حجم ۱۰۰میلیارد دلاری تجارت گیاهان دارویی دنیا
بر اساس یافته‌های وزارت جهاد کشاورزی، ایران دارای ۸۰۰۰ گونه از ۴۲۲ هزار گونه مختلف گیاهی دنیا است و حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی در جهان سالی ۱۰۰ میلیارد دلار است.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی دیده بان ایران، تولید فرآوری و تجارت بین‌المللی گیاهان دارویی یکی از مهم‌ترین عرصه‌های اقتصادی است که در عصر حاضر توجه خاصی به آن صورت می‌گیرد. یکی از ابعاد مهم این پدیده فرآوری و صنایع مرتبط با گیاهان دارویی است که رونق آن به سرمایه‌گذاری مناسب در این عرصه نیازمند است. شناخت موقعیت ایران در این زمینه و دست یافتن به رویکردهای مناسب برای سرمایه‌گذاری در صنایع فرآوری، هدف این گزارش می‌باشد که با روش توصیفی ـ تحلیلی به انجام رسیده است. نتایج حاصل از این پژوهش به‌اختصار عبارتند از:
- از 422 هزار گونه گیاهی جهان حدود 8 هزار گونه آن در ایران وجود دارد که تعداد 1728 گونه به‌طور انحصاری فقط در ایران می‌روید.
- توسعه سرمایه‌گذاری در زمینه صنایع گیاهان دارویی در وهله اول منوط به زمینه‌سازی و توسعه استفاده از گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن در داخل کشور است.
- صادرات گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه سرمایه‌گذاری در صنایع گیاهان دارویی دارد.
- بیش از 95 درصد سهم تولید گیاهان دارویی را مصرف داخلی کشور تشکیل می‌دهد و بقیه صادر می‌شود.
ظرفیت مغفول مانده تولید و صادرات گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن در ایران قابل احیا و توسعه است و می‌تواند در افزایش تولید ناخالص داخلی و ملی، ایجاد فرصت‌های شغلی و افزایش صادرات اثربخش باشد.
- صنعت گیاهان دارویی در حوزه‌های تولید، فرآوری و بسته‌بندی و بازاریابی نیازمند سرمایه‌گذاری است که هر یک با چالش‌های خاص خود مواجه هستند.
- آمار سازمان بهداشت جهانی گویای این است که بیش از 75 درصد مردم کشورهای در حال توسعه نیازهای اولیه بهداشتی و درمانی خود را با استفاده از گیاهان دارویی و مواد طبیعی مرتفع می‌کنند و در سال‌های اخیر استفاده از داروهای گیاهی و سنتی در کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته نیز به شکل چشم‌گیری افزایش یافته است، ازاین‌رو با نگاه آینده‌پژوهی و برنامه‌ریزی برای استفاده از فرصت‌های اقتصادی و تولیدی آتی و بازار روبه توسعه گیاهان دارویی، توسعه صنایع فرآوری گیاهان دارویی باید مورد توجه خاص قرار گیرد.
- اگرچه ایران در سال 2014 بر اساس گزارشات رسمی یازدهمین کشور جهان پس از کشورهای چین، هند، آمریکا، ژاپن، آلمان، برزیل، کره جنوبی، انگلستان، فرانسه، ایتالیا در زمینه پژوهش و ارائه مقالات علمی در مورد گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن قرار داشته، اما متأسفانه در بین کشورهای مطرح تولیدکننده و صادرکننده گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن جایی ندارد و در زمینه تجاری‌سازی محصولات خود توفیقی نداشته است.
- بر اساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیرکشت گیاهان دارویی 156 هزار و 339 هکتار و مجموع تولید آنها 173 هزار و 605 تن بوده است.
تخمین زده می‌شود، حدود 3500 تن از محصولات جنگلی و مرتعی در زمره گیاهان دارویی قرار داشته و به شکل وحشی و خودرو سالانه در ایران تولید می‌شود.
- حجم تجارت گیاهان دارویی در جهان در سال 1996 حدود 60 میلیارد دلار بوده که در سال 2010 به 100 میلیارد دلار رسیده و بانک جهانی پیش‌بینی کرده که این رقم در سال 2050 به 5000 میلیارد دلار خواهد رسید.
- به دلیل نظام گزارش‌دهی گمرک ایران از صادرات و واردات و همچنین عدم شفافیت و نقایص آماری در گزارشات سازمان‌های مسئول نمی‌توان به‌طور دقیق جایگاه ایران را از نظر تجارت خارجی و مقدار صادرات گیاهان دارویی در جهان مشخص نمود.
- کشورهای چین، هند، آمریکا و آلمان بازیگران اصلی تولید و تجارت گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن در جهان هستند. این کشورها نه‌تنها در تولید گیاهان دارویی بلکه در صادرات و نیز هم‌زمان در واردات آن جزو کشورهای نخست جهان می‌باشند.
- ظرفیت اسمی تولید اسانس و عصاره گیاهی کشور حدود 200 هزار تن است.
چالش‌ها
- مهم‌ترین چالش سرمایه‌گذاری در زمینه صنایع گیاهان دارویی فقدان تقاضای کافی و مؤثر برای تشویق و توجیه سرمایه‌گذاری است.
- دومین چالش سرمایه‌گذاری در صنایع گیاهان دارویی ناکافی و ناپایدار بودن تولید گیاهان دارویی به‌عنوان نهاده اولیه برای مصرف در صنایع فرآوری است.
- سومین چالش سرمایه‌گذاری در صنایع گیاهان دارویی ناکافی بودن همکاری بین‌المللی ایران برای صادرات و سرمایه‌گذاری مشترک و مشکل تحریم‌های بانکی و اقتصادی.
- تولید خرد و کوچک مقیاس کشت زراعی گیاهان دارویی و در برخی موارد تکیه صرف بر ذخایر طبیعی آنها و پایین بودن کیفیت ماده مؤثره برخی از آنها، همچنین بالا بودن هزینه تولید و قیمت تمام‌شده گیاهان دارویی در ایران از مهم‌ترین معضلات و موانع سرمایه‌گذاری در زمینه صنایع گیاهان دارویی هستند.
- سیاست‌های حمایتی از تولیدکنندگان، سرمایه‌گذاران و صنایع مرتبط با گیاهان دارویی ناکافی و مؤثر هستند.
در این گزارش پیشنهاد شده است:
- مستندسازی علمی و دقیق استفاده از گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن و استانداردسازی ویژگی‌های شیمیایی و فرآیند تولیدی گیاهان دارویی و فرآورده‌ها و داروهای گیاهی برای توسعه تولید و حضور رقابت‌پذیر در بازارهای داخلی و خارجی این محصولات اقدامی لازم و ضروری است که تاکنون توجه لازم به آن نشده است.
- ایجاد فرآیند تضمین‌کننده سلامت و پایداری تولید و عرضه محصولات گیاهان دارویی به بازار باید مورد اهتمام جدی‌تری قرار گیرد.
- با توجه به اهمیت سلامت محصولات، هرگونه سرمایه‌گذاری موفق مستلزم و نیازمند عاری‌سازی گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن از هر نوع باقیمانده کود شیمیایی و سم و فلزات سنگین و سایر آلودگی‌های فیزیکی و محیطی است، اما در حال حاضر برخی محصولات و مواد اولیه گیاهان دارویی فاقد تضمین لازم در این موارد برای عرضه به صنایع فرآوری هستند.
- عرضه گیاهان دارویی و داروهای گیاهی غیرترکیبی با مقدار ماده مؤثره بالا باید مورد تأکید و اهتمام قرار گیرد.
- باید برای استانداردسازی، ترویج مصرف استفاده از داروهای گیاهی و گیاهان دارویی و فراهم آوردن زمینه‌های قانونی آن و تجویز استفاده از داروهای گیاهی و گیاهان دارویی توسط پزشکان برنامه‌ریزی عملیاتی صورت گیرد، محورهای این برنامه‌ریزی عملیاتی عبارتند از:
الف ـ توسعه کشت گیاهان دارویی و تجاری‌سازی آنها.
ب ـ ثبت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در فارماکوپه‌ها.
ج ـ پذیرش هزینه داروهای گیاهی و گیاهان دارویی توسط بیمه‌های درمانی.
د ـ حمایت از کشت و صنعت‌های گیاهان دارویی و ایجاد واحدهای کشت و صنعتی که قادر باشند ذخایر شیمیایی دارویی خاص موجود در گیاه را با به‌کارگیری اصول و شیوه‌های علمی افزایش دهند و ارقام و بذرهای مرغوب‌تری تولید نمایند.
ـ پرهیز از پراکندگی در سرمایه‌گذاری بر روی تمامی صنایع گیاهان دارویی و اولویت دادن به سرمایه‌گذاری در دصنایع گیاهان دارویی که بیشترین بازار و ارزش افزوده و زمینه توسعه و ارتقای تولید را دارند و توجه خاص به سرمایه‌گذاری بر روی پرتقاضاترین گیاهان دارویی ایران که در حال حاضر شامل زعفران، شیرین‌بیان، زیره، آنغوزه، باریجه، گشنیز، آویشن، مرزه و گل‌محمدی است.
ـ حمایت‌های مالی از واحدهای موجود جهت ارتقا فن‌آوری از طریق:
الف) اتخاذ سیاست‌های پولی و مالی در جهت تأمین نیازمندی‌های اعتباری صنعت گیاهان دارویی.
ب) ارائه تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت به واحدهای فراوری سنتی جهت تجهیز و نوسازی ماشین‌آلات
ج) حمایت از شرکت‌های تولیدکننده داروهای گیاهی از طریق برخورداری آنها از معافیت‌ها و تخفیفات عوارضی و مالیاتی و ارائه تسهیلات صادراتی؛ حداقل مشابه و هم‌تراز با شرکت‌های واردکننده دارو.
د) ایجاد تسهیلات و کمک برای حضور تولیدکنندگان گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در نمایشگاه‌های بین‌المللی دارویی و تسهیل دسترسی آنها به فناوری موردنیاز و تحولات بازار بین‌المللی.
ـ حمایت از ایجاد واحدهای فرآوری پیشرفته جدید و توسعه قطب‌های تولید داروهای گیاهی در کشور.
ـ کمک به توسعه آزمایشگاه‌های استاندارد جهت کنترل کیفی (کیفیت مواد مؤثره، آلودگی‌ها، باقیمانده سموم) جهت تولید محصولات سالم و عاری از باقیمانده سموم و کودهای شیمایی به صورتی که هزینه‌های انجام این‌گونه آزمایشات برای تولیدکنندگان مقرون به‌صرفه باشد.
ـ مکانیزه کردن مزارع گیاهان دارویی در مراحل کشت، داشت و برداشت.
ـ توسعه کشت زراعی گونه‌های بومی منحصربه‌فرد داخلی و نیز توسعه کشت گیاهان دارویی بر تقاضای غیربومی قابل کشت در ایران.
ـ حمایت و تسهیل مقررات مربوط به سرمایه‌گذاری خارجی و مشترک و فراهم‌سازی زمینه تشکیل شرکت‌های مشترک با شرکت‌های صاحب‌نام بین‌المللی فعال در زمینه گیاهان دارویی و داروهای گیاهی.
ـ اتخاذ راهکارهای مؤثر برای رفع یا مقابله با تحریم‌های اقتصادی و بانکی.
