۱۸۰۰ میلیارد تومان در حساب‌های بی‌استفاده
برآورد می‌شود حدود ۳۶۵ میلیون حساب بانکی بدون استفاده در کشور وجود دارد که اگر حداقل موجودی آنها را پنج هزار تومان در نظر بگیریم، رقمی معادل ۱۸۰۰ میلیارد تومان خواهد شد. این رقم در اختیار بانک‌ها قرار دارد و امکان برداشت آن از سوی صاحب وجود ندارد، مگر اینکه بخواهد حساب خود را مسدود کند.
به گزارش دیده بان ایران؛ مدیرکل دفتر بازرسی ویژه، مبارزه با پولشویی و فرار مالیاتی سازمان امور مالیاتی به‌تازگی اعلام کرده که هم‌اکنون ۵۰۰ میلیون فقره حساب بانکی در کشور وجود دارد که مشخص نیست با چه کارکردی و توسط چه افرادی استفاده می‌شود.
هر کارت بانکی نشانه یک مقاطعه‌کاری
اکنون تقریباً همه حساب‌های بانکی دارای کارت بانکی هستند و موضوع یاد شده حاکی از تعداد زیاد کارت‌های بانکی بلااستفاده و همچنین رقم بالای موجودی بی‌صاحب نزد بانک‌هاست.
اهمیت مسئله سرانه بالای حساب بانکی در کشور به دو موضوع مهم برمی‌گردد؛ اول ساختار یا شکل کاری که دریافت کارت‌های بانکی متعدد را برای ما الزامی کرده است. درصد بسیار بالایی از این حساب‌ها عملاً بلااستفاده‌اند و دارنده‌های آنها تنها برای یک مقصود مثلاً اخذ دستمزدهای مقاطعه‌کاری یا پیمانی استفاده کرده است. اکنون کار بی‌ثبات گریبان‌گیر بخش بسیار زیادی از نیروی کار شده و از آنجایی که قوانین کار به‌موجب مقررات‌زدایی‌های چند دهه اخیر (خروج کارگاه‌های زیر ۱۰ نفر کارکن از شمول قوانین کار و ایجاد شرکت‌های تأمین نیروی کار و ...) نقش حمایتی و ثبات‌ساز خود را تا حد زیادی از دست داد، هر فردی در طول زندگی خود ناگزیر است به‌طور مقطعی با شرکت‌های مختلفی تحت عناوین و تخصص‌های مختلف همکاری کند. در هر کدام از این پروژه‌ها، شرکت‌های مذکور برای پرداخت دستمزد یک حساب بانکی خاص را که با آن همکاری دارند، معرفی می‌کنند. این موضوع را بسیاری از نیروهای کاری متولد دهه شصت و هفتاد تجربه کرده‌اند و هر کارت بانکی آنها تاریخچه‌ای از یک دوره همکاری با یک پروژه است.
دور زدن قوانین مالیاتی
مسئله دوم همان چیزی است که مسئولان سازمان امور مالیاتی از آن به‌عنوان چالش اساسی نظام مالیاتی کشور یاد می‌کنند، یعنی همان دور زدن قوانین مالیاتی. طبق گفته مدیرکل دفتر بازرسی ویژه، مبارزه با پولشویی و فرار مالیاتی، تعداد زیادی پرونده مالیاتی افراد بی‌بضاعت با میلیاردها تومان بدهی مالیاتی در سازمان وجود دارد که هویت خود را به سودجویان اجاره داده‌اند. به گفته وی، بررسی‌های جدید سازمان امور مالیاتی از حساب‌های بالای پنج میلیارد تومان نشان می‌دهد که برخی افراد برای اینکه مشمول گردش مالی پنج میلیارد تومان نشوند، اقدام به اجاره چندین حساب بانکی کرده بودند که البته به گفته آنها خوشبختانه شناسایی شدند.
آمار دقیقی از تعداد کارت‌های بانکی وجود ندارد
بر اساس آمار بانک مرکزی تا پایان خردادماه سال جاری، ۲۲۸ میلیون و ۷۹۵ هزار و ۸۳۱ کارت برداشت، دو میلیون و ۶۸۷ هزار و ۷۲۱ کارت اعتباری و ۱۰۹ میلیون و ۵۱۹ هزار و ۸۴۷ کارت خرید/هدیه و یک میلیون و ۹۷۸ هزار و ۷۲۵ کارت پول الکترونیک توسط بانک‌ها صادر شده است، بنابراین در مجموع ۳۴۲ میلیون و ۹۸۲ هزار و ۱۲۴ کارت تا این تاریخ در کشور صادر و توزیع شده است. البته این رقم در پایان فروردین سال ۱۳۹۶ بیش از ۴۱۲ میلیون فقره بوده است، به بیان دیگر کم شدن این کارت‌ها نشان می‌دهد که این آمار شامل کارت‌های منقضی شده نیست و تنها کارت‌هایی را شامل می‌شود که در تاریخ مذکور فعال هستند.
اما لازم به یادآوری است که این آمارها دقیق نیستند. داده‌های بانک مرکزی از تعداد کارت‌های صادر شده به تفکیک بانک‌ها و تاریخ آنها منتشر می‌شود. داده‌های بسیاری از این بانک‌ها که در تاریخ‌های جدید به‌روز شده، تازه نیستند و مربوط به سال‌های قبل است. به‌طور مثال، در جدیدترین آمارهای بانک مرکزی که مربوط به خرداد سال ۱۳۹۸ می‌شود، داده‌های بانک انصار مربوط به شهریور سال ۱۳۹۳، بانک صنعت معدن و سرمایه هم مربوط به سال ۱۳۹۴ است. حتی در این لیست دو بانک قرض‌الحسنه رسالت و مؤسسه اعتباری ملل هیچ آماری از میزان کارت‌های صادره خود ارائه نکرده و در مستطیل‌ها، جلوی آنها خط تیره گذاشته شده است. جالب است بدانیم از میان ۳۸ بانک و مؤسسه اعتباری موجود در این لیست، تنها ۱۱ مورد آنها با تاریخ مورد نظر بانک مرکزی (خرداد ۱۳۹۸) همسانند و داده‌های مابقی بانک‌ها و مؤسسات اعتباری مربوط به تاریخ‌های قبل از آن می‌شود.
نتیجه این است که منطقاً باید تعداد کارت‌های بانکی از آمار ارائه شده بانک مرکزی بسیار بیشتر باشد و از همین رو ما هم ناگزیر همان آمار ۵۰۰ میلیون حساب بانکی سازمان امور مالیاتی را در نظر می‌گیریم. البته باید اشاره کرد که این رقم مربوط به کارت‌های هدیه که نیاز به حساب بانکی ندارد، نمی‌شود.
هر ایرانی ۶ حساب بانکی
اگر تعداد حساب‌ها یا به همان اندازه کارت‌های صادرشده را بر ۸۳ میلیون نفر جمعیت کشور تقسیم کنیم، سهم هر ایرانی بیش از ۶ کارت می‌شود. پرسش مهم اینجاست که چه تعداد از این کارت‌ها و حساب‌های بانکی در حال استفاده هستند؟ کارت‌های مذکور اگر چه فعال هستند و بانک صادرکننده، آنها را باطل نکرده، ولی از سوی دارنده مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
تنها آماری که از تراکنش‌ها یا استفاده از کارت‌های بانکی موجود است، مربوط به سال ۱۳۹۶ می‌شود که همان را با تعداد کارت‌های همان سال مقایسه می‌کنیم.
بر اساس آمار شاپرک در خردادماه ۱۳۹۶، تعداد کارت‌های بانکی تراکنش‌دار در سوییچ شاپرک مجموعاً ۷۹ میلیون و ۶۸۳ هزار و ۹۱ عدد بوده است. این آمار با احتساب کارت‌های هدیه که تعداد آن پنج میلیون و ۴۰۰ هزار اعلام شده، محاسبه شده است. اگر رقم کارت‌های هدیه را کسر کنیم عددی حدود ۷۴ میلیون می‌شود که اگر آن را از رقم کل کارت‌های سال ۱۳۹۶ (بدون احتساب کارت‌های هدیه که رقمی حدود ۲۷۳ میلیون می‌شود) کسر کنیم، نشان می‌دهد که در خردادماه آن سال حدود ۱۹۹ میلیون کارت هیچ‌گونه تراکنشی نداشته‌اند. به بیان دیگر، تنها ۲۷ درصد کارت‌ها عملاً مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۳۶۵ میلیون حساب بدون استفاده
حالا اگر همین نسبت را برای ۵۰۰ میلیون حساب بانکی (تعداد کل حساب‌های بانکی که سازمان امور مالیاتی اعلام کرده) به کار بریم، حدود ۳۶۵ میلیون حساب بدون استفاده خواهیم داشت. احتمالاً مبلغ ناچیزی در آنها به‌عنوان حداقل موجودی سپرده قرار دارد. همین مبالغ اندک را (متوسط پنج هزار تومان در نظر بگیریم) اگر در تعداد حداقل بی‌استفاده‌ها یعنی ۳۶۵ میلیون ضرب کنیم، رقمی معادل ۱۸۰۰ میلیارد تومان خواهد شد. این رقم در دست بانک‌ها قرار دارد و امکان برداشت آن از سوی صاحب اصلی‌اش وجود ندارد؛ مهم‌تر اینکه برنامه‌ای هم در رابطه با تعیین تکلیف آنها اجرا نمی‌شود.
گزارش از هادی سلگی- ایرنا
