سود سیاه

دیده بان ایران:  درهای باز بانک در ساعات شبانه بسیاری از رهگذران تهرانی را شگفت‌زده و کنجکاو کرد. بانک سرمایه شعبه خیابان رودکی اعلامیه‌های بزرگی نصب کرده که خبر از گشایش سپرده‌های ویژه می‌دهد. سپرده‌هایی که گفته می‌شود به ازای آن ٢٠,٥‌درصد سود پرداخت می‌کند. جمعیت زیادی در شعبه منتظرند و کارمند بانک می‌گوید برای افتتاح حساب تا ساعت ١١ شب هم می‌توان به شعبه مراجعه کرد! بانک آینده در خیابان جمهوری هم وضعیتی مشابه دارد و به مشتریان اعلام می‌کند که تا آخرین ساعات روز جمعه برای افتتاح حساب مشتریان آمادگی دارد. آینده سود ٢٢‌درصدی به حساب‌های یک‌ساله پرداخت می‌کند. بانک گردشگری هم پیامک‌هایی برای مشتریان‌شان ارسال کرده‌اند با این مضمون: مشتری گرامی به اطلاع می‌رساند براساس دستور بانک مرکزی تمامی شعب بانک‌ها جمعه مورخ ١٠ شهریورماه تعطیل است. لطفا برای دریافت خدمات تا ساعت ١٩ پنجشنبه مورخ ٩ شهریور به شعب مراجعه فرمایید. مانند بانک قوامین این زحمت را از دوش مشتریان خود برداشته و با ارسال پیامک اعلام کرده‌ است که «مشتری گرامی برابر بخشنامه بانک مرکزی مقرر شد از تاریخ ١١ شهریور ٩٦ سود کلیه سپرده‌های روز شمار به ١٠‌درصد تغییر یابد. بنابراین برای جلوگیری از کاهش نرخ سود فعلی شما، از تاریخ مزبور حساب‌تان به سپرده یک‌ساله غیرقابل دریافت و پرداخت تبدیل می‌شود. در صورت عدم موافقت با این اقدام، عدد ١ را تا ساعت ١٢ ظهر ٩ شهریور ٩٦ به همین شماره ارسال کنید تا حساب شما به کوتاه‌مدت ١٠‌درصد تبدیل شود.» بعضی بانک‌های دیگر هم به مشتریان داراتر خود اعلام کرده‌اند که سودهای گزاف سپرده‌شان کم نمی‌شود و البته گفته می‌شود این اتفاق با انتقال دارایی مشتریان بزرگ بانکی به شرکت‌های زیرمجموعه بانک‌ها نرخ سود مصوب بانک مرکزی دور زده می‌شود.

بانک مرکزی اعلام کرده است از شنبه جاری هیچ بانکی حق ندارد برای سپرده‌های بلندمدت یک‌ساله سودی بیشتر از ١٥‌درصد و برای کوتاه‌مدت‌ها بهره بیشتر از ١٠‌درصد بپردازد. با این حال میثم ‌هاشمخانی، کارشناس اقتصاد معتقد است این برخورد بانک مرکزی کاری از پیش نمی‌برد و شبکه بانکی ایران به‌راحتی از بانک مرکزی باجگیری می‌کند؛ زیرا بانک‌های زیانده سال‌هاست بانک مرکزی را به شورش‌های خیابانی سپرده‌گذاران تهدید می‌کنند و ناظر پولی را وادار به کوتاه‌آمدن کرده‌اند.

مردم بازنده اول و آخر سود بالای بانکی

حالا با وجود آن‌که سودهای گزاف موسسات مالی اعتباری بارها سپرده‌گذاران کاسپین را به خیابان‌ها کشانده و بانک مرکزی به مردم هشدار داده است فریب سودهای بالا را نخورید، باز هم کاهش سود بانکی برای مردم اتفاق خوشایندی به نظر نمی‌رسد. ‌هادی حق‌شناس، کارشناس بانکی به «شهروند» می‌گوید: سود بالای بانکی باعث گرانقیمت‌شدن پول و تسهیلات می‌شود و در نتیجه نرخ کالاهای بازار ایران افزایش پیدا می‌کند. بنابراین سپرده‌گذاران بدانند اگر سود بالایی بگیرند، چند برابر آن را در بازار کالا و خدمات پس می‌دهند. ضمن این‌که قیمت گزاف پول و تسهیلات باعث ناتوانی بنگاه‌های تولیدی می‌شود و ضربه به بنگاه‌های تولیدی به معنی کاهش اشتغال است.

او تأکید می‌کند: مردم هر جور که حساب کنند، چه از لحاظ این‌که بانک‌های زیانده ورشکسته شوند و حوادثی مشابه کاسپین تکرار شود و چه از فعل و انفعالات اقتصادی در کشوری که سود بانکی بالاست، متوجه می‌شوند، بازنده اول و آخر سود بالای بانکی خودشان هستند.
با این حال در آخرین روزهای هفته گذشته مقابل بانک‌ها جای سوزن انداختن نبود و صف‌های طولانی که هر رهگذری را به سمت خود جذب می‌کرد. یکی دیگر از مشتریان حاضر در صف مقابل بانکی به «شهروند» می‌گوید: اوایل هفته از بانک تماسی داشتم که این درخواست را مطرح کرد تا پولی را که در بانک پس‌انداز دارم، به صورت سپرده یک‌ساله به بانک بسپارم و در مقابل سود ۲۲‌درصدی را دریافت کنم، البته متصدی بانک می‌گفت که اگر سرمایه خود را به بالای صد‌میلیون تومان برسانم، نرخ را به ۲۳‌درصد هم خواهد رساند.

باجگیری شبکه بانکی از بانک مرکزی

دستیابی به سود معقول بانکی اتفاقی است که به عقیده برخی کارشناسان با این روال فعلی بانک مرکزی رخ نمی‌دهد. میثم ‌هاشم‌خانی، کارشناس اقتصاد درحالی ‌که دستیابی به تورم زیر ٥‌درصد پایدار را لازمه کاهش نرخ سود بانکی می‌دانست، به «شهروند» می‌گوید: هدف اصلی این مصوبه، کاهش نرخ سود بانکی نیست، بلکه این مصوبه می‌خواهد بساط بانکداری سیاه رواج‌یافته در سال‌های اخیر را جمع کند. بانکداری سیاه در سال‌های اخیر توسط بانک‌هایی رواج‌ یافته که شدیدا زیانده هستند و برای جلوگیری از ورشکستگی، سودهای موهومی را به سپرده‌گذاران وعده می‌دهند تا سپرده‌گذاران پول خود را در این بانک‌ها نگه دارند.

او ادامه می‌دهد: وقتی بانک‌های زیانده هم در زمان پرداخت سود نتوانند این نرخ‌های سود موهومی را پرداخت کنند، بانک مرکزی و دولت را تهدید می‌کنند که اگر ما سود وعده ‌داده‌شده را پرداخت نکنیم، سپرده‌گذاران ما به خیابان‌ها خواهند ریخت. به این ترتیب بانک مرکزی و دولت را تحت‌فشار می‌گذارند تا با چاپ پول با اقدامات دیگری که تأثیری مشابه دارد، سود موهومی وعده ‌داده‌شده آنها را تأمین کند. طبیعتا این پدیده باعث رشد نقدینگی می‌شود و اثر تورمی خواهد داشت که این اثر تورمی دیر یا زود بروز پیدا می‌کند.

این کارشناس اقتصاد درباره چشم‌انداز سیاست شورای پول و اعتبار درباره کاهش سود بانکی، تحلیل کرد: هدف اصلی شورای پول و اعتبار باید متوقف‌کردن فرآیند باجگیری بانک‌های زیانده از دولت و بانک مرکزی باشد. برای توقف این فرآیند لازم است روالی را در پیش بگیریم که در اکثر اقتصادهای توسعه‌یافته جریان دارد؛ یعنی بانک مرکزی به‌طور شفاف سپرده‌های بانکی زیر یک رقم خاص (مثلا زیر ۵۰‌میلیون تومان) را که نزد بانک‌های دارای مجوز بانک مرکزی هستند را بیمه کرده و در پیامک به صاحبان این سپرده‌ها اعلام کند که در صورت ورشکستگی بانک مربوطه، بانک مرکزی ظرف ۱۰روز کل سپرده آنها را نقدا برمی‌گرداند.

او ادامه می‌دهد: سپرده‌های بالای ۵۰‌میلیون تومان نیز نباید مشمول تضمین بانک مرکزی شود. صاحبان این سپرده‌ها که گروه‌های برخوردارتر جامعه هستند، موظفند قبل از سپرده‌گذاری در هر بانک، وضع عمومی بانک را بررسی کنند و درصورتی که ریسک ورشکستگی بانک بالا باشد، در آن سپرده‌گذاری نکنند.

بانک مرکزی سود سیاه بانکی را متوقف کند

این کارشناس اقتصادی با اشاره به این‌که هم‌اکنون ۱۰۸ کشور دنیا تورم خود را به زیر ۵‌درصد رسانده‌اند، توضیح داد: زمانی که در دهه۱۳۴۰ برای ۱۱‌سال پیاپی تورم زیر ۵‌درصد در ایران حاکم بود، کشورهای اندکی به تکنولوژی ایجاد تورم زیر ۵‌درصد دست یافته بودند. مایه تأسف است که امروز بعد از گذشت چند دهه و در شرایطی که ۱۰۸ کشور دنیا به تورم زیر ۵‌درصدی پایدار رسیده‌اند، ما هنوز حتی هدفگذاری برای رسیدن به تورم زیر ۵‌درصد را انجام نداده‌ایم.

این اقتصاددان بر این باور است که وقتی تورم ما به‌طور پایدار به زیر ۵‌درصد برسد، نرخ سود بانکی هم خودبه‌خود و به‌طور تعادلی کاهش می‌یابد، کاهشی که دیگر ویژه افراد دارای ارتباطات خاص با بانکداران نیست و همه وام‌گیرندگان می‌توانند از نرخ سود بانکی پایین بهره‌مند شوند.

به گفته این کارشناس، با تضمین رسمی بانک مرکزی در زمینه پرداخت ۱۰روزه سپرده‌های زیر ۵۰‌میلیون تومان، افکار عمومی آرامش می‌یابد و در مرحله بعد باید فرآیند فاسد باج‌دادن دولت و بانک مرکزی به بانک‌های زیانده متوقف شده و اجازه بدهیم این بانک‌ها ورشکسته شوند و بیش از این بارناکارایی و بعضا فساد را به اقتصاد ایران تحمیل نکنیم.

مشکلی از بابت تمدید قراردادها نداریم

اما تلاش بانک‌ها برای حفظ سپرده‌های خود در شرایطی تا دیروز، جمعه ادامه داشت که ولی‌الله سیف رئیس‌ کل بانک مرکزی درباره فراخوان برخی بانک‌ها برای تمدید سپرده‌ها با سود بالا گفته: مشکلی از بابت تمدید قراردادها توسط بانک‌ها در چند روز گذشته نداریم و اوج این اقدام باعث می‌شود سپرده‌های کوتاه‌مدت عادی تبدیل به بلندمدت شود.

سیف در ادامه سخنان خود به این نکته هم اشاره کرد که ٢٢ تا ٢٣‌هزار شعبه بانکی در کشور فعال است. اگر فردای آن روز یک بانک نرخ بیشتر می‌داد، به راحتی می‌توانست بگوید هنوز بخشنامه به ما نرسیده است. بنابراین در این مدت اتمام حجت کردیم. ممکن است در این فاصله ١١روزه از این اتفاقات بیفتد که قطعا با بانکی که تخلف‌کرده برخورد خواهیم کرد اما آن انضباطی که هدف ماست، ارزش بیشتری دارد و جا داشت که این فاصله ١١روز را درنظر بگیریم. قربانی، معاون اقتصادی بانک مرکزی هم بارها تأکید کرده است؛ با بانک‌هایی که بخشنامه را دور می‌زنند، برخورد می‌کنیم.