رئیس آینده منابع طبیعی باید از استخوان‌خردکرده‌های خود سازمان باشد/ انتخاب افراد خارج از سازمان، تبعات خطرناکی را برای طبیعت ایران به همراه دارد

دیده‌بان ایران؛ محمدحسین خودکار: در حالی که حدود دو ماه از کسب رأی اعتماد غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی از مجلس می‌گذرد، او هنوز تعداد زیادی از معاونان وزارت جهاد کشاورزی را تغییر نداده است و به نظر می‌رسد که در این وزارتخانه نیز مانند دیگر وزارتخانه‌های دولت پزشکیان، فرآیند اعمال تغییرات در سطح مدیریت‌های ارشد به‌کندی پیش می‌رود. در این میان، مهمترین معاونت وزارت جهاد کشاورزی برای دوستداران محیط‌زیست، «سازمان منابع و آبخیزداری کشور» است و اگرچه بسیاری از کارشناسان، نسبت به اصل قرار گرفتن این سازمان در ذیل وزارت کشاورزی انتقاد دارند، اما به هر حال، با توجه به این که هیچ‌کدام از دولت‌های بعد از انقلاب حاضر نشدند که به اصلاح ساختار سازمان منابع طبیعی دست بزنند، در دولت چهاردهم نیز رئیس این سازمان باید با حکم وزیر جهاد منصوب شود.

در حال حاضر حدود ۹۰ نفر به عنوان داوطلب رسیدن به کرسی ریاست سازمان منابع طبیعی به وزیر کشاورزی رزومه داده‌اند و بسیاری از این افراد، از مدیران فعلی یا سابق این سازمان یا سازمان امور اراضی کشور هستند. با این وجود، شنیده‌های ما از این حکایت دارد که برخی افراد خارج از سازمان منابع طبیعی، بیش از سایرین به کرسی ریاست این سازمان نزدیک هستند و این در حالی است که سازمان متولی حفاظت از طبیعت ایران، خاطره خوبی از ریاست مدیران خارج از بدنه کارشناسی و مدیریتی خود ندارد. البته طبق خبرهای رسمی، وزیر جهاد کشاورزی کمیته‌ای پنج‌نفره شامل شاهپور علائی مقدم، سرپرست معاونت توسعه مدیریت و منابع، سید حمزه رضوی، مدیرکل امور اداری، اکبر فتحی، سرپرست معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی، مرتضی اردستانی، رئیس سازمان حراست وزارت جهاد کشاورزی و بهرنگ نجاتی، مشاور وزیر و سرپرست حوزه وزارتی را برای بررسی رزومه داوطلبان تعیین کرده است. 

در این میان اما به نظر می‌رسد که فرآیند انتخاب رئیس سازمان منابع طبیعی، بیشتر پشت درهای بسته انجام می‌شود؛ به نحوی که هم اسامی ۹۰ نفری که برای نشستن پشت صندلی ریاست این سازمان رزومه داده‌اند، برای اصحاب رسانه مشخص نیست و هم بسیاری از متخصصان، انجمن‌های علمی و تشکل‌های مردمی حوزه منابع طبیعی، برای انتخاب رئیس سازمان متولی حفاظت از طبیعت ایران، طرف مشورت مدیران وزارت جهاد کشاورزی قرار نگرفته است. با این حال، در روزهای اخیر شایعات گوناگونی درباره انتخاب احتمالی افرادی برای کسب این سمت در میان فعالان حوزه منابع طبیعی مطرح شده است که هیچ‌گونه سابقه مدیریتی در سازمان متولی حفاظت از طبیعت ایران ندارند. این در حالی است که سازمان منابع طبیعی در حال حاضر به کشتی طوفان‌زده‌ای می‌ماند که نیاز است فردی قدرتمند و دارای رزومه قوی مربوط به فعالیت در این حوزه، ناخدایی آن را برعهده بگیرد. 

۱۳۵ میلیون هکتار عرصه طبیعی، قربانی کش‌مکش‌های مدیریتی سازمان منابع طبیعی

«علی بناگر»، دبیر اتحادیه انجمن‌های علمی منابع طبیعی و محیط‌زیست ایران در همین راستا در گفت‌وگو با خبرنگار دیده‌بان ایران، با تاکید بر این که شفافیت با رسانه‌ها، فعالان و کارشناسان این حوزه، مهمترین اصلی است که وزیر جهاد کشاورزی باید در انتخاب رئیس سازمان منابع طبیعی، مد نظر خود قرار دهد، اظهار داشت: این که ۹۰ نفر خود را برای ریاست سازمان منابع طبیعی کاندیدا کرده‌اند، جای نگرانی دارد، زیرا فردی که ساختار، اختیارات، پتانسیل و نقاط ضعف و قوت سازمان را بشناسد و به مشکلات حقوقی و فنی ناشی از کمبود اعتبارات و امکانات اشراف داشته باشد، حاضر نیست حتی از اطراف خیابان مینی‌سیتی هم رد شود؛ بنابراین تکثر نامزدهای ریاست سازمان منابع طبیعی نشانه خوبی نیست و بیم لابی‌گری و بده‌بستان‌های مربوط به ایام انتخابات را در انتخاب معاون وزیر جهاد کشاورزی بیشتر می‌کند.

این کارشناس منابع طبیعی همچنین نسبت به کم‌توجهی مسئولان وزارت جهاد کشاورزی به نظرات کارشناسان در انتخاب رئیس آینده سازمان متولی حفاظت از طبیعت ایران، انتقاد کرد و گفت: بسیاری از کارشناسان مستقل، انجمن‌های علمی و تشکل‌های مردمی، برای انتخاب رئیس سازمان منابع طبیعی طرف مشورت وزیر و اطرافیان او قرار نگرفته‌اند. این سازمان در حدود یک دهه گذشته، هیچ‌گاه ثبات مدیریتی نداشته است و از رئیس سازمان گرفته تا زیردستان او، بارها تغییر کرده‌اند، بنابراین دولت چهاردهم باید به جنگ داخلی موجود در سازمان منابع طبیعی برای نشستن روی کرسی‌های مدیریتی آن پایان بدهد. گوشت قربانی این کش‌مکش‌های مدیریتی، ۱۳۵ میلیون هکتار عرصه طبیعی است که نزدیک ۸۲ درصد مساحت کشورمان را پوشش می‌دهد و باید توسط سازمان منابع طبیعی از آن حراست شود، اما این کشمکش‌ها به بلاتکلیفی در تعیین شیوه‌ها مدیریت، حفاظت، احیا و بهره‌برداری از عرصه‌های طبیعی منجر شده است. 

وی همچنین بر لزوم توجه به مطالبات تشکل‌های مردمی حوزه منابع طبیعی توسط رئیس آینده سازمان، بدنه مدیریتی زیردست او و البته مدیران وزارت جهاد کشاورزی تاکید کرد و یادآور شد: تجربه نشان داده است که بسیاری از مدیران سازمان متولی حفاظت از طبیعت ایران، به مشارکت واقعی مردمی باور قلبی نداشته‌اند و صرفا با راه‌اندازی یا حمایت از سمن‌های قلابی شعار داده‌اند. این در حالی است که بهره‌برداری از تخصص کارشناسان مستقل، توانمندسازی ذی‌نفعان عرصه‌های طبیعی، اعتقاد به تاثیرگذاری بالای مردم و سمن‌های حقیقی و درک صحیح از چندوجهی بودن مسائل منابع طبیعی، از جمله اصلی‌ترین مسائلی است که سکان‌دار آینده سازمان جنگل‌ها (که امیدوارم نام قبلی این سازمان مجددا به آن برگردد)، باید مد نظر خواهد قرار دهد.

رئیس آینده منابع طبیعی باید سلسله مراتب مدیریتی را در خود سازمان طی کرده باشد 

وقتی نگاه بسیاری از مدیران دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی به سازمان منابع طبیعی، «بانک زمین» و نه «حافظ سرزمین» باشد، واگذاری اراضی ملی برای اجرای پروژه‌های دولتی، عمومی و خصوصی توسط این سازمان، می‌تواند این نهاد حاکمیتی را به بستری برای رواج زمین‌خواری تبدیل کند و به همین دلیل است که لابی‌گری، اصلی حتمی در انتخاب رئیس سازمان منابع طبیعی کشور در دهه‌های اخیر بوده است که وزیر جهاد کشاورزی در دولت چهاردهم باید به شدت از آن پرهیز کند؛ بخصوص که همین حالا، در تمام جنگل‌هایی که سازمان منابع طبیعی مکلف به حراست از آن‌هاست، مافیای چوب و زغال جولان می‌دهند و کثرت این تخلفات، لزوم نشستن فردی را بر کرسی ریاست ساختمان خیابان مینی‌سیتی، بیشتر می‌کند که بتواند با قاطعیت در مقابل زیاده‌خواهان و کسانی که با ظاهرسازی قانونی به دنبال زمین‌خواری هستند، بایستد.

دبیر اتحادیه انجمن‌های علمی منابع طبیعی و محیط‌زیست ایران در بخش دیگری از صحبت‌های خود روی این نکته تاکید کرد و گفت: رئیس آینده سازمان منابع طبیعی باید فردی باشد که اولا پاکدستی خود و اطرافیانش هم برای دستگاه‌های نظارتی و هم برای فعالان حوزه منابع طبیعی ثابت شده باشد و ثانیا در میان فعالان حوزه و بدنه خود سازمان از مقبولیت اجتماعی برخوردار باشد رئیس بعدی سازمان منابع طبیعی باید حتما از نیروهای استخوان‌خردکرده سازمان باشد که سلسله مراتب مدیریتی را در همین سازمان طی کرده باشد، زیرا انتخاب فردی خارج از سازمان که به شرح وظایف و اختیارات آگاه نباشد، از دانش تخصصی و تجربه مدیریتی کافی برخورد نباشد و قبلا در بخش‌های مختلف مدیریتی سازمان منابع طبیعی در نقاط مختلف کشور کار نکرده باشد، می‌تواند تبعات خطرناکی را برای طبیعت ایران به همراه داشته باشد. رئیس آینده سازمان منابع طبیعی همچنین باید به قوانین و موضوعات حقوقی حوزه زمین اشراف داشته باشد و شجاعت پایداری در مقابل مافیای بهره‌بردار و متجاوزان عرصه‌های طبیعی را داشته باشد. 

بناگر همچنین لزوم انتصاب مدیران دارای تجربه و تخصص کافی برای تصدی‌گری مسئولیت‌های استانی و شهرستانی سازمان منابع طبیعی و پرهیز از پذیرش هرگونه لابی‌گری از سوی مسئولان محلی و نمایندگان مجلس در انتصاب‌های درون این سازمان را از تکالیف مهم رئیس آینده سازمان متولی حفاظت از طبیعت ایران دانست و تاکید کرد: خسارت‌های ناشی از انتصاب های اشتباه در سازمان‌های متولی زیست‌بوم ایران شامل سازمان‌های محیط‌زیست‌ و منابع طبیعی، می‌تواند غیرقابل جبران باشد، چون چالش‌های منابع طبیعی و محیط‌زیستی ناشی از تصمیم‌های اشتباه انسانی، منجر به اختلال در خدمات اکوسیستم می‌شود که نمی‌توان مانند سایر خسارت‌ها به ترمیم سریع آن پرداخت؛ به نحوی که مثلا یک تصمیم اشتباه در سیاست‌گذاری جنگل شاید تا صد سال به یک حوضه آبخیز آسیب برساند که به‌سادگی ترمیم نمی‌شود. این در حالی است که در برخی دوره‌های قبلی مدیریت سازمان منابع طبیعی، انتخاب برخی تصمیم‌گیرندگان و مدیران سازمان در سطوح مختلف ستادی و محلی، در حد فاجعه بود. 

وی در پایان خاطرنشان کرد: پیچیدگی‌های فنی، ساختار چندوجهی و زخم‌خوردگی‌های متعدد سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در سال‌های اخیر ایجاب می‌کند که رئیس آینده سازمان حتما از میان ظرفیت‌های شایسته درونی خود این مجموعه انتخاب شود. سازمان منابع طبیعی در یک دهه اخیر ثبات مدیریتی نداشته است و اگر فردی خارج از سازمان به ریاست آن برسد، امید چندانی به شایسته‌گزینی در سطح ستاد و استان‌ها در دوره مدیریتی آتی نیست.