نقش شبکه‌های اجتماعی در اعتراضات اجتماعی
روز سه شنبه، رئیس‌جمهور مستعفی بولیوی، پس از دریافت پناهندگی سیاسی از سوی مقامات کشور مکزیک، در شهر مکزیکو سیتی، پایتخت این کشور، فرود آمد و به عنوان رئیس‌جمهور سابق، مرحله جدیدی را در زندگی خود آغاز کرد. مرحله‌ای که اگر شبکه‌های اجتماعی نبود، شاید هیچگاه آغاز نمی‌شد. در چند ماه گذشته، خصوصا ماه اکتبر، کشور‌هایی مانند شیلی، بولیوی، عراق، لبنان و منطقه هنگ کنگ در چین صحنه اعتراضات و ناآرامی بودند و هنوز هم در برخی از این کشورها، ناآرامی ادامه دارد. این اعتراضات، شرایط سیاسی و اقتصادی کم و بیش متفاوتی داشتند، اما همه تقریبا در یک چیز مشترک هستند: استفاده معترضان از شبکه‌های اجتماعی در کمپین‌سازی یا هماهنگ کردن اعتراضات.
در چند ماه گذشته، خصوصا ماه اکتبر، کشور‌هایی مانند شیلی، بولیوی، عراق، لبنان و منطقه هنگ کنگ در چین صحنه اعتراضات و ناآرامی بودند و هنوز هم در برخی از این کشورها، ناآرامی ادامه دارد. این اعتراضات، شرایط سیاسی و اقتصادی کم و بیش متفاوتی داشتند، اما همه تقریبا در یک چیز مشترک هستند: استفاده معترضان از شبکه‌های اجتماعی در کمپین‌سازی یا هماهنگ کردن اعتراضات.
در سال‌های اخیر، اهمیت شبکه‌های اجتماعی در شکل‌دهی به تحولات سیاسی در بسیاری از کشور‌های جهان دو چندان شده است. ساماندهی بسیاری از اعتراضاتی که اخیرا در کشور‌های جهان، از آمریکای جنوبی گرفته تا خاورمیانه، اتفاق افتاده‌اند، در فضای مجازی صورت گرفت. در همه این اعتراضات، از طریق شبکه‌های اجتماعی، فراخوان‌هایی برای حضور در تظاهرات منتشر شده است. علاوه بر این، شبکه‌های اجتماعی، امکان مداخله کشور‌های خارجی در تشدید اعتراضات را فراهم کرده است.
در برخی موارد، تلاش دولت برای محدود کردن دسترسی به شبکه‌های اجتماعی، خود عامل بروز اعتراضات شد. مثلا، تظاهرات اخیر لبنان، در ابتدا در اعتراض به تلاش دولت برای پولی کردن تماس‌های صوتی واتساپ آغاز شد و سپس به یک حرکت سیاسی علیه کل نظام مستقر تبدیل شد. در طول تظاهرات لبنان و عراق، تحولات میدانی لحظه به لحظه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. فعالان از محل تظاهرات پخش زنده اینستاگرامی پخش کردند و شهروندان خارج نشین نیز ویدئو‌هایی برای برانگیختن احساسات جوانان تولید کردند.
از همین رو، دولت عراق، که با اعتراضات ادامه داری مواجه شده، برای مهار ناآرامی‌ها در ابتدا بسیاری از شبکه‌های اجتماعی را فیلتر کرد و سپس کل اینترنت را برای مدتی قطع کرد. آمریکا با صدور بیانیه‌ای، از دولت عراق خواست که اینترنت را قطع نکند. تظاهرات عراق، از اوایل ماه اکتبر شروع شد و پس از یک وقفه کوتاه به خاطر اربعین حسینی در ۲۵ اکتبر از سر گرفته شد و هنوز ادامه دارد. در هفته منتهی به ۲۵ اکتبر، فعالان عراقی فراخوان‌های زیادی برای برگزاری اعتراضات منتشر کردند. حتی مقتدی صدر، رئیس ائتلاف انتخاباتی سائرون هم، برای اعتراضات ۲۵ اکتبر در شبکه‌های اجتماعی فراخوان داد. سفارت آمریکا در بغداد، بر اساس همین فراخوان‌ها و قبل از اعتراضات ۲۵ اکتبر، بیانیه‌ای صادر کرد و از شهروندان آمریکا خواست به عراق سفر نکنند.
اما سوای فعالانی که واقعا حساب‌هایی به نام خودشان در شبکه‌های اجتماعی دارند، حساب‌های دیگری نیز وجود دارند که جعلی هستند و در شکل‌دهی به اعتراضات نقش ایفا می‌کنند. برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد که این حساب‌ها، که معمولا خارج از کشور محل اعتراض هستند، در دوره اعتراضات ساخته می‌شوند تا در آتش ناآرامی بدمند.
شبکه خبری المیادین، در چند گزارش، به تاثیر اینگونه حساب‌ها در اعتراضات لبنان، عراق و بولیوی پرداخت. به گفته این شبکه، مانند عراق و لبنان، در بولیوی هم شبکه‌های اجتماعی بر تظاهرات تاثیر گذاشتند و حساب‌های جعلی، نقش مهمی در سوق دادن تحولات به سمت و سوی مشخص ایفا کردند و مداخله خارجی در اعتراضات را هم نشان دادند. بسیاری از این حساب‌ها، همزمان با آغاز تظاهرات، با اهداف سیاسی ساخته شدند و هشتگ‌های اپوزیسیون را تبلیغ کردند. افزون بر این، به حساب‌های حامی دولت اوو مورالس، رئیس‌جمهور مستعفی بولیوی، حمله‌ور شدند.
به نوشته المیادین، همین امر، دقیقا در اعتراضات لبنان و عراق هم تکرار شد. تعداد زیادی از حساب‌هایی که درباره تظاهرات عراق و لبنان مطلب می‌نوشتند، در عربستان سعودی ساخته شدند.
اما جدای از مداخله خارجی، که به واسطه شبکه‌های اجتماعی تسهیل شده، این شبکه‌ها به شکل چشمگیری آگاهی توده‌های اجتماعی را بالا برده‌اند. در این میان، بسیاری از اطلاعات درست و غلط به سرعت در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرند. اطلاعاتی که درباره اوضاع سیاسی یا اقتصای کشور به دست کاربران می‌رسد، فارغ از صحت و سقم آن، می‌تواند در بسیج توده‌های عمومی علیه دولت سهم بسزایی داشته باشد. همین امر، شبکه‌های اجتماعی را به یک عامل تاثیرگذار در تحولات سیاسی تبدیل می‌کند.
