سرگئی لاوروف در سوریه دنبال چیست؟

بوریسوف، در یک نشست خبری مشترک با ولید معلم، وزیر امور خارجه سوریه، و لاوروف، گفت: «با حسین عرنوس نخست وزیر جدید سوریه، گفتگو‌های سازنده و مفیدی انجام دادیم و راه‌های تقویت همکاری در حوزه‌های گوناگون را با وی بررسی کردیم.»

سفر هئیت روسی به سوریه حائز اهمیت است، چون نشان دهنده تحول در مناسبات دمشق و مسکو بود. در طول بحران سوریه، خصوصا بعد از سال ۲۰۱۵ که روسیه از نظر نظامی در سوریه حضور پیدا کرد، روابط دو طرف بیشتر جنبه نظامی و امنیتی داشت، هر چند که هر از چندگاهی ولادیمیر پوتین به سوریه سفر می‌کرد. البته سفر‌های پوتین هم بیشتر جنبه نظامی داشت و در مراکز نظامی روسیه در سوریه با حضور وزرای دفاع دو طرف انجام می‌شد.

اما حالا سفر هئیت روسیه به سوریه می‌تواند بیانگر شروع یک دوره یا سیاست جدید روسیه در سوریه باشد. سفر روز دوشنبه لاوروف به دمشق، نخستین سفر وی به سوریه در ۹ سال بود. آخرین باری که لاوروف به سوریه سفر کرد، در سال ۲۰۱۲ بود. در واقع، با این سفر، مناسبات سوریه از سطح نظامی به سطح اقتصادی و سیاسی منتقل شد. اما این انتقال شامل چه محور‌هایی می‌شود؟

قبل از بررسی محور‌های این سفر، باید گفت که اگر چه درگیری‌ها در سوریه فروکش کرده، اما مناقشات سیاسی در این کشور همچنان ادامه دارد. آمریکا با اعمال تحریم‌های گسترده‌ای علیه سوریه در قالب قانون معروف به «قانون قیصر» به این مناقشات دامن زد. بعد از فروکش کردن درگیری‌های نظامی، روسیه و سوریه امیدوار بودند که مرحله بازسازی سوریه فرا برسد و اقتصاد این کشور جنگزده بار دیگر رونق نسبی بگیرد. اما آمریکا در اقدامی پیش دستانه، تحریم‌های گسترده‌ای علیه سوریه اعمال کرد که عملا چشم انداز شروع روند بازسازی با مشارکت فعال جامعه جهانی را تیره و تار کرد.

افزون بر این، سوریه در ماه‌های اخیر درگیر بحران اقتصادی شده و ارزش پول ملی آن سقوط کرده است. در نتیجه، به کمک اقتصادی نیاز دارد.

در چنین شرایطی روسیه یک هیئت بلندپایه سیاسی و اقتصادی به سوریه اعزام کرد. هیئت روسی در چند محور گفتگو‌های قابل توجهی انجام داد.

محور نخست شامل تقویت همکاری‌های اقتصادی است. بوریسوف گفت: «ملت سوریه به خاطر تحریم‌ها و قانون قیصر، از نظر اقتصادی رنج می‌برد.»

از این رو، بوریسوف برای امضای یک توافق تجاری با سوریه گفتگو‌هایی انجام داد. وی همچنین از مشارکت روسیه در بازسازی بخش‌های انرژی، صنعتی و تجاری سوریه خبر داد.

 

اما بازسازی سوریه در سایه شرایط فعلی این کشور اگر غیرممکن نباشد، بسیار سخت خواهد بود. به همین خاطر، هئیت روسی مسائل سیاسی را نیز در دمشق مورد بررسی قرار داد. مسائلی که می‌توانند راه بازسازی اقتصاد سوریه را هموار کنند.

در بررسی‌های سیاسی، انجام اصلاحات سیاسی، خصوصا اجرای قطعنامه ۲۲۵۴ و پیشبرد کمیته تدوین قانون اساسی مورد توجه قرار گرفت.

تحرکات سیاسی روسیه، بخشی از یک تلاش گسترده‌تر برای حل و فصل بحران سوریه است. اما میان سوریه و روسیه هنوز اجماعی بر سر این تحرکات شکل نگرفته است.

اخیرا میان دو تشکل سیاسی سوری در روسیه توافقی صورت گرفت. این دو تشکل - نیرو‌های دمکراتیک سوریه (متعلق به کردها) و حزب اراده ملی- بر سر یک قانون اساسی جدید برای سوریه به توافق رسیدند. این توافق که خواستار برقراری یک نظام غیرمتمرکز شده، مورد حمایت روسیه قرار گرفت. در جریان سفر هیئت روسی به دمشق معلوم شد که دولت سوریه از این توافق حمایت نمی‌کند.

علاوه بر این، روسیه در پی پیشبرد گفتگو‌های «کمیته قانون اساسی سوریه» است. گفتگو‌های اخیر این کمیته که تحت نظر سازمان ملل با هدف آشتی دادن نظام سوریه و اپوزیسیون از طریق اصلاح قانون اساسی فعلی تاسیس شده، به نتایج ملموسی منجر نشده است.

برخی ناظران بر این باور هستند که روسیه امیدوار است که تا قبل از انتخابات ۲۰۲۱ سوریه، کار تدوین قانون اساسی جدید سوریه به پایان برسد و در نتیجه، فرآیند سیاسی جدیدی در این کشور آغاز شود. برخی حتی احتمال به تعویق انداختن انتخابات سوریه تا زمان نهایی شدن نتایج گفتگو‌های کمیته قانون اساسی را مطرح کرده اند.

با این حال، دولت سوریه تمایل چندانی به نهایی شدن گفتگو‌های کمیته مزبور نشان نداده است. ولید معلم گفته است که هر نتایجی که از این کمیته به دست آید از سوی دولت سوریه به رفراندوم گذاشته خواهد شد. وی همچنین، احتمال به تعویق افتادن انتخابات سوریه تا زمان نهایی شدن نتایج کمیته قانون اساسی را رد کرد.

افزون بر این، معلم در پاسخ به سوالی درباره توافقات امضا شده در روسیه، اعلام کرد که دولت سوریه هر توافقی که بر خلاف قانون اساسی این کشور باشد را رد خواهد کرد.

اما ممکن است روسیه از موقعیت خود به عنوان قدرتمندترین حامی نظام سوریه در ترغیب آن به پذیرش برخی پیشنهادات سیاسی در شرایط فعلی استفاده کند. خصوصا که شرایط کنونی منطقه و جهان به نحوی برای پیشبرد راه حل مورد نظر روسیه در سوریه مهیاست. آمریکا درگیر انتخابات است و فعلا به تحریم‌های اقتصادی علیه سوریه بسنده کرده است. سایر کشور‌های دخیل در بحران سوریه نیز هر کدام به مسائل دیگری مشغول هستند.

به هر حال، روند تحولات نشان می‌دهد که روسیه رویکرد جدیدی برای حل و فصل بحران سوریه شروع کرده و ظاهرا در حال نزدیک شدن به راه حلی برای بسیاری از مسائل است.

بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، روز دوشنبه در دیدار با هئیت روسی گفته است که دو طرف در رسیدن به یک راه حل قابل قبول برای بسیاری از مسائل در سوریه پیشرفت کرده اند.