وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی: احتمال جیره‌بندی آب تهران در تابستان بالا است/ نگران کمبود آب شرب و کشاورزی خوزستان در فصل گرم هستیم/ تشدید ناترازی انرژی به دلیل کاهش توان نیروگاه‌های برق‌آبی در تابستان آینده
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با بیان این که احتمال بالایی وجود دارد که در تابستان امسال شاهد جیره‌بندی آب در استان تهران باشیم، به دیده‌بان ایران گفت: در سال آبی جاری، برخی مناطق جنوب غرب کشور و به طور مشخص حوضه‌های آبریز رودخانه‌های کارون، دِز، کرخه و مارون، جزو مناطق دارای بدترین وضعیت از نظر کاهش بارندگی در سطح کشور هستند؛ به نحوی که در این حوضه‌های آبریز شاهد کاهش بیش از ۵۰ درصدی بارش‌ها نسبت به متوسط بلندمدت هستیم و به همین دلیل، نگرانی زیادی درباره کمبود آب شرب و کشاورزی استان خوزستان در تابستان آینده وجود دارد./ وی افزود: اکنون ایران در پنجمین سال خشک پیاپی قرار گرفته و اثر تجمیعی ۵ سال خشکسالی متوالی، باعث کاهش محسوس ذخیره آب بسیاری از سدهای کشور شده است. این در حالی است که بخشی از برق مورد نیاز کشورمان از طریق نیروگاه‌های برق‌آبی، اما به نظر می‌رسد که در فصل گرم پیشِ رو، نیروگاه‌های واقع‌شده در سدها نمی‌توانند کمک زیادی به تامین برق داشته باشند که این مساله به ناترازی انرژی در تابستان آتی دامن می‌زند.
دیده‌بان ایران؛ محمدحسین خودکار: روز گذشته (دوشنبه ۲۰ اسفند ۱۴۰۳) عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در نشست خبری هفتگی خود اعلام کرد که از ابتدای سال آبی جاری (یکم مهرماه امسال) تا کنون میزان بارندگی‌ها نسبت به شرایط نرمال (متوسط بلندمدت) در سطح کشور ۳۷ درصد کاهش یافته است که از نظر پراکندگی بارش در کل کشور، ۲۸ استان زیر حد نرمال، دو استان در وضعیت نرمال و تنها یک استان در شرایط بالاتر از نرمال قرار دارد. همچنین به گفته او، در حال حاضر استان‌هایی مانند چهارمحال و بختیاری، البرز، اصفهان، تهران، مرکزی، اردبیل، خراسان شمالی، فارس، خراسان جنوبی، لرستان و ایلام با کاهش ۳۰ تا ۵۰ درصدی بارش نسبت به وضعیت نرمال مواجه هستند.
همچنین آخرین گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران درباره وضعیت سدهای کشورمان نیز حاکی از آن است که در حال حاضر میزان پرشدگی سدهای ایران با کاهش ۷ درصدی نسبت به زمان مشابه سال گذشته، تنها ۴۳ درصد است. در این میان وضعیت سدهای تهران از متوسط کشوری هم بدتر است، به نحوی در میان ۵ سد تامین‌کننده آب مورد نیاز استان‌های تهران و البرز، به‌جز سد طالقان با پرشدگی ۴۹ درصد، چهار سد دیگر یعنی امیرکبیر (کرج)، لتیان، لار و ماملو به طور متوسط تنها ۶ درصد آب دارند. در استان خوزستان نیز به‌جز سدهای زنجیره‌ای کارون، اغلب سدها پرشدگی زیر ۴۰ درصد دارند.
در این میان، وضعیت آب تهران به حدی بحرانی است که نه‌تنها مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اخیرا اعلام کرده که «خطری که امروز در رابطه با ناترازی آب، تهران و منطقه را تهدید می‌کند، وحشتناک است»، بلکه محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز ضمن ارائه هشدار درباره احتمال کمبود آب در این استان در تابستان آینده، از شهروندان خواسته است که مصارف خود را حداقل ۲۰ درصد کاهش دهند. همچنین حسام خسروی، معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آبفای استان تهران اخیرا گفته است که «در صورت عدم همکاری مردم، احتمال جیره‌بندی آب در تهران وجود دارد.»
همچنین اخیرا مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران در حاشیه صحن شورا و در جمع خبرنگاران، اعلام کرد که «سازمان آب به دلیل نگرانی از تامین آب شرب در تابستان سال آینده، قصد دارد ۵۰ حلقه چاه عمیق ۲۵۰ متری حفر کند، اما این اقدام منجر به خشکی سایر چاه‌های تهران خواهد شد و آن را به صلاح نمی‌دانیم.» این صحبت چمران از آنجایی حائز اهمیت است که بدانیم حفر چاه‌های عمیق در تهران به برداشت بیشتر از منابع آب زیرزمینی و در نتیجه، تشدید نرخ فرونشست زمین در پایتخت و اطراف آن دامن می‌زند.
ایران در پنجمین سال خشک پیاپی قرار گرفته است
در چنین شرایطی با احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی درباره وضعیت کنونی خشکسالی و احتمال کم‌آبی در تهران و دیگر استان‌های کشور در ماه‌های آتی گفت‌وگو کردیم و او نیز در ابتدای اظهارات خود به خبرنگار دیده‌بان ایران، توضیح داد: اصولا خشکسالی دارای اثر تجمیعی است، یعنی وقتی چند سال پیاپی شاهد کاهش بارندگی باشیم، طبیعی است که ذخایر سدهای ما نیز رفته‌رفته کمتر می‌شود. در سال آبی گذشته با کاهش بارندگی محسوسی نسبت به شرایط نرمال مواجه شدیم و این در حالی است که در سه سال قبل از آن نیز شاهد خشکسالی بودیم. البته امسال وضعیت بارندگی‌ها حتی از سال گذشته هم بدتر است.
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: ایران عملا از شروع سال آبی ۱۳۹۹ – ۱۴۰۰ (مهر ۹۹) تا امروز در شرایط خشکسالی قرار دارد، یعنی در سال‌های آبی ۱۳۹۹ – ۱۴۰۰، ۱۴۰۰ – ۱۴۰۱، ۱۴۰۱ – ۱۴۰۲ و ۱۴۰۲ – ۱۴۰۳ شاهد خشکسالی بودیم و اکنون هم در سال آبی ۱۴۰۳ – ۱۴۰۴، پنجمین سال خشک پیاپی را سپری می‌کنیم. وقتی خشکسالی رخ می‌دهد، یعنی سهم آبی که قرار بوده است طبیعت از آسمان دریافت کند، به دلیل کاهش بارش‌ها از طبیعت دریغ شده است. این اتفاق اما هم‌زمان با افزایش متوسط دمای هوا در سال‌های اخیر رخ داده است و طبیعتا هرچقدر دما افزایش یابد، میزان تبخیر آب نیز بیشتر می‌شود که این مساله نیز به تشدید اثرات خشکسالی دامن می‌زند.
کاهش بیش از ۵۰ درصدی بارش‌ها در برخی مناطق جنوب غرب ایران
وظیفه با بیان این که هرچقدر کاهش بارندگی توأمان با افزایش متوسط دمای هوا در دوره طولانی‌تری رخ دهد، اثرات مخرب‌تری برای طبیعت ایجاد می‌شود، اظهار داشت: در سال آبی جاری نه‌تنها شاهد اثرات تجمیعی ناشی از ۵ سال خشکسالی پیاپی هستیم، بلکه خود امسال نیز جزو کم‌سابقه‌ترین سال‌های خشک در بسیاری از نقاط کشورمان محسوب می‌شود؛ به نحوی که مثلا در آذربایجان شرقی، شدت خشکسالی امسال از تمام ۴۰ سال گذشته بیشتر است و در میانگین کشوری نیز امسال رتبه ۱۴ را از نظر کاهش بارندگی در طول ۴۰ سال اخیر کسب کرده، یعنی در طول چهار دهه گذشته، بارندگی‌ها فقط در ۱۳ سال وضعیت بدتری را نسبت به امسال داشته است.
وی با تاکید بر این که جنوب غرب ایران جزو خشک‌ترین مناطق کشور در سال آبی جاری بوده است، خاطرنشان کرد: در سال آبی جاری، برخی مناطق جنوب غرب کشور و به طور مشخص حوضه‌های آبریز رودخانه‌های کارون، دِز، کرخه و مارون، جزو مناطق دارای بدترین وضعیت از نظر کاهش بارندگی در سطح کشور هستند؛ به نحوی که در این حوضه‌های آبریز شاهد کاهش بیش از ۵۰ درصدی بارش‌ها نسبت به متوسط بلندمدت هستیم و به همین دلیل، نگرانی زیادی درباره کمبود آب شرب و کشاورزی استان خوزستان در تابستان آینده وجود دارد.
امید زیادی به بارندگی‌های مناسب در بهار آتی وجود ندارد
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی با تاکید بر این که امید زیادی به بارندگی‌های مناسب در بهار آتی وجود ندارد، عنوان کرد: اساسا در طول یک سال آبی در ایران، حدود ۴۴ درصد بارندگی‌ها در فصل زمستان رخ می‌دهد، حدود ۲۵ درصد بارندگی‌ها مربوط به پاییز است و تنها ۲۵ درصد بارش‌ها در فصل بهار رخ می‌دهد و تابستان‌ها هم عمدتا بارش چندانی در ایران نداریم. پاییز و زمستان امسال نیز به شکل قابل توجهی خشک‌تر از شرایط نرمال بودند و کم‌بارشی خیلی شدیدی داشتیم که منجر به تشدید خشکسالی هیدرولوژیکی و خشکسالی کشاورزی شده است.
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: بارش‌های اخیر خیلی مناسب بود و بخصوص در مناطقی از کشور که تا قبل از آن کمترین بارندگی‌ها را دریافت کرده بودیم، باران مناسبی بارید. اما برای آینده چندان خوشبین نیستیم که چنین بارش‌هایی به‌فراوانی تکرار شود، ولی اگر در ادامه سال آبی، ۵ تا ۶ سامانه مانند سامانه بارشی اخیر داشته باشیم، می‌تواند رفته‌رفته وضعیت بهبود پیدا کند، اما متاسفانه چشم‌اندازها و پیش‌بینی‌های هواشناسی از احتمال وقوع بارندگی‌های مناسب در بهار ۱۴۰۴ حکایت نمی‌کند؛ بنابراین از همین حالا، نگرانی زیادی درباره تامین آب شرب و کشاورزی مناطق مختلف در فصل گرم پیشِ رو وجود دارد.
وی افزود: در حالی که سال گذشته نیز دچار کم‌بارشی در سطح کشور بودیم، امسال میزان بارندگی‌ها در اغلب مناطق ایران از سال گذشته نیز کمتر است. البته در سال آبی قبل در بهمن‌ماه و اسفندماه بارندگی‌ها شروع شد و در ادامه نیز در ماه‌های فروردین و اردیبهشت، شرایطی استثنایی را تجربه کردیم، یعنی وضعیت بارندگی‌های بهار ۱۴۰۳ آن‌قدر خوب بود که توانست کمبودهای دو فصل قبل خود را در اغلب استان‌ها تا حد زیادی جبران کند. حالا اگر امسال هم در فصل بهار شاهد بارندگی‌های مناسبی باشیم، حتما کمبود بارش‌ها جبران خواهد شد، ولی متاسفانه پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که بهار ۱۴۰۴، وضعیت بارش‌ها مثل بهار ۱۴۰۳ مناسب نخواهد بود.
در اغلب حوضه‌های آبریز، ذخیره برفی مناسبی در اختیار نداریم
وظیفه با بیان این که اثر تجمیعی ۵ سال خشکسالی متوالی، باعث کاهش محسوس ذخیره آب بسیاری از سدهای کشور شده است، عنوان کرد: طبیعی است که وقتی خشکسالی طولانی‌مدت می‌شود و درصد کاهش بارندگی‌ها نسبت به متوسط بلندمدت در چند سال پیاپی بالا می‌رود، تمام منابع آبی از جمله سدها در حوضه‌های آبریز گوناگون تحت تاثیر قرار می‌گیرد. وقتی در یک سال آبی مثل امسال شاهد کاهش محسوس بارندگی‌ها باشیم، طبیعتا ذخیره برفی در بالادست حوضه‌های آبریز نیز کاهش می‌یابد و اکنون در بیشتر حوضه‌های کشورمان به هیچ وجه ذخیره آب مناسبی برای فصل گرم پیشِ رو در اختیار نداریم.
وی با اشاره به تامین بخشی از برق مورد نیاز ایران از طریق نیروگاه‌های برق‌آبی، گفت: طبیعتا وقتی میزان ذخیره آب در سدها کاهش یابد، تخلیه آب به‌خوبی از خروجی سدها صورت نمی‌گیرد و در نتیجه، نیروگاه‌های هیدروالکتریک نمی‌توانند مطابق معمول برق تولید کنند. بنابراین با وجود این که همواره بخشی از کمبود برق کشور در فصل تابستان از طریق نیروگاه‌های برق‌آبی تامین می‌شد، اما به نظر می‌رسد که در فصل گرم پیشِ رو نیروگاه‌های واقع‌شده در سدها نمی‌توانند کمک زیادی به تامین برق داشته باشند که این مساله به ناترازی انرژی در تابستان آینده دامن می‌زند.
ذخیره آب تهران برای فصل گرم پیشِ رو به‌شدت نگران‌کننده است
وظیفه درباره وضعیت خطرناک پیشِ روی منابع آبی استان تهران نیز توضیح داد: در حال حاضر تهران با تنش آبی شدید مواجه است و اگر شرایط مدیریت نشود، ممکن است در فصل گرم وارد وضعیت بحرانی شویم. در حال حاضر چهار سد از پنج سد تهران زیر ۱۰ درصد موجودی دارند که در بین آن‌ها سد لار تقریبا خالی است و سد امیرکبیر نیز ذخیره بسیاری اندکی دارد. سد لتیان نیز به حدی خالی شده که براساس تصاویر منتشرشده در فضای مجازی، بخش‌هایی از آن به پیست موتورسواری تبدیل شده است و در مجموع، وضعیت ذخیره آب تهران برای فصل گرم پیشِ رو به‌شدت نگران‌کننده است.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی ادامه داد: آب استان تهران عمدتا از طریق بارندگی و ذخیره برف در بالادست و بخشی از آن هم از مسیر برداشت از منابع زیرزمینی تامین می‌شود. در گذشته که جمعیت و میزان مصرف آب در تهران کمتر بود، آب برف از بالادست رهاسازی و در سفره‌های زیرمینی دشت‌های پایین‌دست استان تهران ذخیره‌سازی می‌شد، اما برداشت‌های شدید از منابع آب زیرزمینی استان در دهه‌های اخیر باعث شده است که سفره‌های زیرزمینی تهران سال به سال خالی‌تر شود.
دشوار شدن تاب‌آوری در برابر کم‌آبی برای تهران و تهرانی‌ها
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور ضمن ابراز نگرانی از برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی تهران در ماه‌های آینده، اظهار داشت: در سال‌های اخیر به طور معمول بیش از ۵۰ درصد آب شرب تهران از منابع زیرزمینی تامین شده است و در فصل گرم پیشِ رو نیز با توجه به کمبود ذخیره آب سدها، حتما سهم سفره‌های زیرزمینی در تامین آب تهران افزایش خواهد یافت که این مساله می‌تواند به تشدید نرخ فرونشست زمین در این استان دامن بزند؛ بخصوص که امسال با کاهش بیش از ۴۰ درصدی بارندگی در استان تهران نسبت به متوسط بلندمدت مواجه بوده‌ایم و پیش‌بینی‌های هواشناسی نشان می‌دهد که بعید است در ادامه سال آبی جاری، این کمبود جبران شود.
وی در پایان تصریح کرد: در خوشبینانه‌ترین حالت، استان تهران سال آبی جاری را با حدود ۳۰ درصد کم‌بارشی به پایان خواهد رساند و با توجه به این که این استان در پنج سال گذشته نیز با کاهش بارندگی نسبت به وضعیت نرمال روبه‌رو بوده، توان تاب‌آوری و سازگاری با کم‌آبی برای استان تهران و اهالی آن دشوارتر شده است. به همین دلیل، احتمال بالایی وجود دارد که در تابستان امسال شاهد جیره‌بندی آب در استان تهران باشیم که البته با سختگیری در مصرف آب طی ماه‌های آینده و با همراهی مردم، می‌توانیم دچار این شرایط نشویم.
منبع: دیده‌بان ایران
