بحران آب ساخته دست مسئولان

دیده بان ایران: هر سال١٠ میلیارد مترمکعب آبِ با کیفیت از ایران خارج می شود، آن هم سوار بر ابرهای آسمان. در حالی که ایران با کم آبی دست و پنجه نرم می کند، این فرصت دیگری است که از دست می رود. در شرایطی که مدام از «بحران آب» و سهمیه بندی و خشکیدن رودخانه ها و تالاب ها صحبت می شود، راهکارهایی مثل بهینه سازی مصرف، انتقال آب و شیرین سازی آب دریاها بیش از همه مطرح می شود اما کارشناسان بارورسازی ابرها می گویند، راه دیگری را جا انداخته ایم: استفاده از منابع جَوی. با این حال بعضی کارشناسان معتقدند در حالی که در بخش کشاورزی بیشترین هدررفت آب اتفاق می افتد، مدیریت منابع آبی در آسمان، آب ناچیزی را به چرخه باز می گرداند که در مقابل سوء مدیریتی که روی زمین اتفاق می افتد هیچ است.
روز گذشته ایرنا در گزارشی از «فرید گلکار»، مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها نقل کرد که «تولید آب با استفاده از فناوری بارورسازی ابرها، کم هزینه ترین روش تامین آب است؛ به طوری که میانگین هزینه استحصال هر متر مکعب آب فقط ١٠٠ ریال است.»
شیوه افزایش بارش برای نخستین بار در ایران از سال ١٣٥٤ تا ١٣٥٧ از سوی یک شرکت کانادایی در حوضه آبریز سدهای کرج و جاجرود به کار گرفته شد. پس از انقلاب مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها از سال ١٣٥٧ در وزارت نیرو و با هدف دستیابی به فناوری افزایش بارش از طریق بارورسازی ابرها تاسیس و تاکنون نیز اقداماتی در این زمینه انجام شده است اما در عمل، توجه چندانی از طرف سیاستگذاران و مجریان نسبت به این فناوری دیده نمی شود.
بر این اساس در پروژه های استحصال آب با استفاده از روش باروری ابرها، هیچ تخریب زیست محیطی وجود ندارد؛ آب از هیچ نقطه ای به نقطه دیگر منتقل نمی شود؛ آبی بسیار با کیفیت و از همه مهمتر، آبی که وجود ندارد تولید می شود.
مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در مورد هزینه اجرای راهکارهای طبیعی مقابله با خشکسالی توضیح داد:«هزینه استحصال هر یک هزار متر مکعب آب از طریق شیرین کردن آبهای شور ٢ هزار دلار، انتقال بین حوزه ای ٤٠٠ دلار، تغذیه مصنوعی سفره های آبهای زیرزمینی ٢٣٠ دلار، تصفیه فاضلاب ها ٢٣٠ دلار و بارورسازی ابرها فقط ١٥ دلار است.»
او ادامه داد:«بنابراین بین راهکارهای طبیعی مقابله با خشکسالی، بارورسازی ابرها مقرون به صرفه ترین راهکار در سال‌های آینده است. ضمن اینکه برخی از راهکارهای دیگر، خسارات جانبی گسترده ای به همراه خواهد داشت؛ به عنوان نمونه انتقال آب بین حوضه ای پیامدهای زیست محیطی و اجتماعی گسترده ای دارد؛ شیرین سازی آب دریا و برگرداندن نمک به دریا - که الان اتفاق می افتد- تبعاتی زیست محیطی خواهد داشت.»با این حال استفاده از این فناوری در ایران چندان پر رنگ نیست؛ با اینکه ٢دهه از آغاز فعالیت‌های مرتبط با بارورسازی ابرها در ایران می گذرد و این فناوری در کشور بومی شده، هنوز نتوانسته است جای خود را در مدیریت منابع آب کشور باز کند.بر اساس این گزارش مرکز باروری ابرها در ایران فقط ٢ فروند هواپیمای مسن «آنتونوف» روسی آن هم به صورت استیجاری در اختیار دارد که تجهیزات بارورسازی ابرهای این هواپیما نیز قدیمی شده است؛ امارات با پنج روز بارانی و مساحتی بسیار کوچکتر از ایران، به ٦ فروند هواپیما مجهز است و تایلند نیز با ٢٦ فرورند هواپیما عملیات های بارورسازی ابرها را اجرایی می کند.
با این حال، پروژه هایی محدود در کشور اجرایی شده است؛ در سال ١٣٩٣ طرحی در استان های آذربایجان شرقی و غربی، تهران، چهارمحال و بختیاری، یزد، فارس، کرمان و اصفهان اجرا شد که بر اساس ارزیابی موسسه آب دانشگاه تهران، بارش ها آن سال در اثر باروری ابرها ٢ میلیارد و ١٠٠ میلیون مترمکعب افزایش یافت؛ برآوردهای موسسه آب دانشگاه تهران نشان
می دهد در اثر باروری ابرها، بارش ها در آن سال
 ٣٣ درصد افزایش پیدا کرد.این میان اما تورج فتحی، کارشناس مسائل آب که پیش از این رئیس دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست هم بوده است، می گوید پرداختن به موضوع منابع جوی، حاشیه است.
او با اشاره به اینکه در سرزمین ما سالانه حدود٤٠٠ تا ٤١٠ میلیارد متر مکعب نزولات جوی اتفاق می افتد و از طرف دیگر ٣٠٠ میلیارد متر مکعب آن تبخیر می شود، به «شهروند» می گوید:« با توجه به شرایط اقلیمی ایران که در کمربند خشک و نیمه خشک و منطقه ای بیابانی واقع شده، طبیعی است که در چنین مدار جغرافیایی بیشترین تبخیر اتفاق بیفتد و آب از دست برود.»
 فتحی ادامه می دهد:« در حالی که می گوییم مشکل آب داریم و تنش آبی گریبان مان را گرفته، اینکه سراغ ابرها برویم و تصور کنیم می توانیم با مدیریت آب هایی که از طریق منابع جوی خارج می شود از شرایط بحرانی خارج شده ایم، اشتباه کرده ایم.»
این کارشناس آب معتقد است از نظر کارشناسی این روش، مناسب نیست و می گوید:« اگرچه ما در ایران تجربه بارور سازی ابرها و نجات این گونه منابع را
داشته ایم اما آبی که از این روش به چرخه بازگردد ناچیز است و بحث درباره آب های ژرف، بارورسازی و کنترل ابرها مسائل حاشیه ای آب به حساب می آید.»
به عقیده این کارشناس، به جای این روش باید
 سوء مدیریت آب را جبران کرد:« باید به بخش کشاورزی که هدررفت بالایی در آن اتفاق می افتد، نظر کنیم. باید قوانین جدیدتری در زمینه آب وضع کنیم و قانون توزیع عادلانه آب را اصلاح کنیم.»
 او ادامه می دهد:« اگر پروژه های بارورسازی ابرها را اجرا کنیم و نگذاریم ابرهای باران زا در خارج از جغرافیای مرزی ما ببارند، مطمئن باشید که بخش زیادی از مسائل آب ما پابرجا خواهد ماند. این کار تنها بابخش کوچکی از مشکل ما را حل خواهد کرد.»
این کارشناس مسائل آب با تاکید دوباره بر اینکه مشکل اصلی آب در ایران سوء مصرف در بخش کشاورزی است، اضافه می کند:«وزارت جهاد کشاورزی و  وزارت نیرو دو نهادی هستند که باید بدانند باید در مصرف آب تجدید نظر اساسی کنیم و به جای استراتژی های کوتاه مدت، برنامه های بلند مدت و میان مدت داشته باشیم.»
 از سوی دیگر موضوعی که فتحی به آن اشاره
می کند، اصلاح تفکرات سازه ای نظیر ساخت سدها و برنامه های انتقال آب است:«بازچرخانی آب های مصرف شده، تصفیه فاضلاب های شهری و روستایی، بازچرخانی زهاب کشاورزی کاری است که باید انجام شود؛ چرا که فقط ٢٨ میلیارد متر مکعب از منابع مصرفی ما به صورت فاضلاب و زهاب کشاورزی به محیط زیست می‌رود.»
 او با صحبت از  اینکه تخیله فاضلاب ها و زهاب ها در محیط زیست ایجاد معضل می کند، موضوع را به وضع رودهای خوزستان گره می زند:«تخلیه زهاب کشت نیشکر در جلگه خوزستان، باعث شده که دیگر هیچ رودخانه سالمی در این منطقه نداشته باشیم؛ نه در دز و نه در کارون.»
 فتحی معتقد است باید با رویکرد حفاظت و صیانت از منابع آب و توجه به کشاورزی، روشی برای ارتقای آبیاری به کشاورزان ارایه شود و دولت تسهیلاتی برای این کار در نظر بگیرد. اینها البته در حالی است که «کشوری به این وسعت هنوز الگوی کشت ندارد و کشاورزان نمی دانند در زمینشان چه محصولی متناسب با شرایط آبی منطقه بکارند.»

منبع: شهروند