گزارشی از عقب ماندگی های توسعه «چابهار» طلایی ترین موقعیت بندری منطقه را گرفتار محرومیت کرده است/ بندر فقر
بندر میامی آمریکا که از لحاظ موقعیت هم تراز چابهار است، به اندازه تمام درآمد نفتی ایران تولید ثروت می کند چابهاری ها بیکاری را به زحمت طاقت فرسا ودرآمد ناچیز کار در بندر ترجیح می دهند
دیده بان ایران: فقر در چابهار پنهان‌کردنی نیست. دستفروش‌هایی که بساط‌شان به کوچکی یکی دو کیلوگرم بامیه و بادمجان است یا ٥- ٦ عدد ساعت مچی چینی. مردان جوان بیکار که با لباس‌های بلند سفید سر کوچه‌ها و گذرها نشسته‌اند. فرودگاه کوچکی که تا همین دو سه سال پیش پرواز شبانه نداشت و ساعت ٤ بعدازظهر تعطیل می‌شد. محله‌های نیمه‌ساخته و راه‌آهنی که هنوز درست و حسابی ساخته نشده است. چابهار را ولی در همین حد و اندازه نبینید. این‌جا همان بندری است که موقعیت ممتاز و استراتژیکش زمانی چشم آمریکایی‌ها را گرفته بود و قرار بود به بزرگترین بندرگاه منطقه‌ای جنوب شرق آسیا تبدیل شود. بندری در حد و اندازه بندر میامی آمریکا که حالا به تنهایی هم اندازه درآمد نفتی ایران پول درمی‌آورد و بزرگترین قطب گردشگری دریایی در جهان است. در سال‌های آغازین دهه ٥٠ شمسی آمریکایی‌ها برای توسعه چابهار به ایران آمدند. اهالی منطقه هنوز هم مهاجرت خانواده‌های آمریکایی به چابهار را به یاد می‌آورند. محمود به «شهروند» می‌گوید که هر روز تعداد آمریکایی‌های چابهار زیاد و زیادتر می‌شد. کامیون‌ها اسباب و لوازم زندگی‌شان را از آمریکا می‌آورد و خودشان با چمدان‌هایشان می‌آمدند؛ اما انقلاب که شد همگی از چابهار رفتند و وسایل‌شان جا ماند؛ بعضی از مردم هنوز هم یخچال‌ها و اجاق‌گازهای آمریکایی به جا مانده از مهاجران چابهار را در خانه‌هایشان دارند. بعد آن سال‌ها، توسعه چابهار یا حرف و حدیث بود یا آن‌قدر کند پیش رفت که حالا نه‌تنها چابهار جزو یکی از محروم‌ترین مناطق ایران است که حتی کمتر کسی حاضر می‌شود در بندر چابهار کارگری کند.
تنها روستایی‌ها برای کار در بندر می‌آیند
صدای بوق ممتد یک کشتی تجاری که از چین شکر آورده است در بندر کلانتری می‌پیچد و هیاهوی مرغ‌های دریایی و صدای امواج آرام دریا را گم می‌کند. کارگران سیه‌چرده و لاغراندام با پهلوگرفتن کشتی آماده می‌شوند. جرثقیل بارهای شکر را در بندر تخلیه می‌کند و کارگرها گونی‌های کوچکتر را روی دوش‌شان می‌گذارند و در خودروهای باری پیاده می‌کنند؛ چند روزی از آذر گذشته است و هوای چابهار هنوز گرم است.
عرق از سر و روی یحیی املی سرازیر شده است و میان نفس نفس زدن‌هایش به‌سختی حرف می‌زند. یحیی به «شهروند» می‌گوید که بندر کلانتری بی‌رونق است و کشتی‌های تجاری به‌ندرت در آنجا پهلو می‌گیرند. شاید دو بار در هفته و گاهی دو بار در ماه!
او در استخدام یک شرکت بندری است و ماهی یک‌میلیون تومان حقوق می‌گیرد. روزهایی که بار می‌آید گاهی تا ٢٠ ساعت متوالی کار می‌کند و جابه‌جایی آن همه بار او را دچار کمردرد و پادرد کرده است.
یحیی می‌گوید که باربرهای بندر سابقه زیادی ندارند و خیلی‌ها در این شغل پرزحمت و کم‌درآمد نمی‌مانند.
کارگرهای بندر کلانتری بیشترشان روستایی هستند. روستاییانی که از حوالی شهرستان‌های سرباز و قصر قند و نیک‌شهر می‌آیند. می‌گوید شهری‌ها حاضر به باربری نیستند یا مهاجرت می‌کنند یا در پاساژهای تجاری کاری دست و پا کرده و مشغول می‌شوند. خیلی‌ها هم بیکاری را به کار پرزحمت و کم‌درآمد در بندرها ترجیح می‌دهند.
محمد ریگی راننده یکی از خودروهای باربری است که محموله کشتی‌ها را از بندر کلانتری بارگیری می‌کند و به انبارها می‌برد. می‌گوید بیشتر کشتی‌های تجاری چابهار از امارات، هندوستان و چین می‌آید و بار بیشترشان مواد غذایی مثل شکر و برنج یا خوراک دام است. محمد هم می‌گوید کار در چابهار خیلی کم است و او به ازای هر باری که می‌برد تنها ١٦٠هزار تومان دستمزد می‌گیرد. البته ماه‌هایی وجود دارد که به گفته محمد تنها دو یا سه بار می‌برد و دستمزدش به ٦٠٠–٧٠٠هزار تومان در ماه نمی‌رسد. برای همین مجبور است غیر از کار در بندر در شهر پادویی و دستفروشی کند.
پایان فاز اول بندر بهشتی چابهار
از سال ٥٢ طرح جامع تأسیس بندر چابهار تنها بندر ایران که به اقیانوس دسترسی دارد، کلید خورد و قراردادهایی با پیمانکاران خارجی بسته شد. بعد از انقلاب اما توسعه چابهار با کمبود منابع مالی مواجه شد و بارها به تعویق افتاد. حالا با گذشت بیشتر از ٤٠ سال از آن روزها حسن روحانی به‌زودی عازم چابهار می‌شود تا با حضور وزرای حمل‌ونقل ٢٧ کشور جهان فاز نخست از دو فاز توسعه بندر بهشتی چابهار را افتتاح کند. طرح توسعه چابهار در ٥ فاز اجرا می‌شود و بندر بهشتی که در چند روز آینده افزایش ظرفیت خود را اعلان عمومی می‌کند، فاصله چندانی با بندر کلانتری ندارد و سالیان سال قرار بوده است این دو بندر به هم متصل شده و با عملیات توسعه‌ای و تجهیزاتی دیگر تبدیل به یک رخداد بزرگ منطقه شوند. چیزی به وسعت بندر میامی که دروازه باری آمریکاست و حالا همین بندر به تنهایی به اندازه تمام درآمد نفتی ایران برای آمریکا ثروت‌آفرینی می‌کند اما شهرت بندر میامی به عالم تجار خلاصه نمی‌شود و بسیاری از فیلم‌های گانگستری هالیوود آنجا فیلمبرداری شده‌اند. جذابیت‌های بصری میامی را به بزرگترین قطب گردشگری دریایی در جهان تبدیل کرده است و سالانه ٥میلیون مسافر به این بندر رفت و آمد می‌کنند. در این میان چابهار ایران هم که با موقعیت جغرافیایی ممتازی در جنوب‌شرق آسیا جاخوش کرده و می‌رفت تا به میامی ایران تبدیل شود، درگیر سرنوشت پیچیده‌ای شده است.
امیرحسین اسماعیلی، مجری پروژه توسعه بندر شهید بهشتی درباره جزییات توسعه فاز یک و دو بندر شهید بهشتی چابهار به «شهروند» می‌گوید: بندر شهید بهشتی اولین و تنها بندر اقیانوسی کشور است که در خارج از تنگه هرمز قرار داشته و از اهمیت بالایی برخوردار است.
مدیر طرح توسعه بندر شهید بهشتی ادامه می‌دهد: یک شرکت هلندی، مطالعه طرح توسعه بندر شهید بهشتی را در سال ۸۶ به اتمام رساند و این بندر را در حوزه توسعه محور شرق لقب داد. همچنین پس از تأکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر توسعه سواحل مکران، اجرای طرح توسعه این بندر به مناقصه گذاشته شد که در پایان این مناقصه بین‌المللی، قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) توانست پیروز این مناقصه شده و با استفاده از اعتبار اجرایی آن شامل ۳۴۱میلیون دلار فعالیت ساخت‌وساز در این بندر را آغاز کرد.
اسماعیلی می‌گوید: در نخستین گام، ارزیابی طرح‌های محیط زیستی در دستور کار قرار گرفت که با توجه به این‌که سواحل چابهار از صخره‌های مرجانی تشکیل شده، می‌بایست ۳۲هزار کلونی مرجان شامل پَچ‌های با عرض ۲.۵ متر از محل اجرای طرح توسعه بندر به فاصله ۵ کیلومتری محل فعالیت و عمران منتقل می‌شد.
او گام دوم اجرای طرح را اهمیت لایروبی و افزایش محیط فعالیت بندری عنوان کرده و می‌گوید: از آنجا که هر چقدر تناژ کشتی بالا باشد، هزینه انتقال کالا پایین‌تر خواهد بود، قرار شد اسکله‌ای در محیط بندری ایجاد شود که کشتی‌هایی با ظرفیت بالا بتوانند پهلو بگیرند. به همین منظور ۱.۵میلیون مترمکعب سنگ برای استحصال دریا و خشک‌شدن آن با هدف توسعه فضای بندری، به حوضچه بندر شهید بهشتی منتقل و ریخته شد. همچنین ۱۴۷۰ مترمربع در نتیجه این عملیات، فضای بندری با ارتفاع ۱۰ متر ایجاد شد. در نتیجه این اقدامات، آبخور شناورهایی که می‌توانند در این بندر پهلو بگیرند به ۱۶ متر افزایش یافت.
مدیر طرح توسعه بندر شهید بهشتی ادامه داد: برای ساخت این فضای بندری، ۱۶میلیون مترمکعب مصالح ساخت و ساز، داخل حوضچه و کانال با استفاده از شناور لایروب کارتر ساکشن ریخته شد. در فاز اول این طرح، ۲۰۳ هکتار از دریا را استحصال کرده‌ایم و درواقع این میزان مساحت به خاک کشور اضافه شده است.
او طول اسکله ساخته‌شده را ۱۴۰۴ متر همراه با ۷۰ متر اسکله خدماتی دانسته و می‌گوید: در این اسکله که شامل ۵ پست اسکله می‌شود، ۳۲ هکتار فضای پس‌کرانه و ۲ پست اسکله کانتینری به طول ۷۲۰ متر با آبخور شناورهای تا ۱۶ متر و ۳۳ هکتار فضای پس‌کرانه برای ۳ پست اسکله فله و غلات به طول ۶۸۴ متر است.
اسماعیلی فاز دوم طرح توسعه شهید بهشتی را شامل ۶۳ هکتار محوطه روسازی انجام‌شده معرفی کرده و می‌گوید: هزینه اجرایی این طرح ۳۴۱میلیون دلار است و بیشترین سرعت اجرای این عملیات در چهار سال گذشته بوده است؛ با اجرای این فرآیندها، شناورهای ۱۰۰ تا ۱۲۰هزار تن می‌توانند در اسکله کانتینری بندر شهید بهشتی پهلوگیری کنند.
راه دراز چابهار تا توسعه
حالا بندر چابهار برای تکمیل ظرفیت و رسیدن به افق جابه جایی ٨٢میلیون تن بار راه زیادی در پیش دارد. هم‌اکنون بندر چابهار در مجموع ٢,٥میلیون تن ظرفیت دارد که با پایان توسعه دو فاز بندر بهشتی آن مجموع ظرفیت این بندر به ٨.٥میلیون تن می‌رسد و کشتی‌های تجاری بزرگ می‌توانند در آن پهلوگیری کنند. عددی که هنوز هم به هیچ عنوان با بندرهای بزرگ جهان قابل رقابت نیست. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که بین ٨٥ تا ٩٠درصد تجارت ایران به صورت دریایی انجام می‌شود و اگر چابهار می‌خواهد در میان بندرهای بزرگ جهان حرفی برای گفتن داشته باشد ناچار به انجام عملیات بزرگی است. عملیاتی که از توسعه بندری و یکپارچه کردن بنادر چابهار گرفته تا احداث راه آهن، توسعه فرودگاه، توسعه ترمینال‌های مسافربری و باربری و ... در برمی‌گیرد. البته خیلی‌ها معتقدند مسأله اصلی چابهار درگیری آن با کمبود منابع مالی و تحریم‌ها بوده است و حالا با اجرای برجام توسعه آن شتاب بیشتری گرفته است. در این میان پس از برجام قرارداد ٢٠میلیون دلاری و به صورت ١٠ساله با هند بسته شده است تا این کشور منابع مالی و تجهیزات توسعه بندر چابهار را تأمین کند و به گفته بهروز آقایی، مدیرکل اداره بنادر و دریانوردی سیستان‌وبلوچستان به «شهروند» قرارداد با مدل جدید BOT بسته شده است و سهم هند در سود آن در تمامی زمینه‌ها از ایران کمتر است. قراردادی که می‌تواند سرعت پیشرفت چابهار را بیشتر کند اما این کافی نیست و اگر پاکستان مسأله سیاسی‌اش با افغانستان را حل کند، بندر گوادر پاکستان می‌تواند فرصت طلایی چابهار را به سرعت بگیرد. چابهاری که روزی ناجی ایران از قحطی جنگ بوده است و این روزها با محرومیت دست و پنجه نرم می‌کند.
