بابک صدرایی، کارشناس صنعت خودرو: خودروسازهای داخلی توان تولید بیشتر از ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار خودرو ندارد/ بازار به ۴۰۰ هزار خودرو برای رسیدن به تعادل نیاز دارد

به گزارش سایت دیده‌بان ایران؛ بازار خودرو در چند سال اخیر، شاهد افزایش و کاهش پاندولی قیمت ها بوده و به علت سرمایه ای شدن خودرو، التهابات این بازار بر اقتصاد کشور هم آثار جانبی و تورمی بر جای گذاشت. در این میان و در سال 1401، صرفاً افزایش تولید 29 درصدی خودروهای تولید داخلی، پس از کاهش تولید سال های قبل محقق شده که با رکودهای قبلی تولید خودرو در ایران فاصله دارد.

از طرفی، هنوز به طور جدی واردات و فروش خودروهای جدید و همچنین دست دوم خارجی،  انجام نشده که تقاضای موجود را پوشش بدهد. در چارچوب تحلیل صنعت و بازار آزاد خودرو، «دیده بان ایران» یک گفت و گوی اختصاصی با بابک صدرایی (کارشناس صنعت و بازار خودرو) داشته و شروط تخلیه شدن حباب قیمتی خودرو را هم به بحث گذاشته است.

*در سال 1401 و بنا به گفته آقای توکلی لاهیجانی (مدیر کل خودرویی وزارت صنعت و معدن) تعداد یک میلیون و 242 هزار خودرو، در ایران تولید شده و تولید 105 هزار خودرو هم تکمیل شده است. بر اساس این آمارهای رسمی که اعلام شده، در مجموع تعداد یک میلیون و 347 هزار خودرو، تولید شده، یا تولیدشان در سال 1401 تکمیل شده. بر این اساس 39 درصد رشد و افزایش تولید نسبت به سال 1400 اتفاق افتاده است.

آیا جنابعالی فکر می کنید این میزان تولید خودرو و تکمیل خودروهایی که تولیدشان ناقص بوده و از سال قبل تر باقی مانده و ادامه این روند تولید، بتواند جوابگوی تقاضای بازار باشد و التهاب بازار خودرو کاهش پیدا کند؟

مساله تولید خودرو، یک موضوع بوده و مساله سیاستگذاری برای حوزه خودرو، یک موضوع دیگر است. در سال 1401، سامانه یکپارچه تخصیص خودرو توسط وزارت صنعت و معدن راه اندازی شد و خودروهای تولیدی در این سامانه عرضه شدند. این سامانه یکپارچه، یک عامل مهم بود و به بازار این سیگنال را می داد که خودرو به اندازه کافی وجود ندارد. در همان زمان، شرایط بازار ارز نیز، شرایط التهابی بود و به طور مرتب قیمت آن بالا می رفت. این موضوع عاملی شده بود که دلال ها و سرمایه گذاران، به شکل عجیبی به بازار خودرو یورش ببرند.

اصولاً بازار خودرو، چند مولفه دارد و فقط یک مولفه ندارد. یک مولفه کلی، مربوط به شرایط کلان کشور بوده و در این حوزه، بحث اصلی این است که آیا شرایط کلان اقتصادی و سیاسی کشور، ملتهب است یا ملتهب نیست. هر وقت شرایط کلان اقتصادی و سیاسی کشور، ملتهب شود، چنین مشکلاتی هم در بازار خودرو رخ می دهد.

برای مثال، در سال 1397 آقای ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از توافق هسته ای «برجام» خارج شد. با این کار، چون شرایط کلان سیاسی و اقتصادی ایران، ملتهب شد اثر آن بر بازار خودرو هم نشان داده شد. از طرف دیگر، در سال 1399 یعنی در زمانی که آقای بایدن رئیس جمهور آمریکا شد، بلافاصله قیمت خودرو در بازار کاهش پیدا کرد، یا در سال 1401 به خاطر ناآرامی های سیاسی که در کشورمان ایجاد شد و به نتیجه رسیدن اجرای مجدد برجام، دو مرتبه مسائل کلان تاثیر خودش را بر بازار خودرو گذاشت.

یک بحث دیگر، بحث صنعت خودرو یا حوزه داخلی است، یعنی این که چقدر عرضه و تقاضا، با هم برابر بوده و تولید می تواند به تقاضا پاسخ بدهد. برای مثال در سال 1396 که محیط کلان سیاسی و اقتصادی کشور ما آرام بود، دلار ثبات نسبی قیمت را تجربه می کرد و کشور ما در ثبات نسبی بود، میزان تقاضا برای خرید خودرو، یک تقاضای در حد طبیعی بود.

*از نظر شما، میزان تقاضای واقعی برای خرید خودرو، چند دستگاه در سال است؟

 در سال 1396، کل تولید خودرو در ایران همراه با واردات خودرو، حدود یک میلیون و 600 هزار دستگاه بود. در آن زمان، ما حدود یک میلیون و 500 هزار تا یک میلیون و 600 هزار خودرو، تقاضا داشتیم. به این صورت که این تعداد خودرو به بازار عرضه شد و بازار خودرو را به ثبات رساند.

در حالی که در سال 1401، یک سال طوفانی را داشتیم و به دلیل اتفاقات محیط کلان سیاسی و اقتصادی و اتفاقات محیط خُرد یعنی در صنعت خودرو، با وجود این که قیمت خودرو در بازار بالا رفته و قدرت خرید مردم پایین آمده بود ولی هجوم سرمایه به بازار خودرو اتفاق افتاد.

در مجموع، اگر شرایط نُرمال باشد و اتفاق خاصی رخ ندهد، ما سالیانه به حدود یک و نیم میلیون دستگاه خودرو نیاز داریم. اگر ثبات اقتصادی و سیاسی وجود داشته باشد، نرخ دلار هم تغییرات زیادی نداشته باشد و بازارهای دیگر هم آرام باشند، پیش بینی همه کارشناسان این است که با وجود یک میلیون و 500 هزار تا یک میلیون و 600 هزار خودروی جدید، بازار به حد تعادل می رسد.

*برخی کارشناسان بازار خودرو در سال های قبل می گفتند سالیانه 2 میلیون تقاضا در بازار وجود دارد و این مقدار نیاز برای خرید خودرو وجود دارد. از طرفی، در چند سال اخیر، جمعیت کشور ما افزایش پیدا کرده و تعداد زیادی از خودروهای فرسوده موجود باید تعویض شوند ولی جنابعالی تقاضای بازار را کمتر از کارشناسان دیگر می دانید.

در سال 1396، نرخ دلار در محدوده 3 هزار و 800 تومان بود و وضع اقتصادی و معیشتی مردم در آن سال، نسبت به سال 1402، خیلی بهتر بود. در آن سال، یعنی قبل از خروج آمریکا از برجام، با تعداد یک میلیون و 600 هزار دستگاه، نیاز بازار خودرو پوشش داده شد. با تعداد یک میلیون و 600 هزار خودروی عرضه شده، بازار خودرو به آرامش رسیده بود.

در سال 1396، ما هیچ تلاطمی را در بازار خودرو احساس نمی کردیم. ما فرض کنیم که در آن سال، تقاضای بازار در حد یک میلیون و 700 هزار خودرو بود، اما الان در شرایطی هستیم که تورم فزاینده و لجام گسیخته وجود دارد و مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی زیادی هم در جامعه دیده می شود. ما در شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیک فعلی، امکان افزایش شدید تولید وجود ندارد.

کارشناسانی که تقاضای بازار خودرو را 2 میلیون دستگاه پیش بینی می کنند، این نوع پیش بینی ها برای شرایط مطلوب است. اگر ما در سال های آینده، با دنیا به یک توافق برای همکاری برسیم، اقتصاد ایران باز شود، پول های بلوکه شده کشور ما به داخل کشور بیاید، فعالیت های اقتصادی انجام شود و موتور اقتصادی کشور به حرکت بیفتد، ما به 2 میلیون خودرو در سال هم نیاز داریم، اما در شرایط فعلی کشور، با حدود یک میلیون و 600 هزار خودرو، می توان به تقاضای بازار پاسخ داد و بازار خودرو به یک ثبات نسبی برسد.

*بر اساس مصوبه شورای رقابت مقرر شد فروش خودروهای تولید داخلی، فقط از طریق سامانه یکپارچه تخصیص خودرو، انجام شود. در ماه های اخیر و در دو «طرح پیش فروش خودرو» از طریق این سامانه، تعداد یک میلیون و 430 هزار خودرو پیش فروش شد و این تعداد تقاضا برای خرید از کارخانجات خودرو سازی داخلی کم شد.

در چارچوب این طرح های پیش فروش، به هر حال این تعداد خریدار برای ماه ها و سال های بعد، خودرو خریده اند و این متقاضیان از این بازار خارج شده اند. آیا سامانه یکپارچه تخصیص خودرو با این روش و این شگرد، یک مقدار از التهاب بازار خودرو را کاهش بدهد؟

سامانه یکپارچه راه اندازی شده ولی فروش خودرو بر اساس قیمت دستوری انجام می شود. در حال حاضر، اختلاف شدیدی بین قیمت کارخانه و قیمت بازار آزاد وجود دارد. شورای رقابت با این طرح های پیش فروش، کاری کرد که یک تعداد از متقاضیان، خودرو بخرند و در بازار سرگردان نباشند. از طرف دیگر، این احتمال وجود دارد که خریداران سرگردانی به بازار بیایند.

برای مثال، در اواخر سال 1401 برای فروش خودروهای وارداتی حدود 100 میلیون تومان از هر خریدار، پول گرفته شد. در ماه های اخیر، تعدادی از متقاضیان از این نوع خرید انصراف دادند و اگر نتیجه واردات خودرو مشخص نشود و تعداد دیگری از این نوع خرید انصراف بدهند، دوباره یک مقدار التهاب در بازار خودرو ایجاد می شود. اگر متقاضیانی که در اسفند 1401 برای خرید خودروهای وارداتی ثبت نام کرده و 100 میلیون تومان پول واریز کرده اند، پول های خودشان را پس بگیرند باز تقاضای زیادی به بازار آزاد خودرو حمله می کند.

در نتیجه، این سامانه یکپارچه، یک مُسکن موقتی بوده و نمی شود هر سال و در بلند مدت با این روش، بازار را کنترل کرد. ما می گوییم روش قیمت گذاری خودرو، باید اصلاح شود و شرکت خودروساز، باید مثل دهه 80 خودشان قیمت فروش را تعیین کنند. هر محدودیتی که از طریق سامانه یکپارچه فروش خودرو اِعمال شود، نهایتاً یک بخش از بازار آزاد را تقویت کرده و نهایتاً باعث می شود قیمت خودرو در بازار آزاد، افزایش پیدا کند.

ما الان خبر داریم که تعدادی از افراد فعال در بازار خودرو یا دلال ها، کارت ملی دیگران را برای ثبت نام در سامانه یکپارچه اجاره می کنند. این نوع افراد، فرضاً یک خودرو را با قیمت 350 میلیون تومان از کارخانه می خرند و در بازار آزاد به قیمت 700 میلیون تومان می فروشند. در این میان، فقط در حد 10 یا 15 میلیون تومان بابت اجاره یک کارت ملی، به صاحب کارت ملی پرداخت می کنند.

*در شرایط فعلی که شورای رقابت در تعیین قیمت فروش خودروهای تولید داخلی تاثیر اساسی دارد، تولید خودرو در سال 1401 نسبت به سال 1400 در حد 29 درصد افزایش داشته است. اگر خودروهای تکمیل شده را جزو تولید خودرو محاسبه کنیم، جمعاً 39 درصد افزایش تولید در سال 1401 اتفاق افتاده است.

در ماه های اول سال 1402، باز یک مقدار افزایش تولید خودرو در ایران محقق شده. با همین شرایط که شورای رقابت در تعیین قیمت خودرو نقش دارد، آیا امکان دارد دوباره تولید خودرو در ماه های بعدی افزایش پیدا کند و به تقاضای موجود پاسخ بدهد؟

تولید خودرو ممکن است افزایش پیدا کند ولی زیان انباشته شرکت های ایران خودرو و سایپا به 130 هزار میلیارد تومان رسیده است. حتی گفته شده که زیان انباشته این شرکت ها در سال 1402 به 200 هزار میلیارد تومان خواهد رسید. البته شرکت های خودروساز، باید کارهای مدیریتی و بهره وری انجام بدهند ولی در شرایط فعلی مملکت ما، انجام خیلی از این کارها امکانپذیر نیست.

اگر میزان فعلی زیان انباشته شرکت های خودرو سازی درست باشد، بالاخره در یک جا صنعت خودرو را به زمین می زند. آن چیزی که هست، این است که نه آن قیمت کارخانه، درست بوده و نه این قیمتی که در بازار آزاد وجود دارد. این وضع، پاشنه آشیل صنعت خودرو بوده ولی ما باید به یک ثبات برسیم تا بازار یک جریان عادی پیدا کند و حباب ها به طور کامل تخلیه شوند.

*برای سال 1401 وزارت صنعت و معدن برنامه ریزی کرد که شرکت ایران خودرو 750 هزار دستگاه و شرکت سایپا 650 هزار دستگاه تولید کند و شرکت های کاملاً خصوصی هم 200 هزار دستگاه تولید کنند تا کل تولید خودروی کشور در سال 1401 به یک میلیون و 600 هزار دستگاه برسد. به هر حال، تولید محقق شده در سال 1401 به هدفگذاری مورد نظر نرسیده است. در همین وضعیت فعلی، قرار شده چند مدل جدید در شرکت های خودرو سازی ایران تولید شود.

ما می دانیم که اگر تیراژ تولید خودرو، افزایش پیدا کند قیمت تمام شده تولید پایین می آید. آیا ممکن است تولیدات هر یک از دو شرکت بزرگ خودرو سازی ایران، حداقل به حدود یک میلیون دستگاه در سال برسد که تولید آنهااقتصادی شود و این شرکت ها از زیاندِهی هم خارج شوند؟

درست است که افزایش تیراژ باعث کاهش قیمت تمام شده می شود ولی بعید می دانم هر یک از این شرکت های خودروسازی، به تولید یک میلیون دستگاه در سال برسند. چون تولید یک میلیون دستگاه، گردش مالی زیادی می خواهد تا تامین کنندگان قطعات، راضی شوند. به علت زیان انباشته ای که در شرکت های خودرو سازی ایران ایجاد شده، الان فشار اصلی به قطعه سازان وارد می شود، یعنی شرکت های خودروساز، نمی توانند به موقع مطالبه یا حق تامین کنندگان قطعات را بدهند.

این وضع باعث می شود به قطعه سازان فشار وارد شود و در نتیجه، قطعه سازان، با تاخیر قطعه را تولید می کنند، یا اگر همین شرایط موجود ادامه پیدا کند، قطعه سازان از دایره زندگی کاری خودشان خارج خواهند شد.

البته قرار است خودروهای جدید به خط تولید بیاید ولی در ان حالت، قطعاً باید خودروهای پُر تیراژ فعلی از رده خارج شوند. این محصولات جدید تا در چرخه عمر خودشان بیایند، و رشد کنند و در بازار جایگاه پیدا کنند، زمانبَر است. لذا رسیدن تیراژ هر خودروساز بزرگ ایران به یک میلیون دستگاه در یک یا دو سال آینده و در شرایط فعلی محدودیت های ارزی و تحریم، کار سختی است.

*در ماه های اول سال 1402، قیمت خودرو در بازار آزاد، کاهش قابل توجهی را تجربه کرد ولی بعداً و در هفته های اخیر، قیمت خودرو دوباره یک مقدار افزایش پیدا کرد. برخی کارشناسان بازار خودرو، می گفتند حباب قیمتی، بیش از مقدار تخلیه شده اخیر، تخلیه خواهد شد. با توجه به افزایش و کاهش مکرر قیمت خودرو در بازار آزاد، جنابعالی چشم انداز بازار خودرو را در ماه های آینده چگونه می بینید؟

تجربه نشان داده که هر وقت قیمت در بازار خودرو، بیش از حد و حتی با سرعتی بیش از بالا رفتن نرخ دلار بالا می رود، به یک نقطه پیک یا ماکزیمم می رسد و در آن نقطه توقف می کند. در آنجا قیمت ، مجبور است برای این که ادامه سراشیبی بدهد، یک مقدار پایین بیاید. در سال 1399 هم که بایدن در انتخابات آمریکا پیروز شد، قیمت خودرو در بازار آزاد ایران در حد 20 تا 30 درصد کاهش پیدا کرد و حباب خودرو تخلیه می شد.

مساله این است که قیمت خودرو، به شدت بالا رفت و نیاز بود که در ادامه، یک مقدار کاهش قیمت اتفاق بیفتد، تا بعداً افزایش پیدا کند. یک موضوع مهم این است که دولت، سوار یک موج به نام «واردات خودرو» شد. بعد از محقق نشدن کامل واردات خودرو، دولت وعده واردات خودروی کارکرده را داد، تا حباب قیمت را بیش تر بشکند. به هر حال، دولت یک حالت انتظاری ایجاد کرد و هر چقدر این انتظار، به تاخیر بیفتد دو مرتبه یک مقدار ممکن است قیمت خودرو به سمت بالا حرکت کند و هر چقدر دولت، این انتظار را به واقعیت، نزدیک کند امکان کاهش قیمت خودرو در بازار آزاد وجود خواهد داشت. 

منبع: سایت دیده‌بان ایران