهان به نظر می‌رسد سناریوی روزهای ابتدایی شروع واکسیناسیون جهانی و تعلیق آن در ایران در حال تکرار است و واردات واکسن با هزار اما و اگر دیگر مواجه.

*تکرار روزهای شلوغ بیمارستان و قبرستان

بهرام دارایی، رییس سازمان غذا و دارو روز یکشنبه، دوازدهم دی خبر داد که در حال حاضر هیچ گونه واکسنی به ایران وارد نمی‌شود و تولیدات داخل برای تامین نیاز های اصلی مانند دُز سوم کافی‌ست. همزمان کمال حیدری، معاون وزیر بهداشت هم با تاکید بر کافی بودن تولید داخلی واکسن کرونا گفت ستاد ملی مقابله با کرونا در شرایط اقتصادی فعلی واردات واکسن کرونا را ممنوع کرده است. این نخستین بار است که در دولت سیزدهم صحبت از ممنوعیت واردات واکسن خارجی به میان می‌آید، آن هم در شرایطی که سویه جدید کووید۱۹ یعنی اومیکرون به سرعت جهان را می‌پیماید، در ایران به شکلی خاموش شهرها را در می‌نوردد، همزمان همه نهادها و سازمان‌های پزشکی و درمانی جهان بر تزریق دُز سوم تاکید دارند و حتی گمانه‌هایی وجود دارد که تا رخت بر بستن کرونا از جهان، شاید تزریق دُزهای یادآور تا سال‌ها ادامه داشته‌باشد. البته اوایل آذر نیز بهرام عین‌اللهی در مراسم تحویل ۵ میلیون دُز واکسن رازی از «تلاش برای توقف واردات واکسن کرونا» و احتمال «تکیه بر توان داخلی» خبر داده‌بود.اظهارات اخیر متولیان نظام سلامت در دوران شیوع کرونا این پرسش را ایجاد کرده که آیا قرار است دوباره روزهای شلوغ قبرستان‌ها و بیمارستان‌ها برای شهروندان ایرانی تکرار شود؟

بعد از این اظهارات که با واکنش‌های گسترده مواجه شد گویا تصمیم‌سازان از اتخاذ قطعی چنین تصمیمی تا حدودی عقب‌نشینی کردند. شاید از همین روی یک روز بعد از این اظهارات بهرام دارایی، رییس سازمان غذا و دارو توضیح داد که بنابر اعلام ستاد ملی مقابله با واردات واکسن کرونا مطلقا ممنوع نیست و ورود واکسن از خارج کشور در صورت نیاز همچنان ادامه پیدا خواهد کرد. او همچنین تاکید کرد که اولویت دولت سیزدهم تامین واکسن است که می‌تواند از مسیر داخلی یا خارجی باشد و با افزایش تولید داخل رویکرد ستاد ملی کرونا کاهش واردات است و در صورت تامین کامل نیاز کشور با واکسن‌های ایرانی محدودیت واردات اعمال خواهد داشت.

*تصمیم خطرناک

با گذشت ۵ موج شدید کرونایی در کشور که آخرین آن را مهر امسال تجربه کردیم یکی از نگرانی‌های جدی در حوزه نظام سلامت مساله تاب‌آوری‌ست. تاب‌آوری نیروی انسانی، تجهیزات و دارو معضلات جدی امروز نظام درمانی به شمار می‌آید. افزایش حجم کار و فعالیت کادر درمان در نزدیک به ۲ سال گذشته و پرداخت‌های اندک و با تاخیر که موج تازه‌ای از مهاجرت کادر درمان را رقم زده‌، تاب‌آوری نیروی انسانی در حوزه بهداشت و درمان را کاهش داده‌است. همچنین آن طور که معاون پرستاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در آبان امسال خبر داده حدود ۸۰ درصد از کادر درمان طی دوره پاندمی کووید دچار این عارضه حتی تا چند مرتبه شده‌اند و بسیاری از آن‌ها هنوز عوارض پس از بهبود را تجربه می‌کنند. از سویی ۵ موج کرونایی به وضوح نشان داد که استانداردهای تجهیزات پزشکی در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی و درمانی وضعیت مطلوبی ندارند و دست کم در برخی شهرها به هیچ وجه پاسخگوی شرایط بحران و اضطرار نیستند. وضعیت نگران‌کننده دارو و هزینه‌های سرسام‌آور درمان نیز که احتمال دارد با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی در سال آینده تشدید شود، موید این نکته ست که تاب‌آوری نظام سلامت و البته مردم در شرایط مطلوبی نیست که بتوان با حذف واردات واکسن ریسک تجربه مجدد پیک‌های سابق را تکرار کرد. علاوه بر این فوتی‌های کرونایی در طی نزدیک به ۲ سال گذشته به بیش از ۱۳۰ هزار تن رسیده که با در نظر گرفتن یک حلقه محدود اطرافیان می‌توان حدس زد که چه تعدادی تنها بر اثر مرگ حاصل از کرونا روزهای پرچالش روانی را از سر گذرانده یا می‌گذرانند. با توجه به هزینه‌های بالای خدمات روان‌درمانی و روانپزشکی در ایران که تحت پوشش بیمه‌های درمانی قرار ندارند، می‌توان پیش‌بینی کرد که به جز خسارت جبران‌ناپذیر از دست رفتن جان‌های عزیز، دست و پنجه نرم کردن با کرونا و مرگ چه وضعیت بحرانی روانی را برای جامعه رقم خواهد زد. وضعیت بحران زده معیشتی و اقتصادی هم آنقدر ملموس است که شاید نیاز به مرور نداشته‌باشد. بنابراین می‌توان گفت تصمیم ممنوعیت واردات واکسن می‌تواند ابعاد خطرناک جدی در پی خواهد داشت.

*توجیه حمایت از واکسن داخلی

اما توجیه ممنوعیت واردات واکسن از سوی دولت مستقر چیست؟ بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت دولت ابراهیم رییسی در جریان مراسم آغاز مرحله سوم مطالعات بالینی واکسن نورا که یکشنبه برگزار شد، گفت: «ما تاکنون ۴ نوع واکسن را تولید و تایید کردیم و و نورا پنجمین واکسن است با توجه به اینکه انواع واکسن با پلتفرم‌های مختلف داریم تصور می‌شود که در آینده‌ای نزدیک نیاز به واردات نباشد.» مشابه این اظهارات از زبان برخی دیگر از مسوولان حوزه بهداشت و درمان نیز شنیده شده‌است و تولید داخلی و توانایی جایگزینی واکسن داخلی با واکنس خارجی تنها دلیلی ست که در لابه‌لای سخنان مقامات ذی‌ربط دیده می‌شود.

عین‌اللهی همچنین  در سخنرانی اخیر دولت حسن روحانی را متهم به استفاده سیاسی از واکسن کرد و گفت: «در دولت قبل مشکلات فراوانی برای تهیه واکسن وجود داشت و این فشارها و نبود واکسن، بهانه‌ای برای پذیرش FATF و برجام شده بود، اما با روی کار آمدن دولت جدید واردات واکسن شدت گرفت و میزان تزریق در یک روز به اندازه تعداد جمعیت کشور امارات متحده رسید.» او همچنین مدعی شد «در شروع کار دولت ۵ میلیون واکسن تزریق شده بود و متاسفانه واکسن به عنوان وسیله‌ای برای کارهای سیاسی قرار گرفته بود. در شروع کار دولت، ما هیچ واکسنی در هفته اول برای تزریق نداشتیم، اما با هماهنگی‌های ایجاد شده با وزارت امور خارجه و نهادهای مربوطه به سرعت واکسن وارد کشور شد.» در واقع او با طرح ادعاهای سیاسی و آمار ارقامی عجیب، ترکیبی از بزرگ‌نمایی و اطلاعات نادرست را در سخنرانی روز یکشنبه ارائه کرد. موضوعی که پیش از این مورد اعتراض برخی اعضای هیات دولت پیشین قرار گرفت و گفته می‌شد یکی از مباحث طرح شده در نشست خصوصی حسن روحانی و رهبری نیز بوده‌است. گویا حسن روحانی از اظهارات این چنینی گلایه کرده و گفته دولت دوازدهم با رایزنی‌ها و پرداخت پول واکسن خریداری و وارد کرده اما دولت رییسی تلاش دارد که ورق را بازگردانده و همه چیز را به نام خود تمام کند.

پیش از این هم سید ابراهیم رییسی در گفت‌وگوی تلویزیونی مدعی شده‌بود برای تامین واکسن کرونا خودش با مسوولان برخی کشور‌ها تماس گرفته و مشکل را حل کرده‌است. پس از طرح این ادعا یک منبع آگاه نزدیک به دولت روحانی، به «اعتماد آنلاین» گفته‌بود: «طرح ادعای تسریع واردات واکسن کرونا با چند تماس تلفنی، یا ادعایی ساده‌لوحانه است یا غرض‌ورزانه. همه تأمین‌کنندگان واکسن، از جمله چین، روسیه، و هند شرط کرده بودند که بعد از رفع نیاز داخلی خودشان، تعهدات خود در فروش واکسن به ایران را انجام خواهند داد. نباید فراموش کنیم که قرارداد خرید بخش اعظمی از واکسن‌های وارداتی فعلی، در زمان دولت قبلی منعقد شده است.» منبع آگاه همچنین گفته‌بود در دوره دولت قبل برای خرید ۱۱۰ میلیون دوز واکسن مذاکره و قرارداد آن امضا شد. بنابراین پر بیراه نیست که بگوییم دولت روحانی واکسن خرید و دولت رییسی تزریق کرد.

*هیاهو برای هیچ

به جز این که تاب‌آوری نظام سلامت و معیشت و وضعیت روانی جامعه در شرایطی نیست که چنین تصمیم خطرناکی اتخاذ شود، توجیه استفاده از واکسن داخلی هم برای طرح چنین تصمیمی کفایت نمی‌کند. اما وضعیت واکسن‌ّهای داخلی که قرار است با اتکا به آنها واردات واکسن متوقف شود، چگونه ست؟ واکسن مشترک مؤسسه انستیتو پاستور و مؤسسه فینلای کوبا-واکسن پاستوکووک- و واکسن ساخت شرکت تحقیقاتی و تولیدی سیناژن که با همکاری یک شرکت استرالیایی به نام وکسین ساخته شده در واقع واکسن‌های تولید مشترک هستند.

واکسن مشترک مؤسسه انستیتو پاستور و مؤسسه فینلای کوبا که به پاستوکووک معروف است در اوایل تیر ۱۴۰۰ مجوز اضطراری گرفت و پس از آن رییس انستیتو پاستور البته گفت که  تولید این واکسن فعلا محدود است. همچنین چند روز پیش رییس بخش فرمولاسیون فرآورده های نوترکیب انستیتو پاستور ایران خبر داد که تولید واکسن های پاستوکووک و پاستوکووک پلاس از مرز ۱۰ میلیون دُز در آینده احتمالا به ۱۵ میلیون دُز می‌رسد.

واکسن سیناژن محصول مشترک ایران و استرالیا نیز در مهرماه امسال مجوز مصرف اضطراری را از سازمان غذاودارو دریافت کرد. همچنین آبانی که گذشت سید حیدر محمدی، مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو اعلام کرد در حال حاضر شرکت های شفافارمد (برکت) و سیناژن (اسپایکوژن) ماهیانه حدود هفت میلیون دز واکسن کرونا تولید و تحویل وزارت بهداشت می‌دهند.

واکسن کرونای رازی کووپارس هم توسط مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی ساخته شده و واکسن ساخت داخل محسوب می‌شود. فلاح مهرآبادی، معاون تحقیقات و فناوری موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی که چند روز پیش در خصوص تست بالینی دز بوستر این واکسن توضیح داد، گفت بیشتر مطالعه برای بوستر دز این واکسن انجام شده که تا چند روز آینده نتایج آن به سازمان غذا و دارو ارسال می‌شود تا بتوان آن را به عنوان دز بوستر استفاده کرد.

اما دو واکسن فخرا و نورا نیز از جمله واکسن‌هایی هستند که موسسات تحقیقاتی مرتبط با نهادهای نظامی دست به ساخت آن زده‌اند. واکسن نورا توسط دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله و دانشگاه جامع امام حسین، با حمایت معاونت تحقیقات علوم و فناوری سپاه تهیه و چند روز پیش وارد فاز سوم کارآزمایی بالاینی شد. واکسن فخرا نیز از سوی شرکت شرکت میلاد دارو نور با همکاری وزارت دفاع مراحل اولیه ساخت واکسن را از سال ۱۳۹۹ آغاز و در شهریور ۱۴۰۰ مجوز انجام مطالعه بالینی فاز ۳ برای آن صادر گردید.

آنطور که  سیدحیدر محمدی، مدیرکل پیشین دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو آبان امسال اعلام کرد مجموعه‌های تولیدکننده واکسن های پاستوکووک، کووپارس و فخرا اعلام کرده اند که در حال حاضر امکان تولید ماهیانه حدود یک میلیون دز را دارند و این ظرفیت در ماه های آینده افزایش خواهد یافت. به گفته محمدی انستیتو پاستور ایران نیز تا آبان امسال یک میلیون و ۲۰۰ هزار دز را تحویل وزارت بهداشت داده و پیش‌بینی می‌شود از آذر به بعد ماهیانه حدود ۲ میلیون دز را تولید و تحویل وزارت بهداشت دهند.  این مقام مسوول در سازمان غذا و دارو همچنین خبر داده بود که فخرا و رازی هم اعلام کردند که یک میلیون دُز واکسنی را که تولید کرده‌اند، به وزارت بهداشت تحویل می‌دهند.

علاوه بر واکسن‌های مذکور واکسن‌های کوبرکت نیز ساخت مؤسسه شفا فارمد از زیر مجموعه‌های وابسته به گروه دارویی برکت ستاد اجرایی فرمان امام(ره) است که از زمان آغاز ساخت واکسن در ایران حواشی آن بیش از خروجی علمی و عملیش بود. این شرکت که از زیرمجموعه‌های ستاد اجرایی فرمان امام است زمانی که تحت مدیریت محمد مخبر، معاون اول رییس دولت مستقر بود مدعی شد تا پایان شهریور ۱۴۰۰ می‌تواند ۵۰ میلیون دُز واکسن تحویل دهد. این واکسن که نخستین واکسن ایرانی بود که مجوز تزریق اضطراری گرفت به گفته خبرگزاری «تسنیم» تا شهریور موفق شد تنها ۱۴ میلیون دُز واکسن تولید کند. از تحریم تا نبود تجهیزات و راه نیفتادن خطوط تولید تا ادعای حمله پهپادی به مجموعه برکت و خلاصه هزار و یک حاشیه دیگر از ابتدا تا امروز همراه این شرکت دارویی بوده که عایدی چندانی هم برای سبد واکسن کشور نداشته‌است. طرح ادعای تعویق تولید به دلیل محدودیت‌های ورود تجهیزات خط تولید به دلیل تحریم از سوی سخنگوی ستاد اجرایی فرمان امام هم دست کم به آنها که تحریم را نعمت قلمداد می‌کنند بالاخره نشان داد که تحریم در زندگی مردم تاثیرگذار است!

نگاهی به ظرفیت‌ها و توانایی‌های تولید واکسن داخلی  نشان می‌دهد که تقریبا همه این هیاهو برای «هیچ» است و دست کم اکنون و با اتکا به این میزان تولید ایجاد ممنوعیت برای واردات واکسن می‌تواند تا چه اندازه خطرناک باشد. خصوصا که سویه اومیکرون در حال چرخش در جهان است و هیچ بعید نیست در ماه‌ها و سال‌های آینده با سویه‌های عجیب‌تری که امروز هیچ از آنها نمی‌دانیم رو‌به‌رو شده و نیازمند تزریق چند باره واکسن باشیم. از همین روی ایجاد محدودیت برای واردات واکسن که با توجیه استفاده از واکسن‌های داخلی در دستور کار قرار گرفته می‌تواند بار دیگر سلامت و جان شهروندان را در معرض خطر جدی قرار دهد.

پیش از این محمد قوسیان‌مقدم، سخنگوی جمعیت هلال‌احمر نیز در یک برنامه تلویزیونی گفته‌بود که این سازمان بدون مجوز سازمان غذا و دارو امکان واردات واکسن ندارد. او در این برنامه اذعان کرد که وزارت بهداشت تا فروردین‌ ۱۴۰۰ به جمعیت هلال‌احمر اجازه واردات واکسن نداده‌است. پیش‌تر مسعود خوانساری، رییس اتاق بازرگانی تهران گفته بود که وزارت بهداشت، جلوی واردات شش میلیون دُز واکسن کرونا به کشور را گرفت. شاید شرایط تحریمی در تعویق واردات واکسن بی‌تاثیر نبوده  و نیست اما  بخشی از این به تعویق انداختن یا حتی ممنوعیت واردات را باید به پای ایجاد شرایط مناسب برای تولید داخلی نوشت، خصوصا برای شرکت‌های دارویی نورچشمی چون برکت که در قیمت‌گذاری نهایی هر واکسن را حدود ۲۰۰ هزار تومان به وزارت بهداشت فروخت. سناریویی که در همه سال‌های تحریم تکرار شده، شکست‌‌خورده و تنها کاسبان تحریم‌ را قدرتمندتر کرده‌است.

منبع: امتداد