گزارشی ازوضعیت تولید برنج در شمال کشور / تولید برنج حدود یک‌میلیون تن بیشتر از سال‌های گذشته /٩٨درصد برنج‌کاران، درگیر دلال‌ها
زمین‌های شمالی‌ها آنقدرها بزرگ نیست و همین مسأله روی میزان سودشان از برنج کاری به شدت تأثیر می‌گذارد. آن‌گونه که آمارها نشان می‌دهد متوسط مساحت شالیزارهای برنج در استان‌های شمالی ٠,٧ هکتار است. یک حساب کتاب ساده نشان می‌دهد که اگر هر کشاورز از زمین خود حدود ١.٦ تن برنج برداشت کند و قرار باشد سود هر کیلوگرم آن را ٣هزار تومان در نظر بگیریم، حاصل زحمت یک فصل کشاورز چیزی حدود ٤.٨میلیون تومان خواهد بود که اگر درآمد حاصل از فروش نیم دانه را هم بیفزاییم درنهایت حدود ٦میلیون تومان دست کشاورز را می‌گیرد.
به گزارش سایت دیده بان ایران ؛ این روزها، روزهای برداشت برنج از شالیزارهای گیلان و مازندران است و البته خودشان می‌گویند که زندگی شمالی‌ها امسال در شالیزارها جریان داشت و نه در کوچه و خیابان‌ها! امسال باران خوب بارید و شمالی‌ها هرچه زمین داشتند و نداشتند زیر کشت برنج بردند، آن‌قدر که وزارت کشاورزی اعلام کرد شالیزارهای شمال امسال دو برابر شده‌اند. براساس گزارش وزارت کشاورزی پارسال تنها ٤٠٠هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی شمال ایران زیر کشت رفت، اما امسال ٨٥٠ هزار هکتار زیر کشت برنج رفته و پیش‌بینی شده که تولید برنج حدود یک‌میلیون تن بیشتر از سال‌های گذشته باشد و به دو‌میلیون و ٦٠٠هزار تن برسد.
این یعنی این‌که تقریبا به اندازه یک‌سال تمام ایرانی‌ها برنج تأمین است و نیازی به واردات نیست. جالب است بدانید تا پیش از این سیلاب‌های بهاری، ایرانی‌های زیادی را نگران شمال و شالیزارهایش کرده بود. خود شمالی‌ها هم می‌گفتند که زمان سیل در مرحله نشاگیری بودند و فکر نمی‌کردند که آسمان به جای بلا، برایشان برکت بیاورد.
با این حال شمالی‌ها می‌گویند برخلاف تصور خیلی‌ها، برنج سودآورترین محصول کشاورزی نیست و کیوی و پرتقال را ترجیح می‌دهند. زیرا به عمل آوردن کیوی و پرتقال هم ساده‌تر است و هم امکان صادرات دارد.
زمین‌های خشکیده زنده شد
زمین‌های خشکیده پارسال، امسال به زیر کشت برنج درآمدند. غلامعلی قربانی، عضو هیأت مدیره انجمن برنج ایران گفت: «برخی از شالیکاران که به دلیل خشکی، زمین‌های خود را رها کرده بودند و به کسب و کاری دیگر مشغول شده بودند، امسال به دلیل بارندگی‌های خوب به سمت کشت محصول پر آب‌بر برنج روی آوردند و در ماه‌های گذشته زندگی نه در شهرها بلکه در مزارع کشت برنج جریان داشت.»
او ٩٨ را سال پر باری برای برنج‌کاران شمالی دانست و گفت: «معمولا کشاورزان از هر هکتار از زمین‌هایشان دو تن برنج برداشت می‌کردند، اما حالا میزان برداشت برنج ٢٥٠ الی ٣٠٠هزار کیلو بیشتر شده و به ٢,٣ تن رسیده است. با وجود این، هنوز برنج‌کاران شمالی معیشت‌شان در خطر است.» به گفته او، تولید هر کیلو برنج درجه یک برای کشاورز چیزی حدود ١٦هزار تومان تمام می‌شود و حدود ١٩هزار تومان به دلال می‌فروشد.
سود یک فصل زحمت فقط ٦میلیون تومان
زمین‌های شمالی‌ها آنقدرها بزرگ نیست و همین مسأله روی میزان سودشان از برنج کاری به شدت تأثیر می‌گذارد. آن‌گونه که آمارها نشان می‌دهد متوسط مساحت شالیزارهای برنج در استان‌های شمالی ٠,٧ هکتار است. یک حساب کتاب ساده نشان می‌دهد که اگر هر کشاورز از زمین خود حدود ١.٦ تن برنج برداشت کند و قرار باشد سود هر کیلوگرم آن را ٣هزار تومان در نظر بگیریم، حاصل زحمت یک فصل کشاورز چیزی حدود ٤.٨میلیون تومان خواهد بود که اگر درآمد حاصل از فروش نیم دانه را هم بیفزاییم درنهایت حدود ٦میلیون تومان دست کشاورز را می‌گیرد.
موسوی که شالیکار نمونه کشور شناخته شده است با انتقاد از سود پایین فروش برنج برای کشاورز می‌گوید: «بیشتر کشاورزان شمالی که شغل دیگری ندارند و تنها از محل کشت برنج امرار معاش می‌کنند، زیر خط فقر هستند و معمولا ناچارند در نیمه دوم‌سال هزینه‌های زندگی خود را از محل کارگری تأمین کنند.»
کیوی جذاب‌ترین محصول برای شمالی‌ها
این اعداد به خوبی نشان می‌دهد که برخلاف آن‌چه تصور می‌شود سود کشت برنج برای کشاورز خیلی هم بالا نیست، اما از آنجایی که برنج محصولی استراتژیک است، وزارت جهاد کشاورزی اجازه تغییر کاربری شالیزارها را نمی‌دهد. جمیل علیزاده شایق،دبیر انجمن برنج ایران که راهکار کاهش قیمت تولید برنج را استفاده از ماشین‌آلات مکانیزه می‌داند، گفت: «طبق برنامه‌ریزی ارگان‌های مربوطه قرار بود که در‌سال جاری کشت برنج توسط ماشین‌آلات مکانیزه صورت بگیرد، اما با افزایش چند برابری قیمت این ماشین‌آلات، توانایی خرید آنها بسیار کم شد که این موضوع نیز به افزایش قیمت برنج دامن زده است.»
شایق با بیان این‌که افزایش میانگین سنی شالیکاران از دیگر دلایلی است که منجر به بالا رفتن قیمت تمام شده تولید برنج شده است، گفت: «میانگین سنی شالیکاران به دلیل عدم فعالیت بیشتر جوانان در این حوزه بالا رفته که این موضوع باعث کاهش جمعیت شالیکار و افزایش دستمزد آنها شده که نهایتا به افزایش قیمت نهایی برنج در بازار ختم می‌شود.» این مقام مسئول البته تاکید کرد: «باتوجه به این‌که بیش از ۷۵درصد از هزینه تولید را دستمزد کارگران دربر می‌گیرد، با مکانیزه شدن کشت محصولات کشاورزی به‌خصوص محصول برنج، قیمت نهایی محصول تا حد زیادی کاهش خواهد یافت.»
کشاورز نمونه شمالی با اشاره به این مطلب گفت: «درحال حاضر کیوی سودآورترین محصول کشاورزی استان‌های شمالی است که معمولا باغداران سود خوبی از فروش آن کسب می‌کنند. سود پرتقال از کیوی خیلی پایین‌تر است، اما در مقابل زحمت خیلی کمی هم دارد. اما برنج با وجود زحمت و دردسر زیاد، سود خیلی کمی دارد.»
٩٨درصد برنج‌کاران، درگیر دلال‌ها
برداشت برنج تمام نشده، کشاورزان محصول خود را به کارخانه‌دارها و دلال‌ها پیش‌فروش می‌کنند. عضو هیأت مدیره انجمن برنج ایران می‌گوید که تنها ٢درصد برنج‌کاران توان این را دارند که محصول خود را دپو و در ماه‌های آینده که قیمت‌ها به مراتب مناسب‌تر است، روانه بازار کنند. موسوی کشاورز نمونه استان‌های شمالی از محدود شالیکارانی است که به گفته خودش حاضر نیست محصولی را که ٦ ماه برای آن زحمت کشیده برای فروش به دلال‌ها بسپارد. او می‌گوید: «حاضر نیست نتیجه زحمت‌هایش به جیب واسطه‌ها برود.او برنج خود را در مغازه کوچک خود در رودسر دارد و به همان قیمت ١٩هزار و ٥٠٠ تومان عرضه میکند. این درحالی است که دلال‌ها همین برنج را به قیمت بالای ٢١هزار تومان می‌‌فروشند.» او که به گفته خودش مشتریان خودش را دارد، ادامه داد: «به همین دلیل هر روز تعداد زیادی سفارش از تهران دارم که به همین قیمت برنج درجه یک را برایشان ارسال می‌کنم، فقط به ازای هر کیلو باید حدود ٥٠٠ تومان کرایه باربری بدهند.»
اجاره شالیزار نمی‌صرفد
کشت برنج کار سخت و طاقت‌فرسایی است و زمین‌دارهایی که سن و سالی از آنها گذشته دیگر قادر به کشت این محصول نیستند. از طرفی هم به دلیل سود پایین و ریسک بالای کشاورزی در ایران، کسی حاضر به اجاره شالیزارها نیست. به گفته موسوی، یک‌سال مثل ٩٨ تولید بیشتر می‌شود، یک‌سال خشکسالی می‌شود، یک‌سال هم برنج را آفت می‌زند. به همین دلیل کسی حاضر نیست زمین را اجاره کند و معمولا به صورت مناقصه‌ای کار می‌کنند. بدین صورت که نصف محصول را به مالک و نصف دیگر را به کسی که روی زمین کار کرده، می‌دهند.
بررسی میزان مصرف سالانه برنج در کشور نشان می‌دهد به‌طور میانگین سالانه حدود سه‌میلیون تن برنج در کشور مصرف می‌شود که کسری برنج تولیدی از خارج از کشور وارد می‌شود. براساس آمار به دست آمده از گمرک ایران، در‌سال ۹۷ بیش از یک‌میلیون و ۶۰۰هزار تن برنج به ارزش یک‌میلیارد و ۶۲۲میلیون دلار از کشورهای تایلند، پاکستان، هند، امارات متحده عربی، ترکیه و سنگاپور به کشور وارد شده است. بخشنده معاون وزیر جهاد کشاورزی می‌گوید که در نیمه نخست امسال هم حدود ٩٦٠هزار تن برنج خارجی وارد کشور شده است. البته شالیکارها معتقدند که واردات این همه برنج نیازی نبود و این به زیان کشاورزان است.
جمیل علیزاده شایق، دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج درحالی‌که تولید امسال را چیزی حدود ٢میلیون و ٢٠٠هزار تن اعلام میکند می‌گوید: «براساس آمار رسمی مرکز آمار، سرانه مصرف برنج هر نفر، ۳۵ کیلوگرم است و براساس نیاز جمعیت ۸۳میلیونی کشور، تولید دو‌میلیون و ۹۰۰هزار تن برنج، کافی است و نیازی به واردات برنج نداریم، اما متاسفانه مسئولان هیچ‌گاه توجهی به ظرفیت تولید داخل ندارند و واردات بی‌رویه برنج سالهاست دامن‌گیر کشاورزان است.»
آمار گمرک از میزان صادرات برنج در‌سال گذشته نشان می‌دهد حدود دوهزار تن برنج به ارزش سه‌میلیون و ۵۱۵هزار دلار در‌سال ۹۷ از ایران به کشورهای عراق، قطر، کانادا، اتریش، آلمان، سوئد، جمهوری چک، استرالیا، افغانستان و بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی صادر شده است.
