رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی: غیر از گیلان در تمامی مناطق ایران پدیده فرونشست زمین داریم
فرسایش خاک و فرونشست دو پدیده‌ای هستند که به هم وابسته بوده و یکدیگر را تشدید می‌کنند، هر دوی این پدیده‌ها در حالی تهدید آینده سرزمینی کشور هستند.
به گزارش سایت دیده بان ایران؛ فرسایش خاک و فرونشست از جمله مسائلی هستند که آینده سرزمینی ایران را تهدید می‌کنند، این در حالیست که سالیانه نیز بر مقدار آن‌ها افزوده می‌شود.
فرسایش خاک به چه معنی است؟
به تخریب خاک که از طریق جابه جایی لایه‌های بالایی صورت می‌گیرد فرسایش خاک می‌گویند این امر می‌تواند روند آرام یا سریعی داشته باشد. علاوه بر عوامل طبیعی مانند برف، باد، آب، یخچال‌ها و گیاهان، انسان‌ها هم تاثیر بسیار زیادی در فرسایش خاک می‌گذارند.
در واقع فرسایش خاک به معنی سائیده شدن سطح زمین است. در این فرآیند سطح خاک دچار فرسودگی و نابودی شده و سپس توسط عوامل طبیعی، چون باد یا آب جابه‌جا و از یک منطقه به منطقه‌ای دیگر منتقل می‌شود. به عبارتی دیگر در نتیجه هوازدگی سنگ‌ها و تجزیه آن، خاک دچار فرسایش شده و سپس با تغییرات آب و هوایی منتقل می‌شوند. این فرآیند بیشتر در مناطق سیل‌زده و یا خشک و نیمه‌خشک اتفاق می‌افتد. در نتیجه این فرآیند، زمین حاصلخیز بودن خود را از دست داده و به زمین خشک و بایر تبدیل می‌شود که نمی‌تواند محل مناسبی برای کشاورزی باشد.
نرخ فرسایش خاک در ایران
برخی منابعی نرخ سالیانه فرسایش خاک در ایران در ایران را دو میلیارد تن اعلام می‌کنند. همچنین بر اساس تخمین‌ها ما در کشور سالانه ۱۶.۴ تن در هکتار فرسایش خاک داریم که این میزان بیش از سه برابر میانگین جهانی است. اگرچه با توجه به سیل‌های اخیر برخی تخمین‌ها حاکی از ۴ تا ۵ برابر شدن این میزان از فرسایش خاک است.
این نرخ فرسایش خاک در حالی است که سرعت تشکیل هر یک سانتیمتر خاک در ایران ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ هزار است. فرسایش خاک در ایران دلایل مختلفی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به روان‌آب‌ها، باد‌های فرسایشی، چرای بی رویه دام، نابودی مراتع و جنگل‌ها اشاره کرد. از سوی دیگر در حال حاضر فرونشست زمین نیز به عنوان یکی از مهمترین دلایل فرسایش خاک مطرح بوده و آن را تشدید می‌کند.
فرونشست زمین چیست؟
به فرورفتگی‌ها و نشست‌های معمولا ناگهانی سطح زمین با عمق قابل توجه که به دلایل طبیعی و انسانی رخ می‌دهند نیز فرونشت زمین می‌گویند. پدیده فرونشست ممکن است به صورت نشست تدریجی یا ناگهانی سطح زمین و به هر دو علت طبیعی یا در اثر فعالیت بشر ایجاد شود.
حرکت آرام زمین و خروج گدازه و یا عملیات انسانی نظیر معدن کاری یا برداشت آب زیرزمینی و نفت، برداشت و استخراج مواد معدنی، ریزش سازه‌های زیرزمینی مانند تونل‌ها و یا ایجاد حفرات در اثر انحلال و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی و استخراج نفت و گاز، از جمله عواملی است که به فرونشست زمین می‌انجامد.
آذر سال ۹۷ اعلام شد که ۱۷ استان کشور درگیر پدیده فرونشست شده و از آن سال تا امروز این پدیده هر روز تشدید و بر عمق فروچاله‌ها نیز افزوده شده است. چنانکه امروزه به جز گیلان پدیده فرونشست در تمامی استان‌های کشور با شدت‌های کم و زیاد در حال رخ دادن است. این موضوع موجب شده است تا سرعت فرسایش خاک هم در این استان‌ها افزایش پیدا کند.
علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، با بیان اینکه وقتی که سطح زمین به دلیل عدم پوشش گیاهی و خشک شدگی در معرض جریانات جوی قرار بگیرد فرسایش خاک صورت می‌گیرد، اظهار کرد: میلیون‌ها سال طول می‌کشد تا مواد مغزی در خاک تولید و آماده کشاورزی شود. بر اساس تحقیقات برای تولید هر یک سانتیمتر خاک ۷۰۰ سال زمان لازم است.
وی افزود: وقتی روان‌آب‌ها به صورت سیلاب یا پخش‌شدگی آب، خاک را می‌شوید و می‌برد خاک‌شستگی و فرسایش خاک رخ می‌دهد. از سوی دیگر ارزش خاک برای کشاورزی در نیم متر اول آن است بقیه آن مواد مغذی برای کشاورزی ندارد، وقتی فرسایش خاک رخ می‌دهد، این ارزش از بین می‌رود.
فرونشست و فرسایش خاک
بیت‌اللهی ادامه داد: وقتی هم فرونشست در اثر کاهش سطح آب زیر زمینی رخ می‌دهد، رطوبت سطح زمین از بین رفته و خاک خشک می‌شود در این زمان با جریانات جوی سطح بالایی خاک تبدیل به گرد و خاک شده و از جایی به جای دیگری جابه‌جا می‌شود و مواد معذی آن از بین می‌رود.
این زمین‌شناس تأکید کرد: متأسفانه پدیده فرونشست در تمامی استان‌های کشور به غیر از گیلان در حال گسترش است که علاوه بر آثار زیانباری که دارد فرسایش خاک را هم در پی دارد که این موضوع مزید بر علت می‌شود که از نظر زیست محیطی و کشاورزی خسارات سنگینی را به بارآورد.
وی با بیان اینکه یکی از مشکلات حال حاضر کشور فرسایش خاک است، گفت: چندین برابر استاندارد جهانی در کشور فرسایش خاک داریم؛ چرای غیر اصولی در مراتع، کمبود بارندگی، خشکسالی‌ها و فرونشست دست به دست هم داده و این فرسایش خاک را تشدید می‌کند.
استان‌های دارای بیشترین فرسایش خاک
بیت‌اللهی بیان کرد: وقتی فرونشست زمین در یک گستره‌ای رخ دهد، قطع به یقین فرسایش خاک را خواهیم داشت و همانطور که گفتم به غیر از گیلان ما در تمامی مناطق کشور پدیده فرونشست را داریم. در همین حوالی جنوب غرب تهران مساحتی در حدود ۱۸۰۰ کیلومتر مربع درگیر فرو نشست است، در ورامین، اصفهان، کرمان هم پدیده را داریم.
وی ادامه داد: در خراسان رضوی، کرمان، اصفهان بیشترین گستره فرونشست و فرسایش خاک را داریم و خاک مواد مغذی و اصلی خود را از دست می‌دهد.
بیت‌اللهی تأکید کرد: برخی از کشور‌ها چنان فقیر هستند که خاک وارد می‌کنند، یعنی ارزش آن بسیار بالا است. هزاران هزاران تن باید به نقطه‌ای برود تا لایه بالایی و مغذی آن را تشکیل دهد.
فرسایش خاک در مناطق غربی
این زمین شناس در ادامه در رابطه با وضعیت مناطق کوهستانی از نظر فرسایش خاک نیز گفت: دراین مناطق به جای پدیده فرونشست، روان‌آب‌ها و از بین رفتن جنگل‌ها کار فرسایش خاک را انجام می‌دهند. در این مناطق انتظار نداریم فرونشست رخ دهد و این امر اتفاق نمی‌افتد، اما عوامل دیگری همچون عدم کنترل روان آب‌ها این کار را انجام می‌دهد، وقتی کارهایی چون آب‌خیزداری انجام نشود قدرت و سرعت آب خاک را می‌کند و با خود به جایی دیگر منتقل می‌کند. در این مناطق همچنین چرای بی رویه دام هم می‌تواند پوشش گیاهی را از بین برده و این مناطق را دچار فرسایش کند.
منبع: جامعه ۲۴
