چه کسانی در اقتصاد ارزش آفرین‎‌اند؟

به گزارش سایت دیده بان ایران؛ لابد این نقل قول از فریدمن را شنیده‌اید که اگر صحرا را به دولت بدهیم پس از 5 سال با کمبود شن روبرو می‌شویم! خب باید عرض متزوکاتو می‌خواهد این باور سطحی را به چالش بکشد. و البته باید اعتراف کرد که در این راه بسیار موفق بوده است.

ماریانا متزوکاتو(یا ماتزوکاتو) برای اهالی اقتصاد فرد شناخته شده‌ایست. کتاب دولت کارآفرین او که توسط نشر چشمه منتشر شد، بی‌شک یکی از بهترین کتاب‌های اقتصادی بود که در سال‌های اخیر خواندم. اما حالا کتاب جدیدی از او منتشر شده است به نام «ارزش همه چیز». این کتاب بنا به گفته مترجمان (گروهی با هدایت دکتر احمد سیف)، کیفرخواستی است کوبنده علیه نظام مالی جهانی امروز. متزوکاتو در این کتاب به‌ دقت روش محاسبه‌ی ارزش اقتصادی را مورد مداقه قرار می‌دهد و نشان می‌دهد که چگونه نظریه‌ی اقتصادی جریان اصلی ناتوان از این بوده که تفاوت میان ارزش‌آفرینی و زه‌کشی ارزش را آشکار سازد. او استدلال می‌کند که تمایز مبهم میان این دو مقوله، این امکان را به بازیگران خاصی در نظام اقتصادی داده است که خود را به عنوان خالق ارزش جا بزنند، درحالی‌که در واقعیت آن‌ها فقط ارزش موجود را جیب به جیب می‌کنند یا حتی بدتر از آن، آن را از بین می‌برند.

اما واقعا چه کسانی در اقتصاد ارزش‌آفرین‌اند؟ کارگران، سرمایه‌داران، دولتمردان؟ برای مثال انقلاب صنعتی نتیجه تلاش کدام گروه بود؟ چون ساختار سرمایه‌داری تغییر کرده بود این اتفاق افتاد؟ یا چون نیروی کار ارزان به شهرها مهاجرت کرده بودند؟ سوال واقعا سختی است و هر کس بنا بر مشی نظری و عملی خود جواب متفاوتی برای آن دارد.

کتاب مثال‌های فراوانی دارد از اینکه چطور افراد و شرکت‌هایی که خود را به عنوان ارز‌ش‌آفرین جا می‌زنند، در واقع ارزش‌ها را از بین می‌برند. یک مثال ملموس شرکت‌های دارویی آمریکایی هستند. این شرکت‌ها همیشه از ساختار شناوری برای تعیین قیمت یک دارو استفاده می‌کنند. بیشتر آنها اظهار می‌کنند که هزینه یک دارو باید براساس میزان سرمایه‌گذاری که بر روی بخش تحقیقات صورت گرفته مشخص شود. در اینجا ماتزوکاتو می‌پرسد چطور در حالی که بیش از 60% سرمایه‌گذاری بر روی این تحقیقات از طرف کمک‌های دولت آمریکا بوده، شرکت‌های دارویی از این استدلال برای بالا نگه داشتن قیمت استفاده می‌کنند.

در سال ۲۰۱۴، کمپانی داروسازی Gilead، یک داروی جدید برای درمان هپاتیت بی ارائه کرد. هزینه درمان با این داروی جدید بالغ بر 80 هزار دلار بود. در نسخه ارتقا یافته این دارو نیز هزینه درمان به نزدیک 100 هزار دلار می‌رسید. اما تحقیقات کنگره آمریکا نشان داد که قیمت این داروها ربطی به هزینه تولیدشان ندارد. کل هزینه مورد نیاز برای این دارو با احتساب یک سود معقول و البته هزینه پژوهشی نزدیک بین  ۶۸ تا ۱۳۶ دلار بود. واقعیت این است که نخست آنکه هزینه‌کردِ داروسازان در پژوهش‌های پایه‌ای دارو، در مقایسه با سودهایی که به چنگ می‌آورند، بسیار ناچیز به حساب می‌آید؛ در ثانی ثانیاً، پژوهش‌هایی که به نوآوری‌های حقیقی دارویی منجر می‌گردند، و عموماً با موجودیت‌های جدید مولکولی شناخته می‌شوند، غالباً از پژوهشگاه‌هایی سرچشمه می‌گیرند که توسط بخش عمومی تأمین مالی شده است. بنا به گزارش‌هایی، ٪۸۵ تحقیقات پایه‌ای سرطان در آمریکا، توسط دولت تأمین مالی می‌گردد. حتی پژوهش‌هایی که ترکیبات اصلی داروی Gilead را به وجود آوردند، توسط «وزارت امور کهنه‌سربازان آمریکا» و «مؤسسۀ ملّی سلامت آمریکا» تأمین مالی شده است. سرمایه‌گذاران خصوصی، طیّ یک بازۀ ده ساله، به زحمت ۳۰۰ میلیون دلار (و حتی کمتر) را برای پژوهش و توسعۀ این دارو هزینه کردند.

شرکت‌های داروسازی در مقابل ادعای جدیدی مطرح کردند. آنها گفتند که قیمت دارو نباید با این هزینه بلکه براساس ارزش ذاتی آنها مشخص شود. برای مثال جان لاماتینا، از مدیران فایزر استدلال کرد چون هزینۀ مراقبت از بیمارانِ مبتلا به بیماری‌های خاص حتی می‌تواند به بالای یک میلیون دلار برسد در نتیجه علی‌رغم گرانی این داروها، آنها ارزش آفرینی بالایی دارند. مطابق این استدلال، قیمت هنگفت داروهای تخصصی، به واسطۀ منافعی که برای بیماران و جامعه به بار می‌آورند، به راحتی توجیه می‌گردد.

بگذارید کمی قضیه را بازتر کنم؛ دولت آمریکا در طول دوره همه‌گیری کرونا بالغ بر 10 میلیارد دلار به شرکت‌های دارویی کمک کرد. این کمک‌ها یا شامل کمک‌های بلاعوض بود و یا شامل وام‌های بلند مدت با بهره کم. حالا سوال این است در این بازار چه کسی ارزش آفرین است؟ شرکت فایزر بعد از تولید نخستین واکسن کرونا با رشدی 300% در سهام خود روبرو شد. بنده اطلاع دقیقی ندارم اما قطعا این شرکت سودی چند ده میلیاردی از فروش واکسن نیز به دست آورده است. اما حالا در حالی بود که دولت آمریکا با کمک‌های خود به شرکت‌های داروسازی ریسک پژوهشی آنها را به حداقل رسانده بود.

این فقط یک مثال از نمونه‌های عینی بود که متزوکاتو به ما ارائه می‌دهد. کتاب «ارزش همه چیز» پر از است مثال‌های این چنینی که قرار است باور ما نسبت به افسانه بخش خصوصی را به چالش بکشد.

این کتاب که در مجموع 392 صفحه است توسط نشر روزنه منتشر و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

خرید کتاب با 30% تخفیف از وبسایت نشر روزنه