احمد وخشیته: هدف از سفر مقامات روس، تمدید قرار داد بلند مدت با ایران است/ سیاست خارجی ایران منفعلانه است/ روسیه به دنبال گسترش نفوذ خود در ایران است/ روس ها برای تصاحب بازار غلات ایران گام برداشته اند/ برجام نقطه اشتراک روسیه و آمریکا است

به گزارش سایت دیده‌بان ایران، معمای چند مجهولی روابط ایران و روسیه در تاریخ معاصر نشان‌دهنده فراز و نشیب‌های بسیاری است که به گواه مورخان، در اغلب موارد این ایران بوده که از دخالت‌ها و بدعهدی طرف روسی متضرر شده است. 

نگاه معنادار دولت سیزدهم به شرق و همچنین احتمال سفر قریب‌الوقوع پوتین به تهران، آن هم چندماه پس از حضور رئیسی در مسکو؛ همگی حاکی از آن است که ایران و روسیه تصمیم گرفته‌اند در روزگاری که شرق اروپا درگیر یک گسترده شده و بحران مواد غذایی حتی مشکلاتی را برای ساکنین آمریکای شمالی به وجود آورده، در کنار یکدیگر به توسعه معنادار روابط خود ادامه دهند.

در همین رابطه یک استاد دانشگاه ساکن روسیه ضمن تحلیل رفتار روس‌ها در قبال ایران، می‌گوید؛ روسیه تصمیم دارد از جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک برگ برنده در مذاکرات صلح جنگ با اوکراین استفاده کند و با مهار ایران در موضوع برجام، تخفیف‌هایی را نیز از طرف غربی برای کاهش تحریم‌ها علیه کشور خود، اخذ کند.

او بر این باور است که در دنیایی که بسیاری از قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در حال حفظ و حتی کسب منافع بیشتر برای خود هستند، نگاه صفر و صدی ایران به ابر قدرت‌هایی همچون آمریکا و روسیه باعث شده تا سهم کشورمان از منافع موجود در برخی از بحران‌ها، تقریباً هیچ باشد.

خاورمیانه محل رقابت قدرت‌های جهانی شده است

احمد وخشیته دانشیار دانشگاه دوستی ملل روسیه در گفت‌وگو با پایگاه خبری تحلیلی دیده‌بان ایران در خصوص اهداف سفر اخیر «سرگئی لاوروف» به تهران، سفر آینده پوتین و همچنین آینده روابط جمهوری اسلامی ایران و روسیه، اظهار کرد: سفر لاوروف به تهران را می‌توان از دو بُعد مورد بررسی قرار داد که نخست مربوط به تلاش روس‌ها برای حفظ رقابت با آمریکا و حتی چین در منطقه خاورمیانه است.

وی گفت: کشورهای روسیه، چین و آمریکا با گذشت سه ماه از جنگ اوکراین تصمیم گرفته‌اند که یک آرایش جدید در منطقه خاورمیانه برای خود ایجاد کنند تا از طریق آن منافع مدنظر خود را نیز حفظ و یا تأمین کنند.

سفرهای مقامات روس به ایران ادامه‌دار خواهد بود

این کارشناس مسائل بین‌الملل با تشریح هدف دوم لاوروف برای حضور در تهران، بیان داشت: روسیه و ایران یک سلسله همکاری‌های مشترک دارند که در همین راستا شاهد بودیم «الکساندر نواک» معاون نخست‌وزیر روسیه و رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه مدتی قبل با حضور در تهران با برخی مقامات جمهوری اسلامی دیدار کرد. سفر این روزهای وزیر امور خارجه روسیه را نیز می‌توان در امتداد همین همکاری‌های مشترک مورد ارزیابی قرار داد.

مقامات روس دیگر به راحتی نمی‌توانند در اروپا سفر کنند

وخشیته ادامه داد: باید توجه داشت که بحران اوکراین عاملی شده تا مقامات روس نتوانند به دلیل تحریم‌های موجود در اروپا حتی به کشورهای نزدیک و هم‌پیمان خود سفر کنند که نمونه اخیر آن در بحث سفر نافرجام لاوروف به صربستان رخ داد. بر همین اساس روسیه تلاش می‌کند برای کاهش انزوای پیش آمده در اروپا، نقش‌پذیری خود در سایر مناطق جهان؛ از جمله خاورمیانه را افزایش دهد.

استاد میهمان دانشگاه ملی اوراسیا گفت: سفر مقامات روس به کشورهایی همچون؛ ایران، عربستان، بحرین و حتی ترکیه؛ آن هم در یکماه اخیر حاکی از آن است که روس‌ها عزم خود را برای افزایش ضریب نفوذ خود در منطقه جزم کرده‌اند.

جنگ اوکراین منجر به تغییر سیاست در قبال خاورمیانه شده است

وخشیته با اشاره به علل مهم بودن خاورمیانه برای قدرت‌های جهانی، عنوان داشت: جنگ اوکراین عاملی شده کشورهای چین، روسیه و آمریکا به عنوان سه قدرت فرامنطقه‌ای، هرکدام موازنه تهدید موجود در خاورمیانه را در راستای حداکثری خود ترسیم کنند. قطعا این قدرت‌های بزرگ در راستای رسیدن به اهداف خود، تلاش می‌کنند تا از ظرفیت بازیگران مهم خاورمیانه، از جمله؛ ایران، عربستان، ترکیه و اسرائیل نیز استفاده کنند.

این استاد دانشگاه ضمن بازخوانی اهداف روس‌ها در منطقه خاورمیانه؛ آن هم در مقطع زمانی کنونی، اظهار داشت: روسیه ۴ هدف کلی برای خود در خاورمیانه ترسیم کرده که اولین نقشه، ایجاد یک موازنه تهدید، آن هم مطابق با نظم مورد نظر خود آنها است.

وی ادامه داد: ایجاد یک بازار مناسب برای فروش «غلات» و همچنین، تلاش برای کاهش آسیب‌پذیری بعد از آغاز تحریم‌های بین‌المللی به تبع جنگ اوکراین، آن هم از طریق همگرایی اقتصادی بیشتر با کشورهای منطقه خاورمیانه از دیگر راهبردهایی است که روس‌ها به دنبال آن هستند.

روسیه برای فرار از انزوا وارد خاورمیانه شد

دانشیار دانشگاه دوستی ملل روسیه تأکید کرد: روس‌ها برای فرار از خطر انزوای کنونی در اروپا، تلاش گسترده‌ای صورت خواهند داد تا به عنوان مهمترین قدرت فرامنطقه‌ای در خاورمیانه، نقش‌آفرینی کنند.

وخشیته در مواجهه با این پرسش که روسیه چه نگاهی به جمهوری اسلامی ایران و روابط دوجانبه دارد، به دیده بان ایران گفت: امروز شاهد هستیم که غرب، روسیه را به ایجاد یک بحران غذایی در جهان متهم می‌کند، در نقطه مقابل نیز روس‌ها مدعی هستند که بحران غذایی کنونی در امتداد پاندمی کرونا شکل گرفته و از اساس سهم بازار غلات اوکراین، نقش چندانی در سبد غذایی جهان ندارد.

تلاش روسیه برای تصاحب بازار غلات ایران جدی است

استاد میهمان دانشگاه ملی اوراسیا اضافه کرد: اگر بپذیریم که بحران غذایی امروز به عنوان یک تهدید در سراسر جهان وجود دارد، قطعا فروش غلات به نفع کشورهایی همچون روسیه است. به همین دلیل و در ادامه سیاست توسعه اقتصادی روس‌ها در آسیا که با صادرات انرژی به کشورهای مختلف آغاز شده، شاهد هستیم که فروش غلات نیز در دستورکار آنها قرار گرفته است. آمارهای رسمی گمرک ایران نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی در سال گذشته چیزی در حدود ۷ میلیون تن گندم از چندین کشور جهان وارد ایران کرده، با وجود چنین نیازی در داخل ایران، اخبار حاکی از آن است که جمهوری اسلامی برای سال جاری ۵ میلیون تن گندم به صورت مستقیم از روس‌ها دریافت می‌کند که این اتفاق نشانگر آن است که ایران دیگر تمایلی به خرید گندم از کشورهایی همچون آلمان، بریتانیا، هلند و... ندارد.

دانشیار دانشگاه دوستی ملل روسیه یادآور شد: توسعه روابط چندماه اخیر روسیه با ایران عاملی شده تا سهم بازار فروش غلات روسیه در داخل جمهوری اسلامی ظرف مدت کوتاهی به دو برابر افزایش پیدا کند که این رقم احتمالا در آینده نزدیک بیشتر نیز خواهد شد. وارداتی که به مرور منجر به حذف سایر فروشندگان گندم به ایران می‌شود.

چرایی عدم تمدید قرارداد دو دهه قبل ایران و روسیه

وخشیته یادآور شد: روس‌ها در راستای حفظ موقعیت خود در منطقه خاورمیانه، پس از انعقاد قرارداد همکاری میان ایران و چین احساس خطر کرده‌اند و قطعا یکی دیگر از راهبردهای آنها در قبال جمهوری اسلامی، بحث قرارداد بلند مدت با طرف ایرانی است. موضوعی که بنیان آن از سال ۲۰۰۱ و از ابتدای کار پوتین در روسیه بنها نهاده شده و در چندسال اخیر به دلایل مختلف زمینه‌های تمدید آن فراهم نمی‌شود. توافقی که طبق یکی از بندها امکان تمدید آن برای دو دوره ۵ ساله نیز وجود داشت.

وی گفت: ایران و روسیه دو دهه قبل طی توافقی که شامل ۲۱ بند بود، در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی ارتباطات خود را با یکدیگر مستحکم‌تر کردند، اما پرسش اصلی اینجاست که چرا توافق مطلوبی که میان دولت اصلاحات و روس‌ها امضا شد، امروز تمدید نمی‌شود و دو طرف در روزگار فعلی به دنبال چه چیز دیگری در همکاری‌های دوجانبه با یکدیگر هستند. البته صحبت‌هایی در سال پایانی فعالیت ظریف در وزارت امور خارجه و همچنین آغاز کار امیرعبداللهیان در این خصوص مطرح شده که هنوز تصویر روشنی از آن ارائه نشده است.

شاید چینی‌ها موافق ناامن شدن خاورمیانه باشند

دانشیار دانشگاه دوستی ملل روسیه با تحلیل نگاه قدرت‌های جهانی به وضعیت امنیتی خاورمیانه، بیان داشت: روسیه و آمریکا از ثبات در منطقه خاورمیانه سود می‌برند، این سیاست را نیز از رفتار آنها در قضیه برجام می‌توان فهمید، اما این امکان وجود دارد که چین به دلیل اختلافاتی در منطقه آسیا-پاسیفیک با آمریکا دارد، از ناامن شدن خاورمیانه استقبال کند تا بار دیگر نگاه و حتی بخشی از توان آمریکایی‌ها به این منطقه معطوف شود.

استاد میهمان دانشگاه ملی اوراسیا با اشاره به جایگاه ایران در اختلاف بین روس‌ها و آمریکایی‌ها، به دیده بان ایران گفت: واقعیت امر این است که جمهوری اسلامی در ۴ دهه اخیر در مقام دشمن آمریکا قرار گرفته و این که کدام کشور، ایران را در خاورمیانه مهار کند؛ یک امتیاز برای قدرت‌های جهانی محسوب می‌شود. در چنین شرایطی نباید فراموش کنیم «امنیت خاورمیانه» و «محدودسازی فعالیت‌های هسته‌ای ایران» از جمله عواملی است که علی‌رغم تمامی اختلافات میان روسیه و آمریکا، میان آنها یک نقطه اشتراک محسوب می‌شود.

این کارشناس مسائل بین‌الملل تصریح کرد: روسیه و آمریکا تا به امروز در قبال نقش «پلیس خوب» و «پلیس بد» را بازی کرده‌اند، اما این احتمال وجود دارد که پس از وقوع جنگ در اوکراین و عمیق‌تر شدن اختلافات میان روس‌ها و آمریکایی‌ها؛ مهار ایران در موضوع برجام به عنوان یک اهرم چانه‌زنی مناسب برای کشور روسیه در منطقه خاورمیانه و حتی مذاکرات صلح اوکراین و اخذ برخی تخفیف‌ها در قضیه تحریم‌های اعمال شده بر روسیه، مورد استفاده قرار بگیرد.

انتقاد شدید از سیاست خارجی منفعلانه ایران

وخشیته در مواجهه با این پرسش که آیا کشور ایران نیز در وقایع موجود منطقه خاورمیانه به دنبال تأمین منافع خود است یا خیر، بیان داشت: شاهد هستیم که قدرت‌های مهم منطقه خاورمیانه از جمله؛ عربستان، ترکیه و حتی اسرائیل علاوه بر حفظ ارتباط با برخی از قدرت‌های جهانی، تلاش می‌کنند که این دایره را هر روز گسترده‌تر کنند. نمونه بارز این اقدامات را می‌توان در رفتار اخیر ترکیه، آن هم در استفاده حداکثری از بحران پیش آمده پس از جنگ اوکراین و مشکلات موجود در خاورمیانه مشاهده کرد.

وی گفت: ایران با یک سیاست خارجی منفعلانه هنوز نتوانسته در موازنه قدرت منطقه‌ای، و رخدادهای فرامنطقه‌ای سودی ببرد و هنوز شاهد هستیم که نگاه خوشبینانه محض به روسیه و البته دشمنی ادامه‌دار با آمریکا عاملی شده تا هر روز فاصله ایران با کشورهای تاثیرگذار در منطقه خاورمیانه بیشتر و بیشتر شود.

منبع: سایت دیده بان ایران- سیدسجاد موسوی