چرا نان گران شد؟/ از خطای دولت در خرید تضمینی گندم تا سریال تکراری قیمت‌گذاری دستوری کالاها
دیده بان ایران در گزارشی تحلیلی به بررسی این سوال پرداخته که «چرا نان گران و بی‌کیفیت است؟» در این گزارش به بررسی نقش اشتباهات دولت در خرید تضمینی گندم و قیمت‌گذاری دستوری که به ضد امنیت غذایی تبدیل شده پرداخته است. در این گزارش به این موضوع پرداخته ایم که دولت به واسطه تصمیمات خود چگونه باعث شد نان گران و بی کیفیت شود
به گزارش سایت دیده بان ایران؛ هفته اول مرداد ماه، با خبر افزایش 30 تا 40 درصدی قیمت نان در مشهد پایان یافت. رییس اتحادیه صنف نانوایان مشهد، در همان زمان توضیح داد که این افزایش قیمت مربوط به مشهد نیست و قرار است در همه کشور، اجرا شود. نقل‌قولی که معاون اقتصادی استانداری تهران سریع به آن واکنش نشان داد و گفت: هنوز برنامه‌ای برای تغییر قیمت نان در تهران وجود ندارد.
به هرحال، تورم روز به روز در حال افزایش است و قیمت آرد دولتی، صرفا ۱۵ تا ۲۰ درصد هزینه‌های نانوایان را پوشش می‌دهد. بقیه هزینه نانوایان از جمله هزینه دستمزد کارگر، بیمه، مالیات، آب، برق و گاز ۸۵ درصد است که سالانه درحال رشد است. این در حالی است که قیمت آرد نیز روز به روز گران‌تر می‌شود و مجموع این قضایا با هم، نگرانی درباره افزایش قیمت نان را میان مردم افزایش داده است. اما گرانی نان به چه قیمتی خوب است و در چه صورت منجر به اختلال در بازار خواهد شد؟
بنابر گزارش دیده‌بان ایران، یکی از بدنام‌کننده‌ترین داستان‌های تاریخ ماجرای نان و ملکه آنتوانت است. بنا بر روایتی که تاریخ‌نگاران مطمئن نیستند متعلق به ملکه فرانسه باشد، در بحبوحه اتفاقات سال ١٧٨٩ و به دنبال موج انقلاب و قحطی بی‌سابقه در پاریس، درست در زمانی که نان در این شهر کمیاب شده بود، ناگهان طوفانی آغاز شد که زنان بازار پاریس سردمدار آن بودند. آنان معتقد بودند که نان را باید از لویی ستاند. ژان ژاک روسو در مقاله‌ای که در همان زمان نوشته -بدون این که نامی از ملکه ببرد- تعریف می‌کند یک شاهزاده خانم بزرگ، وقتی شنید که دهقانان فرانسوی آنقدر فقیر شده‌اند که توانایی خرید نان ندارند، پاسخ داد: خب کیک بخورند! نقل‌قولی که همان موقع دهان به دهان چرخید و با این که تا به امروز هیچکس با قاطعیت نگفته ملکه فرانسه چنین جمله‌ای را به زبان آورده است، اما موجب تولید و افزایش خشم عمومی توده مردم نسبت به خاندان سلطنتی شد. رخدادی که انقلاب کبیر فرانسه و مدرنیته از دل آن بیرون آمد. بنابراین اگر بگوییم نان یکی از مهم‌ترین مسائل هر کشور است؛ چندان بیراه نگفتیم؛ به خصوص در کشوری مانند ایران که نان، عنصر سفره اصلی مردم است و ارتباط مستقیمی به امنیت غذایی کشور دارد.
اساسا چرا نان گران و بی‌کیفیت است؟
چند سال است که هم و غم دولت ارزان نگه داشتن نان است؛ اما اقدامات دولت برای ثابت نگه داشتن قیمت نان، کیفیت این کالای اساسی را پایین آورده است و از سوی دیگر هم منجر شده که نانوایی‌ها قیمت نان را به طور غیررسمی افزایش دهند؛ زیرا تورم باعث افزایش هزینه نانوا شده است. البته برخی از نانواها هم اقدام به گران کردن نان نکردند اما این رویه نانوا را مجبور کرده تا از کیفیت نان خود بکاهد.
سیاست سرتاپا خطای قیمت‌گذاری دستوری در مورد نان، کالای اساسی در سال‌های دورتر و در زمان قدیم هم رواج داشته است. دولت برای راضی نگه داشتن جامعه یارانه‌ای برای تولید نان در نظر می‌گرفت تا قیمت نان افزایش ناگهانی نداشته باشد. اما تفاوت گذشته‌های دور با عصر حاضر این است که تفاوت فاحش قیمت آرد آزاد با آرد یارانه‌ای در حدّی است که مقدار این یارانه پرداختی توسط دولت به ارقامی باورنکردنی رسیده است. یکی از اتفاقات اخیر، افت محسوس کیفیت نان بوده است. به طوری که نانوایی‌ها با هدف کاهش هزینه‌های سربار، از مواد اولیه مناسب استفاده نمی‌کنند. همین امر باعث می‌شود تا محصول نهایی کیفیت مطلوب نداشته باشد و به دنبال آن دورریز نان نیز زیاد شود. در صورتی که در تهیه نان از مواد اولیه مناسب استفاده شود نه تنها دیرتر بیات می‌شود، بلکه نان سالم‌تری نیز تولید خواهد شد. در ادوار گذشته دولت با کم‌توجهی به این امر مهم سلامت جامعه را هدف قرار داده است و در زمینه فرهنگ‌سازی نان سالم اقدام قابل توجهی نداشته است.
قیمت به زور ثابت‌مانده نان
با وجود این که در دو سال اخیر نرخ تورم بسیار نوسان کرد اما قیمت نان در ایران تغییری نداشته است. وزارت اقتصاد در اردیبهشت ماه و در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که هیچ برنامه جدیدی هم برای افزایش قیمت آرد ندارد. در متن اطلاعیه گفته شده است:«یارانه آرد و نان در قانون بودجه ۱۴۰۲ با حدود ۳۴ هزار میلیارد تومان افزایش نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۱ به ۱۰۴ هزار میلیارد تومان رسیده است و دولت در سال جاری برنامه‌ای برای افزایش قیمت نان و آرد خبازی ندارد.»
از اردیبهشت ماه سال گذشته دولت، با هدف جبران هزینه واحد‌های نانوایی به آنان کمک‌هزینه داده است؛ به این صورت که هر واحد نانوایی معادل ۱۵ درصد از فروش ثبت شده روی کارت‌خوان‌های هوشمند را به عنوان کمک هزینه از دولت دریافت می‌کند؛البته این درصد از ۱۷ بهمن ماه سال گذشته به ۳۰ درصد افزایش یافته بود. اما آیا می‌توان به ثابت ماندن قیمت نان امید بست؟ به نظر می‌رسد که خیر.
قیمت‌گذاری دستوری ضد امنیت غذایی
دو دلیل احتمال گرانی نان در روزهای آتی را افزایش می‌دهد. نخست آن که سال گذشته به دستور رئیس دولت قرار بود که هیچ استانی قیمت نان ر افزاش ندهد اما انگار امسال چنین خبری نیست و استان مشهد آغازگر افزایش پای اصلی سفره ایرانیان شده است. در واقع یعنی، اگر ماجرای ممانعت بر سر افزایش قیمت نان همانند سال گذشته بود، هیچ استانی نان را گران نمی‌کرد اما حالا که نانوایان یک استان توانسته‌اند قیمت نان را فافزایش دهند، احتمالا اعمال این افزایش در کل کشور چندان کار دشواری نباشد.
دوم آن که، نانوایان مشهد، نانوایان تهران و احتمالا استان‌های دیگر نیز درخواست‌هایی مبنی بر افزایش قیمت نان را ارائه داده‌اند و به موافقت به آن هم امیدوار هستند. نانوایان معتقدند دولت با یارانه دادن و سرکوب قیمت‌ها در وضعیت تورمی، موجب متضرر شدن آنان شده است. زیرا یارانه‌ای که دولت می‌پردازد، مختص آرد است که تنها 10 درصد هزینه تولید را تشکیل می‌دهد و بقیه هزینه‌ها تحت تاثیر تورم مدام در حال افزایش هستند.
خطای خرید تضمینی گندم
بنابر گزارش دیده بان ایران؛ یکی از اصلی‌ترین چالش‌های کشاورزان و دولت در ماه‌های اخیر، قیمت گندم بود؛ گندمکاران معتقدند که دولت مدتی به آنها وعده اصلاح قیمت داد، اما در نهایت به آن عمل نکرد. به همین دلیل هم بسیاری از آنها از عدم کشت گندم در سال آینده یا عدم فروش محصول خود به دولت صحبت می‌کنند. مساله‌ای نگران‌کننده‌ای که امنیت غذایی کشور را زیر سوال خواهد برد.
این در حالی است که به گفته گندمکاران حتی همان مبلغ کم نیز تمام و کمال به گندمکاران محاسبه نشده است. کارشناسان اقتصادی معتقدند اگر قیمت گندم به‌صرفه عادلانه نباشد، کشاورز هم اقدام به کشت یا فروش محصول به دولت نمی‌کند. رویه‌ای که می‌تواند منجر به از دست رفتن امنیت غذایی کشور شود.
سریال تکراری قیمت‌گذاری دستوری کالاها
خطای مشابه سیاست‌گذار در قیمت‌گذاری مختص نان نیست. چغندرقند هم کالایی است که خریداری جز دولت ندارد. به همین دلیل نرخ خرید تضمینی این محصول برای کشاورزان سرنوشت‌ساز است اما پایین‌بودن نرخ خرید تضمینی چغندرقند و دیر اعلام‌کردن آن در سال‌های گذشته، نارضایتی کشاورزان را در پی داشت. این نارضایتی در سال۹۷ به اوج خود رسید زیرا دولت برای خرید یک کیلو چغندرقند تضمینی بهاره قیمت ۳هزار و ۴۰۳ریال و چغندر قند پاییزه قیمت ۳هزار و ۳۳۸ریال تصویب و اعلام کرد. مساله‌ای که موجب شد کشاورزان حجم زیرکشت این محصول را در سال‌زراعی ۹۸ به‌شدت کاهش دهند.
اما این خطا در سال ۹۹ نیز تکرار شد؛ سرکوب قیمتی محصولات تولیدی شاید در وهله اول به نفع مصرف‌کننده به نظر برسد اما در نهایت منجر به از دست رفتن تولید داخل و وابسته شدن کشور به واردات می‌شود. بنا بر شاهد رسمی وزارت جهاد و کشاورزی که دنیای اقتصاد منتشر کرده، نرخ خرید تضمینی برای هر کیلوگرم چغندرقند بهاره امسال عیار ۱۶درصد ۲۸هزار‌ریال و برای هر کیلوگرم چغندرقند پاییزه عیار ۱۵درصد ۲۷هزار و ۲۰ریال تعیین‌شده‌است.
متاسفانه به نظر می‌رسد در همه این سال‌ها، خرید تضمینی نتوانسته نظر کشاورزان را جلب کند؛ چراکه در بازار کالاهایی که مشمول خرید تضمینی می‌شوند همواره دلال‌‌‌‌‌ها ورود کرده‌اند؛ به‌عنوان مثال سال‌گذشته دولت نرخ خرید تضمینی پرتقال را کیلویی ۶هزار‌تومان اعلام کرد اما خود اقدام به خرید نکرد از این‌رو باغداران مجبور شدند محصول را سر درخت کیلویی سه تا چهار هزار‌تومان به دلال‌‌‌‌‌ها بفروشند.
همچنین در سال‌های اخیر به دلیل عدم‌حمایت دولت از کشاورزی شاهد کاهش سطح زیرکشت برخی محصولات کشاورزی بوده‌ایم؛ اگر امروز روستاها از کشاورزان خالی شود بدون‌تردید تنش محتمل است از این‌رو دولت باید نیروی کشاورزی را در روستاها حفظ کند. حفظ نیروی کشاورز نیز تنها با خرید گندم و آرد با قیمت مناسب و پرداخت مابه‌التفاوت به کشاورزان امکانپذیر است.
در غیر این صورت ثابت ماندن قیمت نان منجر به از دست رفتن امنیت غذایی خواهد شد.
گزارش: مریم رحیمی- سایت دیده بان ایران
