بافت قالیهای بزرگ پارچه، هنر منحصر به فرد نیشابور
نخستین بار نیشابوریها بودند که فرشی بسیار بزرگتر از ابعاد رایج قالی بافتند و این هنر خلاقانه را به نام خود در جهان به ثبت رساندند اما با وجود میدانداری ایرانیان در بافت این نوع قالیهای بزرگ پارچه و بستر مناسب آن برای اشتغالزایی، این هنر حمایت نمی شود.
قالیهای بزرگ پارچه که در متراژ بیش از 2 هزار مترمربع بافته می شود و امکانات و دانش آن در بین مردم نیشابور وجود دارد می تواند پاسخگوی نیاز بسیاری از اماکن مذهبی در کشورهای اسلامی باشد. نیشابور در فاصله 122 کیلومتری غرب مشهد واقع است.
با وجود این حرم مطهر رضوی، مساجد، بقاع متبرکه و بسیاری از اماکن مذهبی دیگر با قالیهای معمولی مفروش می شوند در حالی که می توان با بهره گیری از بزرگ پارچه ها هم اشتغال بسیاری از قالیبافان را تضمین و هم زمینه حمایت از آن را فراهم کرد.
یکی از هنرمندان قالیباف که نخستین فرش بزرگ پارچه جهان را در روستای یوسف آباد نیشابور بافت می گوید: سال 1374 نخستین قالی بزرگ پارچه جهان توسط من و گروه از قالیبافان که مدیریت آنان را برعهده داشتم در روستای یوسف آباد بافته شد.
علی اصغر زرندی افزود: همان سال یکی از شرکتهای متولی فرش سفارشی از کشور عمان مبنی بر بافت قالی به مساحت پنج هزارمترمربع داشت و مسئولان این شرکت برای انجام آن درصدد بودند چندین قالی 12 مترمربعی را با نقش و طرح یکسان ببافند.
وی ادامه داد: کار بافت این فرشها را به قالیبافان نیشابوری سفارش دادند و من پیشنهاد دادم یک فرش در مساحت پنج هزار مترمربع بافته شود تا اینکه چندین فرش در مساحت کوچکتر در کنار هم فرش پنج هزار متری را تشکیل دهند.
این هنرمند نیشابوری گفت: شرکت سفارش گیرنده در ابتدا پیشنهاد من را نپذیرفت چون معتقد بود دار قالی که بتواند چنین فرشی را ببافد وجود ندارد اما من پیشنهاد کردم که آن دستگاه را بسازم. از آنجا که کار اصلی من جوشکاری است دار قالی به طول و عرض 54 متر ساختم سپس در زمینی به مساحت هزار و 200 مترمربع که متعلق به خودم بود سوله ای به عنوان کارگاه ایجاد کردم تا فرش پنج هزار متری در آن مکان بافته شود.
وی افزود: با همکاری جمعی از قالیبافان روستای یوسف آباد در آن کارگاه به مدت 18 ماه قالی بزرگ پارچه پنج هزار متری را با بهترین نقش و رنگ بافتیم. در سال 1384 نیز سفارش دیگری را پذیرفتم و یک قالی بزرگ پارچه 6 هزار مترمربعی در کارگاهم با همکاری قالیبافان روستای یوسف آباد بافتم اما بعد از آن دیگر سفارشی نداشته ام.
یکی دیگر از فعالان صنعت فرش در نیشابور که مجری طرحهای مربوط به بافت قالیهای بزرگ پارچه بوده نیز به خبرنگار ایرنا گفت: نخستین فرش بزرگ پارچه جهان در سال 74 به مساحت پنج هزار مترمربع توسط هزار و 200 بافنده در 25 رنگ و رج شمار 40 بافته شد.
حسن انصاری نیا افزود: این فرش که نقش گنبد مسجد لطف الله خان اصفهان بر آن بود به سفارش پادشاه عمان از سوی مرکز ملی فرش ایران به قالیبافان نیشابوری توصیه شد و پس از بافت در مسجد سلطان قابوس در مسقط پهن شد.
وی ادامه داد: فرش بزرگ پارچه بعدی که من مجری طرحش بودم سال 1384 به سفارش شیخ زاهد رئیس امارات متحده عربی با مساحت 6 هزار مترمربع در 27 رنگ توسط هزار و 600 بافنده نیشابوری به مدت یک سال بافته شد. نقشه این طرح تلفیقی از گلهای شاه عباسی و گل فرنگ بود.
او گفت: فرش بزرگ پارچه سومی که سال 1391 در نیشابور بافته شد در مساحت 2500 مترمربع به سفارش یک موسسه خیریه در کشور عمان بود. بافت این فرش توسط 500 بافنده به مدت دو سال طول کشید.
انصاری نیا افزود: این فرشهای بزرگ پارچه برای نخستین بار در جهان بافته شدند و من به عنوان مجری طرح با شرکت گره و شرکت سهامی فرش ایران همکاری کرده و سفارشات را توسط قالیبافان نیشابوری که اغلب روستایی بودند انجام دادم. طرح، نقش، رنگ و امکانات برای بافت فرشهای بزرگ پارچه متعلق به مردم نیشابور است و از هیچ کمکی در این زمینه بهره نگرفتند.
وی ادامه داد: تحریمهای اقتصادی، سفارشات کشورهای خارجی برای فرشهای بزرگ پارچه را بسیار کاهش داد و از سال 1391 تقریبا دیگر قالی بزرگ پارچه ای در نیشابور بافته نشده است.
او گفت: اماکن مذهبی داخل کشور نیز به لحاظ تامین مالی برای سفارش بافت فرشهای بزرگ پارچه مشکل دارند بطوری که تلاش کردیم سفارشی از حرم امام راحل برای قالیبافان بزرگ پارچه نیشابور بگیریم که میسر نشد.
این فعال صنعت فرش در نیشابور فزود: هم اینک سالن مجهز پنج هزار مترمربعی و سه هزار بافنده استادکار برای بافت قالیهای بزرگ پارچه در نیشابور وجود دارد اما فعلا سفارشی برای در دست تولید ندارد.
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: قالیهای این استان به ویژه فرشهای بزرگ پارچه از نظر نوع بافت، نقش و نگار منحصر به فرد آن همواره طرفداران بسیار در کشورهای دنیا به ویژه در حوزه خلیج فارس داشته و نخستین قالیهای بزرگ پارچه دنیا در نیشابور بافته شده اند.
سعید کاظمی افزود: سه قالی بزرگ پارچه که در جهان بی نظیر هستند طی سالهای گذشته در نیشابور توسط قالیبافان این شهر بافته شدند و می توان این نوع فرش را از هنرهای منحصر به فرد خراسان رضوی دانست.
وی ادامه داد: طرحی برای حمایت از این نوع هنر از سوی متولیان دولتی تدوین نشده و حمایت دولت فقط معطوف به بیمه قالیبافان در حوزه فرشهای بزرگ پارچه است.
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: آنچه تاکنون به عنوان هنر قالیبافی بزرگ پارچه در خراسان رضوی شناخته شده نتیجه بازاریابی و فعالیتهای تجاری خود قالیبافان و شرکتهای بخش خصوصی بوده و دولت در این زمینه دخالتی نداشته است.
وی افزود: هم اینک برخی مساجد استان با موکت و سایر اماکن مذهبی با قالیهای دستباف 12 متری مفروش می شوند در حالی که پهن کردن موکت در شان مساجد، تکایا یا نمازخانه های ادارات نیست. می توان با بافت قالیهای بزرگ پارچه برای مساجد و اماکن مقدس هم برای شمار زیادی از قالیبافان اشتغالزایی کرد و هم گامی در جهت حمایت و ترویج فرهنگ غنی و تمدن چندین هزارساله ایران برداشت.
کاظمی ادامه داد: با فعالیتهای زیادی می توان از قالی ایرانی حمایت کرد. پیشتر جوایز بانکی به قالی ایرانی اختصاص داشت یا برای تجلیل از هنرمندان به آنان قالی هدیه می کردند اما جوایز نقدی جای قالی را گرفته است.
وی گفت: خراسان رضوی دارای 90 هزار بافنده، 450 کارگاه، مجتمع فرشبافی و صنایع جانبی است و سالانه 750 هزار مترمربع انواع فرش دستباف در این استان تولید می شود.
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی افزود: طبق آخرین آمار ظرف 6 ماه نخست امسال چهار هزار و 543 کیلوگرم فرش دستباف به ارزش 11 میلیارد و 806 میلیون ریال از گمرکات استان صادر شد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل در ارزش بیش از 1.5 درصد افزایش داشت.
وی ارزش قالیهای دستباف صادر شده در 6 ماه نخست پارسال را 10 میلیارد و 843 ریال ذکر و بیان کرد: بیشترین صادرات فرش دستباف از خراسان رضوی در 6 ماه ابتدای امسال به کشورهای آمریکا، استرالیا، بحرین، امارات و قطر صورت گرفته است.
کاظمی ادامه داد: حجم صادرات فرش از خراسان رضوی بیشتر از آمار مذکور است زیرا حجم زیادی از تولیدات استان از گمرکات سایر استانها به ویژه تهران صادر می شود.
