اعتراضات اقتصاد دان اصول گرا به سیاست های غلط اقتصادی دولت /سبحانی: مساله یارانه پنهان تابوتی است که در آن مرده ای پیدا نمی شود

دولت ها معتقد هستند قیمت انرژی در کشور ما نسبت به دنیا پایین و مصرف آن بالا است در نتیجه با سیاست افزایش قیمت ها می توان مصرف و قیمت را مدیریت کرد تا اقتصاد کشور از ثمرات آن بهره مند شود. 

در سال های اخیر در پی ایجاد امواج تورمی شدید ناشی از اجرای این سیاست برخی کارشناسان از اساس مبنای فکری این استدلالات را زیر سوال برده اند.

در نشست «یارانه پنهان، نیمه پنهان» که توسط دانشگاه امام صادق برگزار شد، حسن سبحانی عضوهیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه تهران و نماینده مجلس شورای اسلامی در دوره های پنجم، ششم و هفتم تاکید کرد که سیاست گذاری های 32 سال اخیر ازجمله مسئله یارانه پنهان، بر اساس موهومات بوده است.

مشروح اظهارات این استاد دانشگاه را در ادامه می خوانید:

حسن سبحانی عضو هیات علمی دانشگاه تهران و اقتصاددان در این نشست با بیان اینکه درمورد اصطلاح یارانه پنهان می توان از نظر اقتصاد و اقتصادی سیاسی درباره آن بحث کرد، گفت: این موضوع همانطور که بارها گفته شده از آنجا نشات می گیرد که قیمت حامل های انرژی را بر حسب دلار محسابه و با ضرب و تقسیم معادل ریالی آن را محسابه می کنند و به ما به التفاوت آن یارانه پنهان می کنند. این مسئله دیگر بحثی نظری و کارشناسی نیست و متاسفانه با قانون گذاری به آن رسمیت بخشیده اند برای مثال در گزارش تفریغ دیوان محاسبات در سال 1399 رسما گفته شده 1600 هزار میلیارد تومان تحت عنوان یارانه پنهان وجود دارد و دولت از این بابت بدهکار است. در نتیجه نسل جدید به این اعداد نگاه می کنند و چون ذهنیت فعلی ما را ندارند، باور کرده اند که این مسئله وجود دارد. 

سبحانی با طرح این پرسش که آیا این یارانه وجود دارد یا خیر؟ خاطر نشان کرد: با استفاده از همان تعریفی که برای یارانه وجود دارد، در بودجه شرکت های تولید کننده حامل های انرژی نشان داده نمی شود که دولت به آنها یارانه ای می دهد. یعنی در ستون مربوطه عدد صفر درج شده است. در عین حال شرکت ملی نفت در مقام یک شرکت مادر تخصصی مطابق بودجه سال 1400 یک مبالغی تحت عنوان مالیات و سود سهام به بودجه عمومی دولت می دهد. یعنی یک شرکتی است که زیان ده نیست تا یارانه ای دریافت کند. اما گزارش تفریغ همین بودجه می گوید که شرکت ها به دولت 1600 هزار میلیارد تومان یارانه می دهند و دولت را بدهکار خود کرده اند. خب اینها قابل جمع نیست و با هم ناسازگار هستند و این سوال را مطرح می کند که بالاخره کی به کی است؟ چه کسی به دیگری یارانه می دهد؟ بنابراین از نظر مفهومی داریم درباره تابوتی حرف می زنیم که مرده ای در آن نیست. 

وی افزود: یک نگاه دیگری می توان از منظر اقتصادی به این بحث داشته باشیم و آن این است که حامل های انرژی را با قیمت دلار محسابه می کنند. قیمت دلار هم انواع مختلفی دارد یعنی اگر با قیمت دلار آزاد محاسبه کنیم این ارقام به دست می آید. بحثی که اینجا پیش می آید این است که ما بازار ارز داریم یا نه؟ از نظر اقتصادی بازار یک ویژگی هایی دارد. یک اقتصاددانی به نام اسمیت وقتی می گوید بازار مهم ترین خلاقیت بشر است به این معنی است که آدم ها بازار را می سازند و در آن مبادلات بین انسان ها برای به دست آوردن محصول است یعنی من برای اینکه از بازار استفاده کنم باید آماده باشم که به طرفم در بازار استفاده برسانم لذا بازار تابع ضوابط و مقررات است و عمل بازاری به معنای عمل بر اساس قواعد است. در حقیقت رقابت که در بازار وجود دارد، وجه ثانویه بازار است و جنبه اصلی بازار این است که انتخاب های آزاد هماهنگ شود تا بازار بوجود بیاید. یعنی بازار دارای نهادهای حقوقی، قانونی و قضایی است. حالا سوال این است که ما در اقتصاد ایران بازار داریم تا بازار ارز هم داشته باشیم؟ شما وقتی میگویید نرخ بازار آزاد، باید بدانید به هرچیزی بازار نمی شود گفت. ما دچار سو تفاهم درباره مفهوم بازار شده ایم یعنی درحالیکه دولت باید بایستد پای اعمال مقررات تا بازار کار بکند اما ما می گوییم دولت کنار برود تا هیچ اعمال مقررات و دفاع از حقوق مصرف کننده و ... صورت نگیرد. بنابراین چون برداشت ما از بازار غلط است، کسانی می توانند از طریق کانال تلگرامی خود بنویسند و برای ده نفر بفرستند که ما امروز دلار را 40 هزار تومان خریداری کرده ایم. درنهایت می توانند فردا از طریق همین کار یک جریانی ایجاد کنند لذا در اقتصادی که فاقد سرمایه گذاری است و اشتغالی در آن ایجاد نمی شود مردم ضعیفش به دنبال ایم مسائل یک جور عمل می کند بعد صداوسیما و نمایندگان مجلس می گویند ببینید نرخ دلار  40 هزار تومان است. یعنی به همین راحتی نرخ جعل می شود! وقتی شما بازار ندارید، بر چه اساسی انرژی را به قیمت دلار حساب می کنید که ضابطه بازار آزاد بر آن حاکم نیست؟ 

سبحانی در ادامه افزود: در مورد ارز همین مساله به طریق اولی مطرح است. در جامعه ای که عرضه و تقاضای ارز آن آزاد نیست و دچار تحریم است و مردم به خاطر شرایط طولانی اقتصادی انتظارات تورمی از آینده دارند بازاری وجود ندارد. اگر بخواهیم اقتصادی صحبت کنیم درست است که انرژی با دلار محسابه می شود اما خود اینکه آن دلار چقدر ارزش دارد، مسئله ای بی ضابطه است. 

این استاد دانشگاه مسائل مطرح شده حول موضوع یارانه چنهان را غیر علمی و غیرواقعی خواند و در ادامه افزود: از منظر اقتصاد به نظر من این مباحث موضوعیتی ندارد. ما گول خوردیم و بخاطر فقر دانش و سوء تفاهم های تئوریک وارد ین بحث هایی شده ایم که از اول وجود نداشته و ندارد. 

سبحانی بخش دیگری از سخنان خود را به موضوع شرایط اقتصاد سیاسی کشور اختصاص داد و گفت:  ما به لحاظ اقتصاد سیاسی کشور را به گونه ای اداره کرده ایم که فاقد نرخ رشد اقتصادی، دارای بیست درصد تورم سالیانه،  بیکاری بلند مدت 12 درصدی و افت ارزش پول مردم بیشتر بودن دولت هزینه های دولت نسبت به درآمد آن است و درآمدهای نفتی ما نوسان دارد. در چنین وضعی دست به هر کاری میزنیم که فقط امروز خودمان را بگذرانیم. سیاست گذاران   از این تصمیمات به مدد اقتصاددان های لیبرال منش و نئوکلاسیک روش پشتیبانی نظری می کنند و به کمک بخش خصوصی تاجر مسلک از آن حمایت عملیاتی می کنند بنابراین چه زمانی دلار داریم و چه زمانی نداریم  آن را گران تر می فروشند. در چنین اقتصاد سیاسی چه باکی دارندکه با بالا رفتن قیمت ارز اقتصاد دلاریزه شود تا مردم احساس کنند یک شبه هرچه دارایی دارند بالا رفته است و بعد حاکمیت تحت عنوان اعمال عدالت وارد شود بگوید خانه هایتان میلیونی شده پس مالیات بدهید یا حالا که پراید 7 میلیونی تان صد و پنجاه میلیون شده شما باید بنزین 3000 تومانی بخرید.

وی افزود: من می خواهم بگویم اقتصاد سیاسی ایران به واسطه هزینه هایی که بوجود آورده از پس آن بر نمی آید و راهی ندارد جز اینکه که برای اداره روزمره خود دست به هرکاری بزند .اگر سیاست گذاران کشور بتوانند به این نکته برسند که راهی که از آن آمده اند نیازمند تجدید نظر است، اتفاق مهمی رخ داده است. به لحاظ سیاست گذاری می توان گفت ما بیش از 32 سال سیاست هایی را اعمال کرده که با تدارک نرخ های جعلی ارز موجب فلاکت و فقر ده ها میلیون انسان شریفی شد که انصافا شخصیت آنها در گرداب فقر نابود شده است. 

سبحانی در ادامه بیان کرد:  آنچه غمبار است این نکته است که گفته می شود ما برای اجرای عدالت و از بین بردن یارانه های انرژی (که مفهومی جعلی است) می خواهیم قیمت ها را واقعی کنیم و آن را از حلقوم ثروتمندان بیرون بیاوریم. لذا با این روش مردم را فقیر کرده ایم و الان همان فقر را دلیلی برای عملیات بعدی در اقتصاد سیاسی کرده ایم از جمله افزایش قیمت کالاهایی که دیگران به خاطر تحریم از ما نمی خرند یا پولش را نمی دهند اما همین کالا را به صاحبان اصلی آن به قیمت بالاتر عرضه می کنیم چون انحصار داریم. 

اگر هم کسانی به دلیل استیصال اعتراض کنند در مسلخ این اقتصاد سیاسی ذبح می شوند. سیاست مدار هوشمند انگیزه های اعتراض عمده ای از گرفتاران را باید در مبادی تصمیم گیران اقتصادی بجوید و باید آن را اصلاح کند. درست است که می شود در کوتاه مدت با تسلط بر امواج رسانه حرکت های فرصت طلبانه را به حرکت های معترضانه تسری داد و زیبایی اعتراض را در زشتی فرصت طلبی پوشاند اما قرار نبود جمهوری اسلامی اینگونه سیاست گذاری کند. 

در ایامی قرار داریم که  سیاست گذاری در اقتصاد ایران از جمله در خصوص حامل های انرژی علاوه بر سیطره حمایت اقتصاددان های نئوکلاسیک روش، عملیات میدانی تجار غیرمولد، تجویزهای انحرافی عمده مراکز پژوهشی حکومتی توجیه گر وضع موجود، مجوز دهندان عمدتا عملگرا و عجول و دارای تصور غیر سیستمی، شاهد تصمیم گیرانی است که قبل از ورودشان به مسجد به پیش نمازی در مساجد اعظم فراخوانده شده اند. این پدیده از یک طرف قابلیت های آنها را در سیاست گذاری بایسته به چالش جدی کشانده و از سوی دیگر انفعال محتوم آنان را در قالب اقتصاد سیاسی مجرب شده در نادیده گرفتن اهمیت رشد اقتصاد و تهی کردن پول ملی از ارزش را فریاد می کند. چالشی که نه متوجه آنان بلکه متوجه آن نظام آموزشی است که آنها را پرورش داده و به آنها منزلت داده است. 

عضو هیات علمی دانشگاه تهران در پایان گفت: اگر این پدیده با هر توجیهی در کارکرد قلب بی رحم سیاست گذاری های گذشته علیه طبقات محروم اخلال وارد نکند و به استمرارآنها تمکین نماید سیاست های اقتصادی 32 ساله همچنان در چمبره ندانم کاری های شعاری، بیشتر از آنچه تاکنون به اتلاف منابع اقتصادی انجامیده به استهلاک سرمایه اجتماعی از طریق تنبیه اقتصادی محرومان و مردمان شریفی که انقلاب اسلامی و جمهوری برآمده از آن را یاری کرده اند مختوم می شود. 

امیدوارم گوش و درکی باشد که هزینه های اقتصاد سیاسی را کاهش دهد و آن را معادل درآمدی کند که مردم نجیب اما گنجشک روزی را به فقر بیشتری گرفتار نکند. اعتراف به سیاست های غلط اقتصادی و آمادگی برای تصحیح آنها مستلزم فهم عمیق واقعیات این اقتصاد و اداراک نقش سیستمی عناصر غیراقتصادی موثر در روندهای اقتصادی است. 

این کار سخت تواضع، فهم و اراده می خواهد. تواضع در قبال کمک به مردمانی که اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی آنها را به فقر کشانده است. هزینه این تواضع در سیاست گذاری هرچه باشد می ارزد برای اینکه از ماهیت اسلام به عنوان دینی ضد فقر دفاع می کند و نشان می دهد که حاکمیت عملا جان مردم را از مسیر  فراهم آوردن سیاست های اقتصادی ارزش آفرین و نه از طریق کشاندن شان به کفری که از مجاری فقر حمله می کند، حرمت گذاری می کند.