«حزب خران» در تاریخ سیاست چطور به وجود آمد و شرط عضویت در آن چه بود! +جزئیات
«حزب خران» اصطلاحی است برای یک حزب فرضی که در کرمانشاه توسط نشریه توفیق ایجاد شد. نشریه توفیق از طریق بیانیه‌های این حزب به‌طور غیر مستقیم انتقادات خود را مطرح می‌کرد. شرط عضویت در باشگاه خران «ارائه سند خریت از طرف مراجعین محترم» بود و «مردهای زن‌دار» و «کسانی که انتخابات دوره‌ی پانزدهم مجلس را حقیقی و طبیعی» می‌دانستند برای عضویت «حق تقدم» داشتند
به گزارش سایت دیده بان ایران؛ شاید برای خیلی ها باور برخی موضوعات سخت و بعضا هم خنده دار باشد اما همان موضوع می تواند واقعیتی از تاریخ قدیم و یا معاصر کشور را در بر گیرد.
«حزب خران»! بله حزبی که هم نشریه داشت و هم دارای اساسنامه بود که در این نوشتار خلاصه ای از این حزب و تاریخچه آنرا خواهیم آورد.
دون شک مجله «توفیق» بسیاری از چهره‌های شاخص کاریکاتور و کارتون مطبوعاتی را پرورش داده و حسن توفیق هم به عنوان سکان‌دار این نشریه، حق پدری بر گردن کارتونیست‌ها و کاریکاتوریست‌های ایرانی دارد. توفیق، هفته‌نامهٔ فکاهی و طنزآمیز فارسی‌زبان ایران با حدود نیم قرن فعالیت از سال ۱۳۰۲ تا ۱۳۵۰ خورشیدی (۱۹۲۳ تا ۱۹۷۱ میلادی) بود. موضوع اصلی توفیق انتقاد از عملکرد نخست‌وزیران بوده و برای آنان نام‌های طنزآمیز می‌ساخت.
«حزب خران» اصطلاحی است برای یک حزب فرضی که در کرمانشاه توسط نشریه توفیق ایجاد شد. نشریه توفیق از طریق بیانیه‌های این حزب به‌طور غیر مستقیم انتقادات خود را مطرح می‌کرد.
جالب اینجاست که این حزب دارای اساسنامه، دبیر و نشریه خاص خود هم بوده است. آنگونه که عمران صلاحی، طنزنویس ایرانی دربارهٔ حزب خران می‌گوید: «در روزنامه توفیق یک حزب خران بود که یک ارگان خران داشت. من خردبیر آن بودم»!(1)
جمعیت حزب خران از حدود سال ۱۳۴۲ شمسی به وجود آمده است، ولی تشکیلات رسمی آن از ۱۶ شهریور سال ۱۳۴۶ به وجود آمد.
دکتر حسین توفیق می گوید: «حزب خران را مرحوم نواب صفا به توفیق پیشنهاد نداد تا جایی که به خاطر دارم مجله توفیق زمانی به این سوژه رسید که آقایی به نام نیرومند و سرهنگ ایرانلو به تهران آمدند و در دفتر مجله که همه اعضای تحریریه حضور داشتند، پیشینه‌ای از این حزب را برای حاضران گفتند و جمع به این نتیجه رسید که حزب خران را در تهران تأسیس کند».
شرط عضویت در حزب خران
متقاضیان برای حزب خران باید ثابت می‌کردند که می‌توانستند رشوه بگیرند ولی نگرفتند، می‌توانستند دزدی کنند ولی نکردند و در صورت اثبات ادعا به عضویت حزب پذیرفته می‌شدند؛ زیرا خودداری از انجام کار نادرست، بیانگر تحمل فشار اقتصادی-اجتماعی، به خاطر صداقت و پاکی در منش آنها یا پشتیبانی از افراد ضعیف جامعه بود.
شرط عضویت در باشگاه خران «ارائه سند خریت از طرف مراجعین محترم» بود و «مردهای زن‌دار» و «کسانی که انتخابات دوره‌ی پانزدهم مجلس را حقیقی و طبیعی» می‌دانستند برای عضویت «حق تقدم» داشتند.
دورهٔ نخست
نخستین شمارهٔ توفیق در ۳۰ اردیبهشت ماه سال ۱۳۰۲ منتشر شد و انتشار آن در سه دورهٔ ناپیوسته ادامه یافت. دورهٔ نخست از ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۸ به مدیریت حسین توفیق بود که با درگذشت وی در ۱۳۱۸ به پایان رسید.
توفیق در اوایل این دوره، نشریه‌ای نیمه‌فکاهی و نیمه‌جدّی بود. از اواسط سال پنجم، با کسب امتیاز چاپ کاریکاتور در آن، بیشتر صورت فکاهی گرفت و پس از مدتی از سال ۱۳۱۱ کاملاً ادبی ش. طی شش سال فعالیت ادبی، اغلب مطالب توفیق منظوم بود. از سال ۱۳۱۷، توفیق دوباره به‌صورت کاملاً فکاهی-اجتماعی درآمد. تقارن نخستین دورهٔ توفیق با حاکمیت رضاشاه پهلوی (۱۳۰۴-۱۳۲۰)، سبب شد که مطالب نشریه با سانسور همراه شود، اما در دورهٔ بعد (۱۳۳۲–۱۳۲۰) این مشکل وجود نداشت. توفیق در دورهٔ اول بیشتر به مسائل اخلاقی و اجتماعی می‌پرداخت و ازاین‌رو بدون وقفه منتشر می‌شد.
دورهٔ دوم
پس از مرگ حسین توفیق، مجلهٔ توفیق دچار توقف شد و بالاخره از ۱۳۱۹ با مدیریت فرزندش، محمدعلی توفیق، دورهٔ دوم توفیق آغاز شد و تا کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ ادامه یافت. در این دوره، پس از شهریور سال ۱۳۲۰، با حاکم بودن فضای بازِ سیاسی و رهایی مطبوعات از اختناق همراه بود. ازاین‌رو، مطالب توفیق، با حفظ روش فکاهی و طنزآمیز خود، همانند اغلب جراید دیگر، سیاسی و انتقادی شد.
بی‌ثباتی سیاسی به سبب ناپایداری دولتها دستمایهٔ اصلی توفیق برای انتقاد روزافزون از دستگاه حاکم بود که به توقیفهای مکرر آن نیز انجامید. دلایل توقیف متعدد بود از جمله در اسناد سال‌های ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ آمده‌است که فرمانداری نظامی مندرجات نشریهٔ توفیق را خلاف مصالح کشور و سیاست دولت تشخیص داده و دستور توقیف آن را به شهربانی کل کشور صادر کرده‌است.
موضوع اصلی توفیق انتقاد از عملکرد نخست‌وزیران بود و برای آنان نام‌های طنزآمیز می‌ساخت. انتقادهای طنزآمیز مداوم از عبدالحسین هژیر نخست‌وزیر ایران در سال۱۳۲۷ شمسی، توقیف دو هفته‌ای (از ۹ تا ۲۳ تیر ۱۳۲۷) توفیق را در پی داشت که در این فاصله روزنامهٔ دنیای امروز با مدیریت حسین فرشید به‌جای آن منتشر شد (رجوع کنید به ش ۱، ۱۶ تیر ۱۳۲۷). نوروز ایران به مدیریت ع. نوروزی و مستحکم به مدیریت اسداللّه زکی‌زاده شبستری نیز با درج عبارت «توفیق توقیف است» در پیشانی نشریه، پیام توفیق را انتقال می‌دادند.
خط مشی توفیق در دههٔ ۱۳۲۰ شمسی ضداستعماری بود که در سال‌های بعد نیز ادامه یافت این جهت‌گیری توفیق را جزو جراید چپ قرار داده بود. در سال ۱۳۲۹ شمسی، دورهٔ نخست‌وزیری حاجی‌علی رزم‌آرا در فهرست شهربانی کل کشور توفیق در جرگهٔ جراید متمایل به چپ قرار داشت که دولت در صدد جلوگیری از انتشار آنها بود. توفیق در سال‌های اوج‌گیری ملی‌شدن صنعت نفت، ضمن حمایت از ملی‌شدن نفت و ملی‌شدن شیلات، همچنان از دولتها انتقاد می‌کرد.
توفیق از درگیری با دربار پرهیز می‌کرد ولی در بحبوحه وقایعی که به کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ انجامید، در مقاله‌ای با عنوان «فتنه روسیاه»، با تندی از شاه محمدرضا پهلوی انتقاد کرد. محمدعلی توفیق به سبب این تندروی مغضوب گردید و در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دفتر نشریهٔ توفیق و خانه‌اش تاراج شد و خودش به قلعهٔ فلک‌الافلاک در خرم‌آباد و جزیرهٔ خارک تبعید گردید و پس از یک سال آزاد شد مشروط بر آنکه فعالیت سیاسی نکند پس از کودتا فهرست جرایدی که اجازه فعالیت داشتند، منتشر شد ولی نام مجله توفیق در آن نبود (کوهستانی نژاد، ص ۸۹). به این ترتیب انتشار توفیق تا پایان سال ۱۳۳۶ شمسی، به مدت چهار سال و هفت ماه، متوقف شد.
دورهٔ سوم
برادران توفیق: حسن، حسین و عباس توفیق که در دورهٔ دوم توفیق کاریکاتوریست، نویسنده، شاعر و سردبیر و در سال‌های آخر آن دوره گردانندگان اصلی تحریریهٔ توفیق بودند در ۲۹ اسفند ۱۳۳۶ روزنامه‌ای فکاهی و طنز آمیز را به نام «فکاهی» منتشر کردند که به شدت مورد استقبال مردم قرار گرفت. در سال ۱۳۳۷ محمدعلی توفیق نام روزنامهٔ توفیق و حق‌التألیف ۳۲ سال مندرجات آن را رسماً به برادران توفیق واگذار کرد. انتشار این دورهٔ پرسروصدای توفیق در زیر فشار شدید سانسور و با توقیفهای مکرر تا سال ۱۳۵۰ شمسی ادامه یافت. در این دوره ظاهر نشریه تغییراتی کرد، از جمله جلدش رنگی و صفحاتش بتدریج بیشتر شد. سرمقاله شماره نخست دوره سوم حکایت از وضع جدیدی داشت و به خواننده می‌فهماند که به سبب محدودیتهایی قادر به درج هر مطلبی نیست (رجوع کنید به ش نوروز، ۲۹ اسفند ۱۳۳۶، ص ۲). همچنین درج عبارت «توفیق روزنامه‌ای‌ست ملی و مستقل که به هیچ حزب و دسته و جمعیتی بستگی ندارد» و «ارگان رسمی حزب خران» در پشت جلد
وابسته نبودن توفیق به هیچ گروهی را را یادآور می‌شد. شمارهٔ نخست با استقبال مردم مواجه شد، به‌طوری‌که سهمیهٔ شهرستان‌ها نیز در تهران توزیع گردید.
توفیق در دورهٔ سوم انتشار بسیار موفقیت‌آمیز خود و با انتقادات صریح و اساسی بسیار محکم و بی‌پروا ولی شیرین، رونقی بسی بیشتر از دههٔ ۱۳۲۰ هـ. ش یافت. سرمقاله‌ها با امضای «کاکاتوفیق»، و دیگر مطالب آن با انتقادی طنزآمیز به اوضاع اجتماعی چون گرانی و بیکاری، بی‌عدالتی، فقر، عدم مساوات و مانند اینها بود، و انتقاداتی بسیار قوی‌تر و شیرین‌تر، از هیئت حاکمه، نخست‌وزیران، وزرا و نمایندگان مجلس شورای ملی و سنا.
ارجاع:
1. گفت وگو با عمران صلاحی یا ابوقراضه، ابوطیاره، زرشک، میخ طویله، شکرچیان، روزنامه ایران شماره ۱۹۲۷/ سال هفتم جمعه 13 مهرماه1380
