هورالعظیم در چنبره ۵ میدان نفتی/ خشکاندن هور به نفع چینی‌ها/ حفاری چاه‌های میدان نفتی یاران آغاز شد/ رئیس اداره حفاظت از تالاب‌های اداره‌کل محیط‌زیست خوزستان: حفر چاه در بستر تالاب به‌زودی دو برابر می‌شود
اکتشافات پنج میدان نفتی، حیات تالاب هورالعظیم در انتهای رود کرخه را با تهدید جدی مواجه کرده است. تلاش وزارت نفت برای استخراج طلای سیاه بیشتر، بدون رعایت الزامات زیست‌محیطی، فعالان محیط‌زیست و بومیان منطقه که زندگی‌شان به تالاب گره خورده را نگران کرده و این در حالی است که اظهارات مسئولان سازمان محیط‌زیست از خشکاندن بخش‌هایی از هور به نفع شرکت‌های چینی و برای ارزان‌تر تمام شدن پروژه حکایت دارد. موسی مدحجی، رئیس اداره حفاظت از تالاب‌های اداره‌کل محیط‌زیست خوزستان نیز به دیده‌بان ایران می‌گوید که هر پنج میدان نفتی موجود در بستر هورالعظیم، اثر مخربی بر حیات تالاب دارند و اگر جلوی نفتی‌ها گرفته نشود، به‌زودی تعداد چاه‌های موجود در بستر تالاب هورالعظیم دو برابر خواهد شد.
دیده‌بان ایران؛ لیلا مرگن: روزگاری هورالعظیم را نگین سبز خوزستان می‌نامیدند. این تالاب که در انتهای رودخانه کرخه و در غرب خوزستان واقع شده، تالابی مشترک بین ایران و عراق است. در حال حاضر سیاست‌های غلط وزارت نفت و نیرو یک اکوسیستم پویای آبی را تبدیل به بیابانی لم‌یزرع کرده است و مردم خوزستان نگرانند که مجبور باشند برای همیشه با این تالاب بین‌المللی خداحافظی کنند.
وزارت نفت و نیرو بلایی نیست که بر سر این تالاب نیاورده باشند. سال‌ها پیش که سدسازی‌های متعدد وزارت نیرو، آورد رودخانه‌های منطقه را کاهش داد و هورالعظیم را به سمت خشکی کشاند، متولیان این وزارتخانه به بهانه حفظ معیشت مردم محلی و جلوگیری از حرکت آب از سمت ایران به عراق، یک دیواره در وسط تالاب ایجاد کردند و نامش را دایک مرزی گذاشتند.
توجیه‌شان این بود که شیب تالاب از ایران به سمت عراق است و هرچه آب از سدها رها کنیم، بخش ایرانی تالاب را خیس نمی‌کند، برای همین باید با ایجاد یک دیواره وسط پهنه آبی تالاب، تلاش کنیم آب در سمت ایران باقی بماند تا چرخ زندگی مردمی که به تالاب وابسته هستند، بچرخد. دایکی که ساختش ۱۱ سال طول کشید، هنوز پنج سال از عمرش نگذشته بود که در آذرماه سال ۱۳۹۵ به دلیل فرسودگی دچار ترک شد و در نهایت فرو ریخت.
سایه سنگین نفت بر سر هورالعظیم
از سال ۱۳۸۷ که پای شرکت‌های نفتی برای اکتشاف مهمترین منبع درآمدزایی برای ایران به هورالعظیم باز شد، دیگر مردم این منطقه روی خوش تالاب را ندیدند. در این سال وزیران عضو کمیسیون اقتصادی بیش از ۷ هزار هکتار از اراضی تالاب هورالعظیم را برای ۳۰ سال به وزارت نفت واگذار کردند تا عملیات اکتشاف و بهره‌برداری انجام دهد.
از آنجا که بخش عمده تالاب در عراق واقع شده است و از پنج میدان نفتی شناسایی‌شده در منطقه، بخشی از مخازن به صورت مشترک بین ایران و عراق هستند، صرفه اقتصادی استخراج نفت بر معیشت و محیط‌زیست مردم تقدم پیدا کرد و حالا کار به جایی رسیده است که حتی فعالان محیط‌زیست هم نمی‌دانند در هورالعظیم چه می‌گذرد؛ به نحوی که یکی از فعالان محیط‌زیست خوزستان در این زمینه به دیده‌بان ایران می‌گوید که ما را به منطقه راه نمی‌دهند و نمی‌دانیم که در تالاب چه می‌گذرد.
خشکاندن هور؛ راهی ارزان‌تر برای چینی‌ها
اگرچه می‌شد استخراج نفت در هورالعظیم مشابه استخراج در دریاها بدون خشکاندن بستر تالاب پیش برود و از روش‌هایی مثل حفاری مایل استفاده شود، اما مسئولان نفتی ترجیح داده‌اند که ساده‌ترین راه دستیابی به پول نفت خوابیده در بستر هورالعظیم را انتخاب کنند. دوم مرداد ۱۴۰۰ احمدرضا لاهیجان‌زاده معاون وقت و فعلی محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست فاش کرد: تالاب هورالعظیم با مجوز شورای عالی امنیتی به نفع شرکت نفتی چینی خشک شد.
وی افزود: ژاپنی‌ها حاضر بودند برای استخراج نفت در حوزه‌های آزادگان و یاران با تکنولوژی سطح بالا، همانند استخراج در دریا از این حوزه‌ها بهره‌بردای کنند، اما چینی‌ها حاضر به انجام این کار نشدند و به خاطر ارزان‌تر شدن پروژه پیشنهاد خشک شدن هور را دادند که متاسفانه شورای عالی امنیت ملی هم آن را می‌پذیرد.
توسعه غیرقانونی میدان نفتی یاران؛ جدیدترین غائله
۱۷ شهریور ۱۴۰۳ خبر رسید که در توافقی بین شورای تامین خوزستان و یک شرکت بخش خصوصی، به میدان نفتی یاران اجازه حفر چاه‌های جدید در هورالعظیم داده شده است. این یعنی تخریب‌های جدیدتری در راه است. شورای تأمین خوزستان در این جلسه فراهم‌ساختن بستر فعالیت‌های نفتی در هورالعظیم و جلوگیری از متوقف‌شدن پروژه‌ها را به تصویب رساند. همچنین تصمیم گرفت که کمیته‌ای برای تصمیمات لازم و رفع موانع کار میادین نفتی و اجرای تعهدات وزارت نفت تشکیل شود.
در برابر این تلاش برای توسعه فعالیت‌های نفتی در هورالعظیم، متولیان سازمان حفاظت محیط‌زیست تاکید کردند که هیچ مجوزی برای بهره‌برداری جدید صادر نکرده‌اند. احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، درباره جلسه شورای تامین خوزستان برای فعالیت میدان نفتی یاران در هورالعظیم به دیده بان ایران ایران گفت: شرط صدور مجوز توسعه میادین یاران شمالی و جنوبی این بود که وزارت نفت مطالعات مدیریت محیط‌زیستی را برای این میادین و به منظور بررسی آسیب‌های محیط‌زیستی احتمالی انجام دهد و همزمان برنامه جامع حفاظت از هورالعظیم را نیز ارائه و افق برنامه خود را در این تالاب مشخص کند.»
وی در ادامه تاکید کرده است که «اما طی چند ماه اخیر، بدون انجام این تعهدات، حفاری چاه‌های طرح تسعه میدان نفتی یاران را آغاز کرده‌اند.»
سهراب هم مثل یاران؛ بلاهایی برای جان هور
سال گذشته هم فعالیت در میدان نفتی سهراب خبرساز شده بود. طرح توسعه میدان نفتی سهراب مشتمل بر برنامه تخلیه طبیعی و حفاری ۲۰ حلقه چاه جدید، تعمیر ۲ حلقه چاه موجود، تجهیز ۱۴ چاه به پمپ درون‌چاهی، یک ایستگاه تقویت فشار با پمپ‌های سه‌فازی، احداث خط لوله انتقال نفت‌خام و ساخت واحد تفکیک‌گر و اندازه‌گیری در مجاورت واحد بهره‌برداری غرب کارون در حالی به مرحله اجرا گذاشته شد که مجوزهای لازم را از سازمان محیط‌زیست اخذ نکرده بود.
سعید کریمی، مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست ۱۸ بهمن سال ۱۴۰۲ در مصاحبه‌ای با اشاره به مشترک بودن میدان نفتی سهراب بین ایران و عراق اعلام کرده بود که سازمان محیط‌زیست برای دو حلقه چاه قبلا مجوز زیست محیطی داده اما در درخواست جدید وزارت نفت برای حفر حدود ۲۵ حلقه چاه است تا بهره‌برداری را شروع کند.
۸ مصوبه برای میدان‌های نفتی هورالعظیم
در همین راستا، آخرین وضعیت پروژه‌های نفتی مربوط به تالاب هورالعظیم را از موسی مدحجی، رئیس اداره حفاظت از تالاب‌های اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان، جویا شدیم و او نیز به دیده‌بان ایران گفت: در تالاب هورالعظیم پنج میدان نفتی یاران شمالی، یاران جنوبی، آزادگان شمالی، آزادگان جنوبی و سهراب وجود دارند که فعالیت همه این میدان‌ها، می‌تواند اثرات مخربی روی تالاب داشته باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که کدام میدان اثر مخرب‌تری دارد، توضیح داد: در میدان نفتی آزادگان ۵۴۷ حلقه چاه پیش‌بینی شده است.
مدحجی ادامه داد: طرح‌های توسعه میادین نفت هورالعظیم و یاران همچنین توسعه میدان سهراب در سال گذشته به کمیته ارزیابی ارسال شده و طی این مدت، هشت مصوبه مهم در این کمیته تصویب شده است.
به گفته وی، مهمترین بخش‌های این مصوبات شامل تهیه مطالعات ارزیابی، ارزیابی توان تاب‌آوری، انجام ارزش‌گذاری اقتصادی تالاب، بررسی آلایندگی‌ها و منابع آلاینده احتمالی، همچنین امکان‌سنجی توسعه میدان در قسمت ایران یعنی در غرب دایک مرزی است.
رئیس اداره حفاظت از تالاب‌های محیط‌زیست استان خوزستان درباره سایر مباحث مطرح‌شده در کمیته ارزیابی گفت: یکی از موضوعات مطرح‌شده کسب مجوزهای قانونی از مراجع بالادستی مانند شورای امنیت ملی یا مقامات مربوطه برای ادامه این توسعه در صورت ضرورت و اصرار بر اجرا بوده است. علاوه بر این، مصوبات شامل موضوعات پایش آنلاین و پایش‌های برخط نیز می‌شود.
هیچ مجوزی برای توسعه میدان یاران صادر نشده است
مدحجی انجام مطالعات طرح جامع حفاظت و احیای تالاب و مطالعات اجتماعی، اقتصادی معیشتی مربوط به جامعه محلی تالاب را از دیگر مصوبات کمیته ارزیابی عنوان کرد و افزود: در حال حاضر، هیچ مجوزی برای طرح توسعه میدان یاران صادر نشده و تنها وضعیت موجود بر اساس دو چاه حفر شده قبلی است.
وی اضافه کرد: مجوزی که به این دو چاه داده شده، مربوط به خط لوله‌ای به طول ۴۷ کیلومتر برای برداشت و انتقال نفت به واحدهای فرآوری میدان آزادگان است. هم‌اکنون برداشت نفت از میدان در حال انجام است.
مدحجی در توضیح بیشتر به دیده بان ایران گفت: تدبیری که به ما پیشنهاد شده این است که مجموعه سهراب انتقال پدها را به مجاورت مرز در نظر گرفته و تعداد آن‌ها را کاهش داده است. با این حال، پیش‌بینی ما این است که ممکن است آزموده را آزمودن خطا باشد و اتفاقات یاران و آزادگان بازهم تکرار شود. از نظر بنده، این میدان طی ۵.۱۰ و یا ۲۰ سال بعد فاز دویی خواهد داشت و طبیعتاً این تخریب و آسیب‌هایی که به تالاب اعمال می‌شود، دوباره در آینده به وجود خواهد آمد.
وی گفت: در این راستا، ما درخواست مطالعات ارزیابی استراتژیک از مجموعه وزارت نفت کرده‌ایم که این مطالعات را انجام دهند و طرح جامع حفاظت و احیای تالاب هم همزمان با آن انجام و اجرایی شود.
دو برابر شدن چاه‌های نفت هورالعظیم در آینده نزدیک
به گفته مدحجی در حال حاضر حدود ۳۰۰ حلقه چاه در تالاب داریم و براساس برنامه وزارت نفت، قرار است این تعداد به حدود ۶۰۰ حلقه چاه در بازه زمانی ۲ تا ۸ سال برسند.
رئیس اداره حفاظت از تالاب‌های محیط‌زیست خوزستان در این باره گفت: یعنی تعداد چاه‌های نفت موجود در تالاب به چیزی حدود دو برابر چاه‌های موجود فعلی خواهد رسید.
وی در پایان تاکید کرد: اگر تمهیدات لازم انجام نشود، آسیب‌های جدی به تالاب وارد خواهد شد؛ بنابراین باید برنامه‌ریزی دقیق انجام شود تا متناسب با آن، برنامه اجرایی طرح احیایی این اکوسیستم آبی نیز به درستی پیاده‌سازی شود.
منبع: دیده‌بان ایران
