تخریب زیستگاه‌ها؛ مهمترین عامل انقراض حیات وحش در ایران/ یک کارشناس حیات وحش: امیدی به احیای جمعیت غربی دریای سیبری وجود ندارد
تخریب زیستگاه‌ها به عنوان مهمترین عامل انقراض گونه‌های جانوری در ایران محسوب می‌شود که می‌تواند ناشی از جاده‌سازی، معدن‌کاوی، چرای بی‌رویه دام، تغییر کاربری اراضی و تبعات ناشی از تغییر اقلیم باشد. فهیمه اسلامی، کارشناس حیات وحش در این زمینه به انقراض جمعیت غربی درنای سیبری در کشورمان اشاره می‌کند و به دیده‌بان ایران می‌گوید: «جمعیت غربی درنای سیبری که روزگاری یکی از نمادهای طبیعت ایران به شمار می‌رفت، به‌طور کامل منقرض شده است و امیدی برای بازگشت آن باقی نمانده است. این در حالی است که جمعیت شرقی این گونه که در مناطق چین زادآوری دارد، همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد. تفاوت در سرنوشت این دو جمعیت نشان‌دهنده تأثیر مستقیم شرایط زیستگاه و مسیر مهاجرت بر بقای گونه‌ها است.»
دیده‌بان ایران؛ عرفان بیوک‌نژاد: حیات وحش ایران، به‌عنوان بخشی از تنوع زیستی ارزشمند کشور، با چالش‌های پیچیده و متعددی مواجه است که بقای گونه‌های زیستی را به خطر انداخته‌اند. این چالش‌ها از تغییرات اقلیمی و تخریب زیستگاه‌ها گرفته تا شکار غیرقانونی و ورود گونه‌های مهاجم، ابعاد مختلفی از مشکلات زیست‌محیطی را به نمایش می‌گذارند. از دست رفتن گونه‌هایی نظیر درنای سیبری، یوزپلنگ آسیایی و سمندر لرستانی، نشان‌دهنده عمق بحران است و هشدار جدی برای ضرورت توجه بیشتر به حفاظت از طبیعت کشور محسوب می‌شود.
فهیمه اسلامی، کارشناس حیات وحش در گفت‌وگو با خبرنگار دیده‌بان اظهار کرد: حیات وحش ایران با چالش‌های متعددی مواجه است که از عوامل طبیعی تا تأثیرات مخرب انسانی را شامل می‌شود. یکی از مهمترین مسائل، انقراض جمعیت‌های حیات وحش است که در سال‌های اخیر نمونه‌های متعددی از آن مشاهده شده است. به‌عنوان‌مثال، جمعیت غربی درنای سیبری که روزگاری یکی از نمادهای طبیعت ایران به شمار می‌رفت، به‌طور کامل منقرض شده است و امیدی برای بازگشت آن باقی نمانده است. این در حالی است که جمعیت شرقی این گونه که در مناطق چین زادآوری دارد، همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد. تفاوت در سرنوشت این دو جمعیت نشان‌دهنده تأثیر مستقیم شرایط زیستگاه و مسیر مهاجرت بر بقای گونه‌ها است. در حالی که مسیر مهاجرت جمعیت شرقی هیچ ارتباطی با ایران ندارد، جمعیت غربی به دلیل عوامل مختلف انسانی و طبیعی به طور کامل از بین رفته است.
وی ادامه داد: مهاجرت پرندگان یکی از پیچیده‌ترین فرآیندهای طبیعی است که در طی آن، گونه‌ها با خطرات بسیاری مواجه می‌شوند. از شکار غیرمجاز در طول مسیر گرفته تا طوفان‌های ناگهانی، خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها، و تغییرات اقلیمی، همگی تهدیدات جدی برای این گونه‌ها به شمار می‌روند. به‌عنوان‌مثال، یک پرنده مهاجر که از مناطق شمالی سیبری قصد سفر به آفریقا را دارد، ممکن است در طول مسیر با مناطقی مواجه شود که تالاب‌های آن به دلیل فعالیت‌های انسانی خشک شده‌اند. این تغییرات زیستگاهی باعث کاهش منابع غذایی و مکان‌های استراحت این پرندگان شده و در نهایت، بقای آن‌ها را تهدید می‌کند.
این کارشناس حیات وحش بیان کرد: در ایران، حدود ۱۰۳۶ گونه مهره‌دار جانوری شناسایی شده‌اند که از این تعداد، ۷۵ گونه در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار دارند. این گونه‌ها شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان هستند که هرکدام به‌نوعی با خطر انقراض دست‌وپنجه نرم می‌کنند. گونه‌هایی مانند یوزپلنگ آسیایی، میش‌مرغ و خرس سیاه آسیایی، در رده بحرانی این فهرست قرار دارند و نیازمند توجه ویژه هستند. در حالی که سازمان حفاظت محیط زیست مسئولیت مستقیم حفاظت از این گونه‌ها را بر عهده دارد، این وظیفه تنها به این سازمان محدود نمی‌شود. حفاظت از حیات وحش وظیفه‌ای ملی است که تمامی ارگان‌ها و مردم باید در آن مشارکت کنند.
جاده‌سازی، عامل مهم تخریب زیستگاه‌ها و انقراض حیات وحش
وی افزود: یکی از دلایل اصلی انقراض گونه‌ها، تخریب زیستگاه‌ها است. این تخریب می‌تواند ناشی از جاده‌سازی، معدن‌کاوی، چرای بی‌رویه دام، و تغییر کاربری اراضی باشد. علاوه بر این، تغییرات اقلیمی نیز نقش قابل‌توجهی در تخریب زیستگاه‌ها ایفا می‌کند. برای مثال، در برخی مناطق که باید بارش برف وجود داشته باشد، به‌جای آن باران می‌بارد و در مناطقی که معمولاً بارندگی کافی دارند، میزان بارش کاهش یافته است. این تغییرات اقلیمی باعث می‌شود زیستگاه‌های طبیعی بسیاری از گونه‌ها غیرقابل‌سکونت شوند. علاوه بر این، فعالیت‌های انسانی مانند ساخت سدها و انحراف مسیر رودخانه‌ها، باعث کاهش منابع آبی تالاب‌ها شده و در نهایت به خشک شدن آن‌ها منجر می‌شود. خشک شدن تالاب‌ها تأثیر مستقیم بر زندگی پرندگان مهاجر دارد، زیرا این مکان‌ها به‌عنوان زیستگاه اصلی آن‌ها عمل می‌کنند.
اسلامی بیان کرد: یکی دیگر از چالش‌های جدی زیست‌بوم ایران، ورود گونه‌های مهاجم است. این گونه‌ها، که به‌صورت غیرقانونی یا ناآگاهانه وارد کشور شده‌اند، با آسیب رساندن به گونه‌های بومی، تعادل اکوسیستم را بر هم می‌زنند. به‌عنوان نمونه، راکون که گونه‌ای مهاجم محسوب می‌شود، به جنگل‌های هیرکانی وارد شده است. این حیوان که همه‌چیزخوار است، از تخم پرندگان بومی و ماهی‌های رودخانه‌های این مناطق تغذیه می‌کند و به جمعیت گونه‌های بومی آسیب جدی وارد کرده است. این گونه در سال‌های گذشته از طریق جمهوری آذربایجان وارد ایران شده و اکنون به یک تهدید زیست‌محیطی تبدیل شده است.
خرید و فروش حیات وحش ممنوع؛ به‌ویژه گونه‌های در معرض انقراض!
وی افزود: کمبود آگاهی عمومی درباره اهمیت حیات وحش و خطرات گونه‌های مهاجم، یکی دیگر از عوامل مؤثر در بحران انقراض گونه‌هاست. برای مثال، بسیاری از مردم اطلاعاتی درباره گونه‌هایی مانند سنجاب ایرانی یا سمندر لرستانی ندارند و این بی‌اطلاعی به خریدوفروش غیرقانونی این گونه‌ها دامن می‌زند. سمندر لرستانی که یکی از گونه‌های ارزشمند و در خطر انقراض ایران است، به دلیل قاچاق برای استفاده در سفره‌های هفت‌سین، جمعیت خود را به‌سرعت از دست می‌دهد. این مسئله نشان‌دهنده اهمیت آموزش و آگاهی‌بخشی در تمامی سطوح است.
این کارشناس حیات وحش توضیح داد: آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها باید به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی حفاظت از حیات وحش در نظر گرفته شود. در حال حاضر، رشته دامپزشکی که نقش مهمی در درمان و حفاظت از حیات وحش دارد، فاقد آموزش‌های تخصصی در این زمینه است. دانشجویان دامپزشکی در طول دوره تحصیلی خود، واحدی در خصوص حیات وحش نمی‌گذرانند و تنها با حیوانات اهلی مانند گاو، گوسفند و مرغ آشنا می‌شوند. این کمبود آموزشی باعث می‌شود که دامپزشکان در مواجهه با حیوانات وحشی، دانش کافی برای درمان و حفاظت از آن‌ها را نداشته باشند.
اقدام فاجعه‌آفرین سازمان شیلات در رهاسازی یک گونه مهاجم
وی افزود: علاوه بر این، سازمان‌های مربوطه باید نظارت بیشتری بر فعالیت‌های انسانی داشته باشند که به زیستگاه‌های طبیعی آسیب می‌زنند. برای مثال، سازمان شیلات در سال‌های گذشته، گونه‌ای از ماهی به نام تیلاپیا را از چین وارد ایران کرد و آن را در رودخانه‌های کشور رها کرد. این ماهی که یک گونه مهاجم است، به سرعت به جمعیت ماهیان بومی آسیب رساند و اکنون در مناطقی مانند کارون به یک تهدید جدی تبدیل شده است. این گونه اقدامات، بدون انجام مطالعات علمی کافی، تأثیرات فاجعه‌باری بر تنوع زیستی کشور داشته است.
اسلامی در نهایت خاطرنشان کرد: برای مقابله با این بحران‌ها، باید تمامی ارگان‌ها و مردم در حفاظت از حیات وحش مشارکت کنند. آموزش عمومی درباره گونه‌های بومی و خطرات گونه‌های مهاجم، اجرای قوانین سختگیرانه‌تر برای جلوگیری از شکار غیرقانونی و قاچاق، و احیای زیستگاه‌های تخریب‌شده، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به بهبود وضعیت کمک کنند. حفاظت از تنوع زیستی کشور نیازمند یک تلاش جمعی است و نباید تنها به یک سازمان یا گروه خاص محدود شود. آینده حیات وحش ایران در گرو اقداماتی است که امروز انجام می‌دهیم و اگر این اقدامات به تأخیر بیفتد، ممکن است برای همیشه فرصت حفاظت از این گنجینه‌های طبیعی را از دست بدهیم.
منبع: دیده‌بان ایران
