برخی مناطق تهران در 40 سال اخیر بر روی گسل و زمین های باتلاقی احداث شده اند / زلزله در عملکرد مدیران

دیده بان ایران: ساخت‌وساز در حریم گسل‌های تهران ممنوع شد. این خبر را درحالی رئیس پژوهشکده زلزله مرکز تحقیقات مسکن اعلام می‌کند که طی سال‌های گذشته هیچ توجهی به حریم گسل‌ها در روند ساخت‌وسازها نشده است. به گفته علی بیت‌اللهی عمده گسل‌های کشور که تعداد آنها به ٣٢٠ عدد می‌رسد در مراکز تجمع جمعیتی قرار گرفته‌اند. این بی‌توجهی در شرایطی رخ می‌دهد که ایران روی گسل زلزله قرار داشته و هر لحظه بیم وقوع آن در هر نقطه کشور می‌رود. رئیس مرکز تحقیقات مسکن در تازه‌ترین اظهارات خود اعلام کرده که هر ١٠‌سال یک زلزله بیش از ٧ریشتر رخ می‌دهد. این زلزله‌ها بیشتر در شهرهای کم‌جمعیت رخ می‌دهد و اگر در کلانشهرها رخ دهد، شاهد فجایعی ورای مرزهای کشور خواهیم بود.

شکرچی‌زاده می‌گوید: مطالعات ما نشان داد که سازه‌ها روی زمین‌های سست و باتلاقی احداث شده که هیچ‌گونه اقداماتی برای زیرسازی سازه‌ها انجام نشده بود.

او با تأکید بر این‌که زلزله علاوه بر لرزاندن، عملکردهای گذشته ما را در ساخت‌وساز آشکار می‌کند؛ زلزله همچنین جلوه‌دهنده توانمندی‌های ما در مقابل زلزله است؛ زلزله علاوه بر لرزاندن، عملکردهای گذشته ما را در ساخت‌وساز آشکار می‌کند، اظهار کرد: در زمان‌ وقوع زلزله میزان آمادگی ما در مدیریت صحنه و پس از حادثه خود را نشان می‌دهد و به عبارت دیگر زلزله جلوه‌دهنده توانمندی‌های ما در مقابل زلزله است.

گسل‌های زلزله ٥٥ کیلومتر از مساحت تهران را دربرگرفته ‌است

در ۱۵‌سال اخیر لرزش‌های مختلفی با ریشتر‌های کم ‌و زیاد ایران را لرزانده است؛ از زلزله بم که با بزرگای ۵/۶ در ‌سال ۱۳۸۲ رخ داد تا زلزله مرداد‌ سال ۹۱ آذربایجان‌شرقی با بزرگای۴/۶ که شهرستان‌های اهر، ورزقان و هریس را لرزاند و ۳۰۶ نفر کشته، بیش از پنج‌هزار نفر مجروح و تلفات جانی و خسارات فراوان به دنبال داشت.

بعد از زلزله‌هایی که در دو دهه اخیر رخ داد، هشدارهای فراوان درباره زلزله تهران داده شد؛ هشدارهایی که پس از هر زلزله‌ای تکرار می‌شود. این هشدارها برای تبریز هم وجود دارد. شیراز هم هر از گاهی می‌لرزد. اما باید دانست که ساخت‌و‌سازهای غیراصولی در تهران خطرات ناشی از زلزله را برای پایتخت‌نشینان صدچندان می‌کند. البته گسل‌هایی که ٥٥ کیلومتر از مساحت تهران را دربرگرفته‌اند، حالا دیگر امکان ساخت‌وسازهای خطرساز، بیمارستان‌ها و برج‌های بلندمرتبه دیگر در آنها وجود ندارد. قانونی که رئیس پژوهشکده زلزله مرکز تحقیقات مسکن دیروز آن را رسانه‌ای کرد، اجرایش به پایتخت محدود نمی‌شود. آن‌گونه که علی بیت‌اللهی، رئیس پژوهشکده زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اعلام کرده این قانون برای کلانشهرهای مشهد، تبریز و کرج درحال تصویب شدن است و مراحل نهایی خود را سپری می‌کند. به گفته او، کلانشهرها به شهرهایی با جمعیت ۲۰۰‌هزار نفر به بالا گفته می‌شود و براساس توافق‌های صورت گرفته ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها ممنوع می‌شود و در صورت اجرای آن گام بزرگی در کاهش خسارات ناشی از زلزله برداشته می‌شود.

بیت‌اللهی با اشاره به بازدیدها و مطالعات میدانی از منطقه زلزله‌زده کرمانشاه گفت: در گزارش‌هایی که تاکنون منتشر شده مسائل درگیر با حادثه زلزله بسیار پیش پا افتاده است، به‌گونه‌ای که اگر در بیمارستان شهدای سرپل ذهاب برق اضطراری به دلیل ریزش دیوار قطع نمی‌شد، این بیمارستان می‌توانست در ساعات اولیه زلزله به مصدومان سرویس ارایه کند.

تا ١٥٠ روز دیگر پس‌لرزه‌های کرمانشاه ادامه دارد

آن‌گونه که بررسی‌ها نشان می‌دهد، زلزله به این زودی دست از سر مردمان کرمانشاه برنمی‌دارد. بیت‌اللهی که معتقد است تا ١٥٠روز دیگر پس‌لرزه‌های کرمانشاه ادامه دارد، می‌گوید: ارتعاشات متوالی موجب نرم شدن ساختمان‌ها می‌شود. از این‌رو مدیریت بحران نباید اجازه ورود ساکنان به داخل خانه‌هایشان را بدهد.

او در عین‌حال تأکید می‌کند که بزرگای پس‌لرزه‌ها به مرور زمان کوچکتر خواهد شد و بزرگای بیشتر این زلزله در ۲۰روز اول است.

به‌گفته این مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازی، قبل از زلزله اصلی ساعت ٩:٤٥ روز ۲۱ آبان‌ماه چهار پیش‌لرزه رخ داده است و تا ساعت ۳ صبح دیروز ۸۷۸ پس‌لرزه به ثبت رسیده است که یک‌ مورد آن بالای پنج ریشتر و ۳۸پس‌لرزه بین چهار تا پنج ریشتر بوده است.

او همچنین اعلام کرد که به سازمان برنامه و بودجه پیشنهاد شده برای ١٨ کلانشهر ایران ردیف بودجه‌ای برای اعمال حریم گسل‌ها در نظر گرفته شود.

گسیختگی منحصربه‌فرد کرمانشاه

مسکن مهر که این روزها انگشت اتهام به ساختمان‌های نه چندان ایمنش بیش از هر زمان دیگر خبرساز شده عملکرد متفاوتی را از خود به جای گذاشته است. در یک شهرک مسکونی به نام مسکن شکوه تخریب در حد ایجاد چند ترک جزیی بوده ولی در ۷۰متری این مجتمع کوی فولادی وجود دارد که بخش زیادی از آن تخریب شده است.

رئیس پژوهشکده زلزله مرکز تحقیقات مسکن هم با تأکید بر این‌که گسیختگی ایجاد شده در کرمانشاه منحصربه‌فرد بوده است، توضیح داد: گسیختگی ایجاد شده در این منطقه اختلاف ارتفاع تا ۹ متر را ایجاد کرده است که این امر به دلیل ارتعاشات ناشی از زلزله و گسیختگی لایه‌های خاک بوده است.

به‌گفته او، این اختلاف سطح در چهار کیلومتر در خط مستقیم و در پهنای یک کیلومتر بوده است.

او همچنین با اشاره به وضع عملکرد بیمارستان‌ها در منطقه سرپل ذهاب و اسلام‌آباد تأکید کرد: انتظار ما از بیمارستان‌ها این است که در شرایط بحرانی سرپا باشند، ولی زلزله اخیر نشان داد که مردم در مسکن مهر و بیمارستان‌ها احساس امنیت نمی‌کنند و این درحالی است که ما در برابر مردم مسئول هستیم. بیت‌اللهی با تأکید بر این‌که در بازدیدهای میدانی انجام شده شاهد موارد بسیار تأسف‌باری بودیم، ادامه داد: چگونه ممکن است که در سنگ‌نما، گونی و نخاله‌های سفالی ریخته شود. به‌نظر من ما بحران در مدیریت بحران داریم.

رخ دادن یک زلزله ٧ ریشتری در هر ١٠ سال

«براساس آمار، هر ماه یک زلزله بیش از چهار ریشتر، هر سه‌سال یک زلزله بیش از ٦ ریشتر و هر ۱۰‌سال یک زلزله بالای هفت ریشتر در کشور اتفاق می‌افتد. ۷۶‌درصد کشته‌شدگان حوادث در کشور بر اثر زلزله بوده است. در بیستم و هفتم مارس ‌سال ۱۸۳۰، یعنی حدود ۱۸۸‌سال قبل زلزله هفت ریشتری در پهنه شمیرانات ۴۵‌هزار کشته به همراه داشت.» گفته‌هایی که چند وقت پیش از طرف پدر علم زلزله ایران مطرح شده بود، این‌بار از زبان رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی شنیده می‌شود. او معتقد است اگر زلزله‌های با حجم بیش از ٧ ریشتر در کلانشهرها رخ دهد، فجایعی ورای مرزها به همراه خواهد داشت. او می‌گوید: این زلزله بزرگترین زمین‌لرزه‌ای بوده است که ما در این ناحیه از زاگرس انتظار داشتیم. براساس داده‌های موجود بیش از ١٠٠‌میلیون نفر این زلزله را احساس کردند و خساراتی را نیز به بار آورد.

او اضافه کرد: مطالعات ما نشان داد که سازه‌ها روی زمین‌های سست و باتلاقی احداث شده که هیچ‌گونه اقداماتی برای زیرسازی سازه‌ها انجام نشده بود.

شکرچی‌زاده با تأکید بر اهمیت نحوه اجرای سازه و میزان رعایت دستورالعمل و میزان کیفیت مصالح سازه، خاطرنشان کرد: این پارامترها عناصر تعیین‌‌کننده برای سازه‌ها هستند، به‌گونه‌ای که در برخی موارد شاهد بودیم بعضی از سازه‌ها تخریب نسبی داشته‌اند.

رئیس مرکز تحقیقات مسکن با اشاره به وضع دیوارها و نماها در زلزله کرمانشاه خاطرنشان کرد: بررسی ما نشان داد که در این زلزله اسکلت‌های سازه جایگاه مناسبی نداشتند و بسیاری از نماهای سازه فرو ریخت. از این رو ما باید تکلیف خودمان را با این المان‌های غیرسازه‌ای روشن کنیم. بررسی ما نشان داد در این زلزله اسکلت‌های سازه جایگاه مناسبی نداشتند و بسیاری از نماهای سازه فرو ریخت؛ از این رو ما باید تکلیف خودمان را با این المان‌های غیرسازه‌ای روشن کنیم.

شکرچی‌زاده با بیان این‌که این وضع در زلزله‌هایی مانند زلزله بجنورد مشاهده شده است، ادامه داد: ما باید به‌طور جدی بر نحوه اجرای آیین‌نامه‌ها توجه کنیم.

او در ادامه به وضع بیمارستان‌های این منطقه اشاره کرد و افزود: براساس تقسیم‌بندی‌های آیین‌نامه ٢٨٠٠ بیمارستان‌ها سازه‌های بااهمیتی هستند که نباید در زلزله‌ها کاربری خود را تغییر دهند و این درحالی است که در زلزله اخیر کرمانشاه متاسفانه بیمارستان‌های کل منطقه در همه شهرها آسیب دید، به‌گونه‌ای که در بهره‌برداری مستمر از آنها خلل ایجاد شد.

به‌گفته او، در یکی از بیمارستان‌ها به دلیل افتادن یک دیوار و قطعی برق استفاده از بیمارستان غیرممکن شد.

وی همچنین تأکید کرد: ما راهی جز رعایت کردن استانداردها و آیین‌نامه‌ها نداریم؛ از این‌رو آیین‌نامه ٢٨٠٠ باید به‌عنوان میثاق ملی مورد توجه قرار گیرد.

مناطق زلزله‌خیز تهران کدامند

هم‌اکنون شمال شهر تهران و منطقه ورامین فوق‌العاده حادثه‌خیز هستند. این گسل‌ها توانایی زلزله بیش از هفت ریشتر را دارند. همچنین احتمال وقوع زلزله‌ در جنوب شهر تهران همچون منطقه ری هم زیاد است. با این‌که توانمندی این زلزله‌ها بیش از ٦ ریشتر نیست، اما با توجه به ساخت‌و‌سازها در جنوب تهران و جنس زمین این زلزله تخریب زیادی به همراه دارد. تهران از شمال به جنوب در مسیر شیب قرار گرفته است. شرق تهران نیز زلزله‌خیز است. این گسل از سوی کوه‌های جنوب شرق تهران و به سمت لشکرک حرکت کرده که یک شعبه آن به سمت شمال تهران و شعبه دیگر آن به سمت شمال ‌غرب تهران قرار گرفته است. گسل‌ها در شهر تهران وجود دارند و ما روی انواع و اقسام این گسل‌ها نشسته‌ایم. در این شرایط باید خودمان را برای مواجهه با انواع مسائل آماده کنیم.