سود هنگفت قاچاق سوخت در جیب قاچاقچیان/ هزینه سنگین بر دوش مردم و دولت
قاچاقچیان سوخت تلاش می کنند از طریق خلاءهای قانونی و اجرایی به تجارت سیاه و پر سود خود ادامه دهند، حتی اگر این تجارت به تحمیل هزینه های سنگین بر بودجه دولت و مردم منجر شود.
بر اساس برآوردها، پرداخت یارانه انرژی و پایین بودن قیمت سوخت در ایران، علاوه بر بار مالی 480 هزار میلیارد ریالی برای دولت، آسیب های زیست محیطی غیرقابل جبرانی را در پی داشته و موجب شدت گرفتن قاچاق سوخت شده است.
قاچاقچیان گازوییل، بنزین و انواع سوخت را از ایران به همسایگان شرقی و غربی رسانده و سود سرشاری را عاید خود می کنند.
قیمت سوخت در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه در حدی است که با وجود ریسک بالای قاچاق، باز هم قاچاقچیان نمی توانند از سود این کار چشم پوشی کنند.
از گذشته، راه های مختلفی برای قاچاق سوخت و فروش آن در خارج از کشور وجود داشته که با گذشت زمان، پیچیده تر و حرفه ای تر می شود.
ساده ترین روش قاچاق سوخت، به انتقال سوخت در «دبه» و «پیت» های چند لیتری است که بر دوش مردم و یا سوار بر اسب و قاطر به آن سوی مرزها حمل می شود.
اما به تازگی روش های حرفه ای تری نیز آشکار شده است که نشان دهنده پیچیده تر شدن فرایند این نوع قاچاق است.
به عنوان مثال چندی پیش اعلام شد که مکانیزم خرید فرآورده های نفتی در بورس انرژی با قیمت پایه و سپس عرضه و فروش فرآورده های خریداری شده نظیر «حلال 402» در بازار داخلی از جمله این روشهاست که البته مورد تایید مسوولان ذیربط قرار نگرفته است.
جایگزین کردن مواد نفتی یارانه ای نظیر گازوئیل و نفت سفید به جای فرآورده های نفتی خریداری شده از بورس یکی از شاخص ترین رویه هایی است که سبب گسترش قاچاق فرآورده های نفتی شده است.
در این روش، حلال های عرضه شده در تالار صادراتی بورس انرژی مانند «حلال 402» با دامنه قیمتی هفت تا 10درصد توسط قاچاقچیان، خریداری شده و سپس همین جنس در بازارهای داخلی با کاهش 30 درصدی قیمت فروخته می شود.
در گام بعد، قاچاقچیان به جای این حلال های ارزان قیمت، فرآورده های دارای ارزش افزوده بیشتر مانند گازوییل و نفت سفید را از طریق گمرک و مبادی قانونی صادر می کنند. به دلیل این که گازوییل مشابهت زیادی با این حلال ها دارد، به آسانی قابل شناسایی نیست و بنابراین به راحتی می توانند آن را صادر کنند.
اگرچه این روش توسط مسوولان ذیربط رد و تاکیده شده است ابزارهای نظارتی اجازه این نوع قاچاق را نمی دهد، اما پیش از این برخی گزارش ها از وقوع تخلفات مشابه حکایت داشته که ناشی از خلاءهای نظارتی و اجرایی بوده است.
بدین ترتیب مشخص می شود که قاچاقچیان از طریق برخی خلاءها و نواقص در سازوکار مبادلات فرآورده های نفتی در کشور و ضعف بدنه کارشناسی دستگاه های مرتبط، امکان قاچاق گازوییل و انواع سوخت های ارزشمند را یافته اند.
بنابراین برای ممانعت از ایجاد رانت و نیز جلوگیری از گسترش قاچاق فرآورده های نفتی انتظارمی رود که اقداماتی در سطوح مختلف اجرا شود.
بر این اساس، لازم است که کنترل دقیق تری بر عملیات خرید و فروش و حمل مواد خریداری شده از بورس انرژی انجام شود.
سازمان استاندارد و گمرک نیز هر چند در سال های اخیر، گام های ارزشمندی را برای افزایش نظارت و کنترل قاچاق انجام داده اند، اما به نظر می رسد، قاچاقچیان نیز تلاش کرده اند که از شیوه های جدیدتر و پیچیده تر برای اجرای برنامه های خود بهره بگیرند.
همچنین، آنچه که در این میان ضرورت دارد، هماهنگی دستگاه های ذیربط و ایجاد سازوکار یکپارچه برای مقابله با معضل قاچاق فرآورده های نفتی است، به هر میزان که هماهنگی این سازمان ها و دستگاه ها بیشتر باشد، امکان سوءاستفاده متخلفان از خلاءهای قانونی و اجرایی کمتر فراهم می شود.
باید توجه داشت که در روزهای اخیر، موضوع مبالغ هنگفت پرداختی بابت یارانه سوخت، چالش زا شده به طوری که حتی مساله افزایش قیمت نیز مطرح شده است، اما به نظر می رسد که در صورت شناسایی و مسدود کردن گریزگاه های قاچاقچیان سوخت، می توان عرضه فرآورده های نفتی را مدیریت کرده و از تحمیل هزینه های اضافی بر بودجه کاست.
