رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی: مهاجرت اعضای هیئت علمی را بیشتر در دانشکده‌های فنی و پزشکی می بینیم / موج مهاجرتی را که در نیروهای دانشگاهی می‌بینیم، نیروهای عادی نیستند
وحید شقاقی شهری، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در واکنش به پدیده مهاجرت اعضای هیئت علمی، می‌گوید که این مسئله را بیشتر در دانشکده‌های فنی و به خصوص پرشکی مشاهده می‌کنید. دلیلش هم این است که کشورهای همسایه الان به پزشک و مهندس نیازدارند. سرمایه‌های انسانی که از کشور خارج می‌شوند، فقط یک انسان نیستند بلکه یک بخشی از آن‌ها سرمایه انسانی هستند
به گزارش سایت دیده بان ایران؛ وز گذشته، فرهاد دانشجو، رئیس دانشگاه تربیت مدرس در گفت و گو با «ایلنا» از پدیده مهاجرت اعضای هیئت علمی دانشگاه، خبر داده بود. او در ادامه بیان کرده بود که «تقریبا هر هفته با یک درخواست اعضای هیات علمی روبه‌رو هستیم برای اینکه از ما مرخصی بدون حقوق بگیرند و برای یک سال از کشور بروند. از هر پنج یا شش نفری که درخواست می‌دهند، ۶۰ تا ۷۰ درصدشان تازه به خارج می‌روند تا ببینند می‌توانند بمانند یا نه. البته ۳۰ تا ۴۰ درصد افرادی که درخواست می‌دهند واقعا برای انجام پروژه از کشور می‌روند و بعد از پایان کار، به ایران برمی‌گردند.»
وحید شقاقی شهری، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در گفتگو با «انتخاب» درخصوص فرار سرمایه انسانی، عنوان کرد: «واقعیت این است که مهاجرت سرمایه انسانی بسیار دردناک و تبدیل کردن به میزان خسارت مالی هم کار سختی است. بدان معنا که وقتی فرار سرمایه صورت می‌گیرد، عددش شفاف است و اعلام می‌شود که مثلا 5 میلیارد دلار فرار سرمایه از اقتصاد ایران به کشورهای سرمایه صورت گرفته است ولی وقتی سرمایه انسانی مهاجرت می‌کند، توجه‌ها به آن جلب نمی‌شود.»
وی افزود: «متاسفانه چون کشورهای توسعه‌نیافته بیشتر کمیت‌گرا هستند و مباحث کیفی را یا نمی‌بینند یا قدرت تحلیلش را ندارند، بیشتر به کمیت‌ها واکنش نشان می‌دهند. خروج سرمایه انسانی یک مسئله کیفی است ولی خروج سرمایه و خرید خانه در کشورهای همسایه یک موضوع کمی است. مثلا وقتی یک فردی از کشور برود و در ترکیه یک خانه 10 میلیارد تومانی بخرد، جامعه واکنش نشان می‌دهد و می‌گوید 10 میلیارد تومان از ایران خارج شده است ولی زمانی که همان فرد از ایران برود، می‌گویند او از کشور رفت، درحالی که ممکن است آن شخص یک متفکر، نخبه و فرد خلاقی بوده باشد.»
شقاقی ادامه داد: «من از شما می‌پرسم، ارزش بیل گیتس چه قدر است؟ ارزش یک کارآفرین، یک آدم خلاق چه قدر است؟ به عنوان مثال فرض کنیم که از حیث خلاقیت و مبدع بودن، ما یک بیل گیتس در کشور داشتیم که مهاجرت کرده، در این صورت ما می‌گویم که یک نفر از کشور رفت ولی اگر این مهاجرت را به ریال تبدیل کنیم، ممکن است این سرمایه انسانی معادل هزار میلیارد تومان بوده که از کشور خارج شده است. ما به خروج 10 میلیارد تومان برای خرید خانه در ترکیه را توجه می‌کنیم، حساس می‌شویم و واکنش هم نشان می‌دهیم ولی نسبت به خروج یک مبدع، یک معمار و یک سرمایه انسانی که ممکن است ارزشش هزار میلیارد تومان باشد، توجهی نمی‌کنیم، چون سرمایه انسانی و اجتماعی مقولاتی کیفی هستند و کشورهایی مثل کشور ما کمیت‌گراست، نمی‌توانیم کیفیت را تحلیل کنیم. بنابراین قدرت و برآورد ارزش سرمایه انسانی و اجتماعی را نمی‌دانیم. در حالی که این مهم باید یک تکان بزرگی به ما بدهد.»
وی ضمن بیان اینکه سرمایه‌های انسانی که از کشور خارج می‌شوند، فقط یک انسان نیستند بلکه یک بخشی از آن‌ها سرمایه انسانی هستند و خروج‌شان به منزله خروج سرمایه از کشور است، گفت: «ممکن است اگر توانایی تبدیل به عدد و رقم را داشتیم، مثلا به این عدد می‌رسیدیم که سالی 5 میلیارد دلار فرار سرمایه فیزیکی و 30 میلیارد دلار خروج سرمایه انسانی را داریم؛ آن موقع یک تلنگری به جامعه ایرانی زده می‌شد. ولی ما قدرت تحلیل مفاهیم کیفی را نداریم و از این منظر نمی‌توانیم بفهمیم که چه اتفاقی دارد می‌افتد. این موج مهاجرتی را که در نیروهای دانشگاهی می‌بینیم، نیروهای عادی نیستند، بلکه سطح تحصیلات عالی دارند و ممکن است در میان آن‌ها افراد مبدع، نوآور و خلاقی هم باشند که ارزش ریالی‌شان عددهای بسیار بسیار بالایی باشد که از کشور خارج می‌شود.»
این اقتصاددان درباره علت‌های مهاجرت اعضای هیئت علمی، در پاسخ به این پرسش که آیا اساتید دانشگاه به دلایل ناراضی بودن از دستمزد خود مهاجرت می‌کنند، بیان کرد: «فرار سرمایه انسانی صرفا به خاطر مباحث مالی نیست. یک مجموعه عواملی دست به دست هم می‌دهند که این اتفاق رخ می‌دهد. این عوامل را در بحث آینده اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور و در مباحث مالی، آرامش شهروندان، برخورداری از زیرساخت‌های کافی و امکانات پیشرفته می‌توانید عنوان کنید.»
شقاقی ضمن تاکید براینکه مجموعه‌ای از علل و عوامل موجبات مهاجرت را فراهم می‌کند، افزود: «برای یک شخصی ممکن است درآمد مهم باشد که در کشورهای همسایه مثل بحرین، امارات، قطر و... حقوق و دستمزدها خیلی زیاد است و با توجه به اینکه در کشور ما دلار روند افزایشی دارد، این مسئله بیشتر آن‌ها را به مهاجرت ترغیب می‌کند. وقتی پزشکی به این کشورهای همسایه می‌رود و حقوقش را به دلار دریافت می‌کند، چون الان ارزش پول ملی کم شده است، برایش سود دارد و اگر چند سال آنجا کار کند تا مادام العمر می‌تواند در ایران در رفاه زندگی کند.»
وی درباره دیگر علت‌های مهاجرت، عنوان کرد: «بحث آلودگی محیط زیست، ریزگردها، آینده فرهنگی و اجتماعی جامعه و... هم وجود دارد. بنابراین تصمیم به مهاجرت یک پدیده چند بعدی است نه تک بعدی. یک نفر ممکن است صرفا به دلیل دستمزد نرود و مسائل دیگری مثل تجهیزات و زیرساخت‌های پیشرفته، آرامش روحی و روانی، ثبات اقتصادی، و.. برایش اهمیت داشته باشد. براین اساس صرفا بحث حقوق و دستمزد نیست بلکه مجموعه عوامل دست به دست هم می‌دهد تا مهاجرت سرمایه انسانی از کشور شدت می‌گیرد.»
این استاد دانشگاه خوارزمی ادامه داد: «وقتی با اطرافیانم صحبت می‌کنم، احساس می‌کنم مسئله مهاجرت، تبدیل به یک مد هم شده است. یعنی با هرکسی که صحبت می‌کنم، می‌گوید من می‌خواهم فرزندم را از ایران به کشور دیگری ببرم. گمان می‌کنم که آرام آرام دارد تبدیل به یک مد در جامعه می‌شود.»
شقاقی درباره علت‌های محیط زیستی که منجر به مهاجرت می‌شود، اظهار کرد: «فرض کنید که شما در تهران ساکن هستید و بعد می‌بینید که هر روز آلاینده‌ها دارد زیاد می‌شود، از سوی دیگر ریزگردها هم اضافه شده و خطرات بیماری‌های این مسئله هم در میان است؛ در این شرایط شما می‌گویید از کشور بروم و دست‌کم جانم را نجات دهم. ولی دیگر عواملی هم وجود دارد؛ به عنوان مثال فرد ده سال آینده و شرایط اقتصادی و ابر چالش‌هایی که در کشور وجود دارد را در نظر می‌گیرد و از بهتر شدن شرایط ناامید می‌شود و تصمیم به مهاجرت می‌گیرد.»
این کارشناس مسائل اقتصادی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه مهاجرت اعضای هیئت علمی بیشتر در کدام دانشکده‌ها دیده می‌شود، گفت: «این مسئله را بیشتر در دانشکده‌های فنی و به خصوص پرشکی مشاهده می‌کنید. دلیلش هم این است که کشورهای همسایه الان به پزشک و مهندس نیازدارند و جاذبه برای جذبه نیرو، بیشتر در حوزه‌های پزشکی و فنی مهندسی است. رشته‌های علوم انسانی برای کشورهای همسایه جذب کمتری دارد.»
