توانایی ایران در شناسایی مخازن نفتی عمق چند هزار متری از طریق باکتری های سطح زمین
ایران به عنوان تنها کشور منطقه با دستیابی به تازه ترین روش شناسایی مخازن نفت و گاز از طریق باکتری های سطح زمین، علاوه بر صرفه جویی 80 تا 90 درصدی در هزینه، ریسک حفاری چاه های بی نتیجه را نیز کاهش می دهد.
ایران با داشتن 34 تریلیون متر مکعب گاز، بزرگترین دارنده منابع گازی جهان به شمار می رود و ذخایر نفتی ثابت شده ایران نیز نزدیک به 158 میلیارد بشکه برآورد شده که کمی بیشتر از 9 درصد کل ذخایر نفتی جهان است که مجموع آنها ایران را به عنوان بزرگترین دارنده ذخایر هیدروکربوری دنیا تبدیل کرده است.
سازمان زمین شناسی آمریکا (USGS) نیز چندی پیش گزارش داد که ایران از نظر برخورداری از ظرفیت اکتشافی، پس از عراق و روسیه در رتبه سوم جهان قرار دارد.
با وجود ظرفیت های مختلف ایران در بخش منابع هیدروکربوری، سال های تحریم باعث شده بود که کشورمان از برخی روش های جدید اکتشاف محروم شود، اما کارشناسان صنعت نفت با همکاری دانشگاه های داخلی توانستند بر این محدودیت ها غلبه کنند.
تازه ترین دانشی که کارشناسان بخش اکتشاف کشور بدان دست یافته اند، یکی از روش های ژئوشیمی سطحی است که بر اساس آن می توان از طریق شناسایی باکتری های نفتخوار و گازخوار در سطح زمین، مخازن نفت و گاز درعمق چند هزار متری زمین را شناسایی کرد.
در واقع در گذر زمان، تراوشات هیدروکربوری از میدان های نفت و گاز به تدریج به سطح زمین آمده اند و باعث رشد و گسترش باکتری نفتخور و گازخوار در آن منطقه شده اند.
بدین ترتیب کارشناسان بخش حفاری به جای حفر چاه های چند میلیون دلاری برای شناسایی این که آیا منابع نفت و گاز در آن مناطق وجود دارد، می توانند به راحتی با جمع آوری نمونه های خاک از سطح زمین و انجام آزمایش های ژنتیک، وجود ذخایر نفت و گاز را تایید و یا رد کنند.
مزیت دیگر این روش، تعیین نوع منابع مخازن هیدروکربوری است که بر اساس این روش ها می توان نوع مخزن نفت و یا گاز را تعیین کرد.
تاکنون بر اساس مطالعات اولیه، کارشناسان تنها می توانستند اعلام کنند که در آن منطقه یک میدان هیدروکربوری وجود دارد، اما نمی توانستند نوع آن و اینکه مخزن نفتی و یا گازی است را تعیین کنند.
**پیوند صنعت نفت و دانشگاه
سیدصالح هندی مدیر اکتشاف شرکت ملی نفت در همایش «مطالعه ژئوشیمی سطحی ساختمان های سردشت و گیسکان به روش «میکروبایل پرسپکتیواویل اند گس» (ام.پی.او.جی- MPOG)» ضمن تأکید بر پیوند مستمر و فعال صنعت و دانشگاه گفت: شرکت ملی نفت آماده است برای گسترش ارتباط صنعت و دانشگاه و امکان استفاده از ظرفیت‌های موجود در دانشگاه‌ها، در حوزه علوم زمین (ژئوشیمی) قراردادهای پژوهشی امضا کند.
وی افزود: مهمترین اهداف این مطالعات تعیین وجود یا نبود منابع نفت و گاز در ساختارهای زیرزمینی واقع در نواحی مطالعاتی از طریق به‌کارگیری روش‌های نوین علم ژئوشیمی سطحی، اولویت‌بندی ساختارهای تعیین شده از نظر فعالیت‌های حفاری اکتشافی و تعیین نوع مخزن از نظر نوع سیال هیدروکربوری موجود در آن است.
مدیر اکتشاف شرکت ملی نفت گفت: با توجه به هزینه اندک این‌گونه مطالعات نسبت به دیگر روش‌های اکتشافی، می توان به منظور کاهش هزینه و ریسک فعالیت‌های اکتشافی در نواحی مورد مطالعه، از این روش استفاده بهینه کرد.
هندی تصریح کرد: با توجه به پیشرفت‌های فناوری، ژئوشیمی سطحی (surface geochemistry) به عنوان روشی جدید و قابل اعتماد در حوزه اکتشاف نفت و گاز دنیا معرفی شده است.
**اجرا در پنج منطقه اولویت دار اکتشافی کشور
سید علی معلمی، قائم مقام مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت نیز در گفت وگو با ایرنا درباره جزئیات اجرای این طرح، گفت: در پنج منطقه که جزو اولویت های اصلی اکتشاف قرار دارند از روش ژئوشیمی سطحی استفاده می شود که شامل دشت آبادان، دزفول شمالی، دزفول جنوبی، خلیج فارس و کپه داغ است.
وی ادامه داد: در مرحله بعد، 6 منطقه اولویت دوم نیز در دستور کار قرار می گیرد تا مطالعات ژئوشیمی سطحی قبل از حفاری اکتشافی انجام شود که این مناطق نیز شامل دشت مغان، تایپاد، سیستان، ایران مرکزی، لرستان و فارس هستند.
قائم مقام مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت درباره ضریب دقت این روش گفت: بر اساس تجربه، اجرای این روش در کشورهای مختلف دارای ضریب دقت 80 درصد بوده است.
**کاهش هزینه و ریسک اجرای پروژه های حفاری
بهرام علیزاده رئیس دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید چمران نیز در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا با بیان اینکه حفاری، آخرین مرحله اکتشاف است، گفت: اجرای مدل جدید ژئوشیمی سطحی، ریسک حفاری های بی نتیجه را کاهش می دهد.
مجری این طرح درباره مزایای اجرای این روش جدید گفت: هزینه های اکتشاف با اجرای این طرح به شدت کاهش می یابد که قابل مقایسه با سایر روش ها نیست.
وی با بیان این که حفر هر چاه اکتشافی و عملیات لرزه نگاری حدود یک میلیون دلار هزینه دارد، گفت: در صورت حفر چاه های اکتشافی و لرزه نگاری در میدان های مورد بررسی (ساختمان های سردشت و گیسکان) بیش از 6میلیون دلار هزینه به بخش اکتشاف تحمیل می شد، اما مجموع هزینه اجرای روش جدید ژئوشیمی سطحی، حدود یک میلیارد تومان (بیش از 250 هزار دلار) شده است.
علیزاده با بیان اینکه هزینه های این 2 روش قابل مقایسه نیست، اضافه کرد: مزیت دیگر این روش، کاهش خطا در پروژه های حفاری است که باعث می شود در صورت کسب اطمینان، اقدام به حفاری کنیم.
رئیس دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید چمران اهواز خاطر نشان کرد: در این روش، پس از انجام آزمایش ها و کسب تایید، اقدام به حفاری می شود که خطای کمتری دارد؛ بنابراین با اجرای این روش، جلوی هدر رفتن میلیارد ها ریال از ثروت کشور گرفته می شود.
*شناسایی مخازن نفتی از طریق باکتری های نفتخوار
رئیس دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید چمران اهواز درباره جزئیات اجرای این طرح گفت: در این روش برای شناسایی منابع هیدروکربوری از روش ژئوشیمی سطحی و باکتری های سطح زمین استفاده می شود.
وی افزود: ریز تراوشات نفتی و گازی به تدریج از مخازن نفت و گاز به سطح زمین رسوخ می کنند که این موضوع، باعث گسترش فعالیت باکتری های نفت خوار و گازخوار در سطح آن منطقه خواهد شد.
علیزاده اضافه کرد: از باکتری های سطح زمین، نمونه برداری شده و روی آنها آزمایش ژنتیک و دی.ان.ای انجام می شود، در صورتی که آنها ژن های مخصوص حساس به «هیدروکربورها» را دارا باشند به احتمال زیاد در زیر آن منطقه نفت وگاز وجود دارد.
وی ادامه داد: در گام بعد می توان با اطمینان بیشتری، طرح های تکمیلی اکتشافی مانند حفاری که گران قیمت هستند را انجام داد.
**ایران تنها کشور دارنده فناوری جدید اکتشافی در منطقه
رئیس دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید چمران گفت: ایران تنها کشور در منطقه است که به این فناوری دست یافته است. در کشورهای همسایه، شرکت های بین المللی حضور داشته و این روش را اجرا می کنند.
علیزاده افزود: روش اکتشاف از طریق ژنتیک و دی.ان.ای باکتری ها را در ایران بومی کرده ایم، اما در سایر روش های ژئوشیمی سطحی از تجربه سایر شرکت ها از جمله شرکت E&P فرانسه استفاده کرده ایم،
**شناسایی نوع مخازن نفتی و گازی از طریق باکتری ها
سید مهدی خالقی، رئیس اداره مطالعات و تحقیقات ژئوشیمی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت نیز به ایرنا گفت: از این روش می توان در مراحل مختلف اکتشاف استفاده کرد، اما بهترین مرحله پیش از حفاری است تا پس از تایید نتایج توسط این روش جدید، کار حفاری انجام شود.
این مسئول صنعت نفت ادامه داد: دستیابی به این فناوری از سال 92 تا تیرماه سال 96 از طریق همکاری با دانشگاه ها و مراکز علمی به درازا کشید.
خالقی یادآور شد: در زمان تحریم، کشورهای مختلف از مشارکت با ما خودداری می کردند و حتی چینی ها نیز حاضر به همکاری با ما نشدند، اما خودمان سعی کردیم به دانش این روش دست پیدا کنیم.
وی گفت: از طریق این روش می توان علاوه بر تایید وجود و یا عدم وجود منابع نفت و گاز در ساختارهای زیرزمینی، محدوده مخازن را نیز تعیین کرد.
رئیس اداره مطالعات و تحقیقات ژئوشیمی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ادامه داد: حتی از طریق این روش می توان، نوع سیال موجود در مخزن و این که نفت و یا گاز است را نیز شناسایی کرد.
** مزایای این روش در حفاری های دریایی
بیژن نوری کارشناس نفت فلات قاره نیز به ایرنا گفت: با توجه به این که پروژه های اکتشافی هزینه بر هستند از هر روشی که بتواند هزینه ها را کاهش داده و دقت را بالا ببرد استقبال می کنیم.
وی افزود: از روش ژئوشیمی سطحی برای اکتشافات دریایی نیز استفاده می شود. با این تقاوت که در خشکی، نمونه برداری در سطح زمین انجام می شود، اما در دریا در کف دریا و از رسوبات ته دریا «مغزی» تهیه شده و نمونه ها به آزمایشگاه ارسال می شود.
این کارشناس درباره میزان دقت و اطمینان بخشی این روش نیز گفت: اطمینان بخشی این روش برای تعیین وجود نفت 82 درصد و برای عدم وجود نفت 89 درصد است.
