پیشنهاد شده لیستی از زنان در سراسر کشور برای انتخابات مجلس ارائه دهیم/ جلودارزاده: حجاب را نمی‌شود با زور و قانون در جامعه توزیع کرد
رئیس فراکسیون زنان از احتمال ارائه لیست انتخاباتی برای سرتاسر کشور برای مجلس یازدهم در روزهای آخر خبر داد.
به گزارش دیده بان ایران؛ انقلاب مشروطه عامل تشکیل پارلمان در ایران بود. در آن زمان که مجلس شورای ملی تشکیل شد، اصل سوم قانون اساسی مشروطیت اعضای این مجلس را مرکب از اعضایی که در تهران و ایالات انتخاب می‌شوند مقرر کرد و در این میان هیچ اشاره‌ای به جنسیت اعضای مجلس شورای ملی نداشت. پس از آن در نظام نامه انتخابات که به امضا و تصویب محمدعلی شاه رسید زنان از حق انتخاب کردن محروم شدند، این روند ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۳۴۱ حق انتخاب کردن به زنان اعطا شد. با پیروزی انقلاب اسلامی هم حق زنان در انتخاب شدن و انتخاب کردن بی چون و چرا پذیرفته شد به نحوی که طبق اصل شصت و دوم قانون اساسی «مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رای مخفی انتخاب می‌شوند تشکیل می‌گردد. شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان و کیفیت انتخابات را قانون معین خواهد کرد»؛ که آیین‌نامه‌هایی که آن قانون را تعیین و تشریح کردند هیچگاه بین زنان و مردان تفاوتی قائل نشد.
علیرغم اینکه در جمهوری اسلامی ایران حق انتخاب کردن و انتخاب شدن برای زنان به رسمیت شناخته شده اما در ده دوره مجلس شورای اسلامی تعداد کرسی‌های اندکی به زنان اختصاص داشته است. در مجلس اول دو کرسی پارلمان به زنان اختصاص داشت و این عدد در مجلس دهم به هفده کرسی رسیده است. اما با این وجود زنان مجلس در هر دوره همواره در جهت استیفای حقوق شرعی و قانونی جامعه زنان کشور تلاش کرده‌اند که در این میان دستاوردهای زنان مجلس دهم در حوزه قانون گذاری و نظارت در موضوعات مربوط به زنان و خانواده بیش از دوره‌های پیش از خود مشهود باشد و شاید به همین دلیل است که بسیاری از دلسوزان کشور تلاش‌های زنان مجلس دهم را قدردان بوده‌اند و بسیاری نیز از زنان مجلس دهم برای حضور پررنگ‌تر در انتخابات مجلس یازدهم دعوت کرده‌اند.
بازنگری اساسی در اساسنامه فراکسیون زنان مجلس و گنجاندن حقوق زنان در برنامه پنج ساله ششم توسعه را شاید بتوان اولین گام‌هایی دانست که زنان مجلس دهم در راستای احقاق حق زنان کشور پیش نهادند. علاوه بر آن «طرح تشدید مجازات اسید پاشی و حمایت از بزه‌دیدگان ناشی از آن»، «لایحه تابعیت فرزندان دارای مادر ایرانی و پدر خارجی»، «طرح جامع توانمندسازی زنان بی سرپرست»، «طرح غربالگری ژنتیکی»، «طرح راه‌اندازی صندوق‌های روستایی»، «طرح ممنوعیت منع کردن زوجه توسط زوج از کار»، «لایحه حمایت از معلولان»، «لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان»، «لایحه امنیت زنان»، «طرح ممنوعیت ازدواج کودکان یا کودک همسری»، «طرح عائله مندی زنان»، «طرح بیمه زنان خانه دار»، «طرح توسعه ورزش همگانی بانوان»، «طرح توانمندسازی اقتصادی زنان» و «طرح عدالت جنسیتی» ازجمله طرحها و لوایحی هستند که به همت فراکسیون زنان مجلس مطرح و در بسیاری موارد نیز به تصویب رسیده است.
درباره اقدامات فراکسیون زنان مجلس دهم با فریده اولادقباد رئیس فراکسیون زنان مجلس و سهیلا جلودارزاده و زهرا ساعی دوتن دیگر از اعضای این فراکسیون به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
زنان ایران بهترین شرایط را در دهه اول انقلاب داشتند
*** با توجه به تاکیدات فرهنگ ایرانی و اسلامی بر جایگاه زن در خانواده و جامعه و با توجه به اینکه در قانون اساسی ما نیز به جایگاه زنان توجه شده است، فکر می‌کنید طی چهار دهه پس از انقلاب اسلامی چقدر به این قشر از جامعه اهمیت داده‌ایم؟
جلودارزاده: به طور کلی سال‌های مختلف انقلاب را باید به چهاردهه تقسیم کنیم. در دهه اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در زمان حیات حضرت امام(ره) ما بهترین شرایط را داشتیم چرا که ایشان یک جایگاه برجسته را برای زنان تصویر کرده بودند و معتقد بودند زنان باید در مقدرات جامعه دخالت داشته باشند. ایشان با تندروی‌ها در خصوص مشارکت سیاسی زنان مخالفت داشتند و به خصوص یک راهکار عملی به جامعه اهدا کردند و آن این بود که اعضای خانواده حضرت امام(ره) یک جامعه سیاسی زنان را تشکیل دادند و تاکید ایشان در آن دوران نیز این بود که فعالیت سیاسی کنید. همین مساله باعث شد زنان زیادی دنباله‌روی این خط مشی شوند و در این مسیر قرار بگیرند.
امام(ره) دستور دادند دیوار بین خانم‌ها و آقایان در دانشگاه‌ها برداشته شود
پس از آن حضور زنان در مراکز آموزشی افزایش پیدا کرد و زمانی رسید که ۶۴ درصد خروجی دانشگاه‌هایمان را بانوان تشکیل می‌دادند و همین الان هم در میان فارغ التحصیلان دکترا می‌بینیم که اکثریت قابل توجهی از آنها خانم‌ها هستند. البته در همان ایام هم گاهی شاهد تندروی‌هایی بودیم که برای مثال بخشی از متعصبان مذهبی خواستند در دانشگاه‌ها دیوار کشیده شده و خانم‌ها از آقایان جدا شوند که حضرت امام(ره) تا آنجایی که حافظه تمام فرزندان انقلاب ۵۷ یاری می‌کند فرمودند مرحوم حاج احمد آقا با وزیر علوم وقت تماس بگیرند و بخواهند بلافاصله دیوارها برداشته شود. امام(ره) با جنسیتی برخورد کردن با جامعه مخالفت کردند و البته بر حجاب و حضور اسلامی زنان همواره تاکید داشتند ولی ایشان با حضور زنان بصورت یک حکم برخورد کردند.
این مساله ادامه پیدا کرد و ما یک خط مشی را دنبال کردیم و پس از امام(ره) هم مقام معظم رهبری این تاکید را داشتند. حتی در بسیاری موارد فقهی مثل سهم الارث زن از زمین، وقتی من در مجلس هفتم نماینده بودم و از ایشان سوال کردم پاسخ دادند که به نظر من هم این سهم الارث باید از قیمت زمین پرداخت شود و همین امر زمینه شکل‌گیری یک قانون شد که به دلیل پایان یافتن مجلس هفتم در مجلس هشتم به تصویب رسید. بنابراین ما پس از انقلاب هیچگاه از جانب علمای دین و سیاستگذاران دچار مشکل نبودیم ولی این سلیقه‌ها است که مانع میشود و گاهی اوقات هم می‌بینیم که یک موج ایجاد می‌کند. البته این را می‌توان درک کرد اگر زمان بگذرد، نسل‌های جدیدی که به عرصه ورود میکنند متوجه می‌شوند که این مواردِ تندروی، اسلام نبود.
جلودارزاده: اگر انتهای تندروی‌ها علیه زنان را دنبال کنیم به زنده به گور کردن که عمل اعراب جاهلیت بود می‌رسیم اما اگر آن خطی که حضرت امام(ره) برای ما ترسیم کردند را طی کنیم به اسلام ناب خواهیم رسید که پیامبر اکرم(ص) دست دخترشان را می‌بوسیدند و برای زن ارزش قائل می شدند و می‌فرمودند: این خبیثان هستند که زن را مورد اذیت و آزار قرار می‌دهند.
می‌بینیم در پیمان صلح حدیبیه که یک پیمان حکومتی بوده، حضرت رسول(ص) برای یک کار حکومت اسلامی با تک تک زنان بیعت میکنند و این بسیار زیباست که در آن جامعه سنتی و قدیمی یک تشت آب می‌گذارند و زنان با فرو بردن دست خود در آب با پیامبر بیعت میکنند. این اقدام در جامعه‌ای رخ می‌دهد که دختران را زنده به گور می‌کردند. تمام مطالعات نشان می‌دهد که خطبه فدک حضرت زهرا(س) که ایشان پیش از ایراد آن از درب اصلی مسجد وارد می‌شوند یک حرکت سیاسی کاملا حق‌طلبانه است و این اقدامات همان خط سبزی است که ما را به هدایت رهنمون می‌کند.
عملکرد فراکسیون زنان مجلس دهم، از صداوسیما به سمع و نظر مردم نرسید
*** شاید یکی از عالی‌ترین نهادهایی که خانم‌ها در آن به فعالیت عمده سیاسی می‌پردازند و از حق همه ملت و به ویژه زنان کشور دفاع می‌کند مجلس باشد که سابقه عملکرد آنان در همه مجالس گذشته مشهود است. برخی به مجلس دهم در بعد نظارت و قانونگذاری انتقاد میکنند اما در همین مجلس شاهد آنچنان کارآمدی در فراکسیون زنان بودیم که باعث شده امروز این اعتقاد به وجود بیاید که این سیاستمداران زن هستند که می‌توانند مجلس را به راس امور بازگردانند؛ شما کدام فعالیت و رویکرد فراکسیون زنان را در شکل گیری این نگاه مثبت تاثیرگذار می‌دانید؟
اولادقباد: معتقد هستم مجلس دهم شورای اسلامی عملکرد بسیار خوبی داشته اما شاید بتوان یکی از نقاط ضعف این دوره را در رابطه با بحث رسانه مطرح کرد مخصوصا برای طیف ما؛ که رسانه ملی را در اختیار نداشتیم و نتوانستیم عملکرد فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی را به سمع و نظر همه مردم برسانیم. از ابتدای مجلس دهم، فراکسیون زنان با یک تقسیم کار در حوزه کمیته‌های تخصصی، علاوه بر حضور گسترده و فعال اعضا در کمیسیون‌ها توانست در حوزه‌های مختلف اثرگذار باشد.
ما کمیته بهداشت و درمان را داشتیم که همکاران من در این کمیته مسائل مربوط به بهداشت زنان و دختران را هم در حوزه قانونگذاری و هم در حوزه نظارت پیگیری می‌کردند و ما زمانی که اساسنامه قبلی فراکسیون زنان را می‌خواندیم این کمیته‌ها در آن اساسنامه وجود نداشت و ما در اساسنامه فراکسیون زنان یک بازنگری اساسی صورت دادیم و همکاران من در فراکسیون زنان همراه با کمیسیون‌های تخصصی در کمیته‌های مربوطه نیز فعالیت داشتند. ما کمیته اقتصاد و کارآفرینی، کمیته محیط زیست، کمیته آموزش و... را داشتیم. در کمیته آموزش بحث دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل را دنبال کردیم.
نقش فراکسیون زنان مجلس در دیده شدن حقوق بانوان در برنامه ششم توسعه
در حوزه قانونگذاری؛ در برنامه ششم توسعه زمانی که دولت لایحه را ارائه داد ما ابتدا آن را مورد مطالعه قرار دادیم و هرجا احساس کردیم نیاز است ورود کنیم؛ به کمک همین کمیته‌های تخصصی وارد عمل شدیم. یکی از مهمترین مصوبات برنامه ششم توسعه ماده دو این برنامه است که همان توانمندسازی فقرا و محرومان بود که ما هم با اولویت زنان سرپرست خانوار و زنان بدسرپرست این مساله را لحاظ کردیم، این را می‌توان به عنوان نمونه عملکرد فراکسیون زنان در برنامه ششم توسعه مورد بررسی قرار داد. در مواد ۷۵ و ۷۶ برنامه ششم توسعه که مربوط به حوزه بهداشت زنان است موضوع غربالگری را مطرح کردیم که وقتی دختران ما می‌خواهند ازدواج کنند؛ قبل از ازدواج و ثبت قانونی ازدواج باید این غربالگری ژنتیکی اتفاق بیفتد. در برنامه ششم توسعه، وزارت بهداشت و درمان را مکلف کردیم که در کلینیک‌‌های خود با هماهنگی سازمان بهزیستی این مشاوره‌ها و آزمایش‌ها انجام شود.
همچنین ماده ۸۰ را داریم که بسیار مهم و در خصوص توانمندسازی زنان است که در ذیل این ماده جلسات بسیار خوب کارشناسی تشکیل شد و هماهنگی‌های لازم با معاونت زنان ریاست جمهوری در فراکسیون زنان یا در محل معاونت زنان ریاست جمهوری برگزار شد تا بتوانیم این مهم را در قانون بودجه سال ۹۹ در حوزه تامین اعتبار داشته باشیم. علاوه بر این ما در ماده ۹۴ بحث توسعه ورزش همگانی را پیش کشیدیم و اقداماتی را صورت دادیم. ۲۷ درصد از ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده برای اولین بار در برنامه‌های توسعه کشور گنجانده شده است؛ یعنی آن نگاه و توجه ویژه به حوزه ورزش بانوان که تنها بانوان شهری را هم در بر نمی‌گیرد.
همچنین ماده ۱۰۱ را داریم که به عدالت جنسیتی بر می‌گردد که باز فکر می‌کنم یکی از مهمترین دستاوردهای فراکسیون زنان مصوب کردن همین ماده ۱۰۱ و زیرشاخص‌های عدالت جنسیتی بود که با جلسات کارشناسی و در هماهنگی با معاونت زنان ریاست جمهوری و حضور کارشناسان دستگاه‌های اجرایی این ماده به همه دستگاه‌ها ابلاغ شد. البته باید بدانیم تعداد خانمهای مجلس از ۶درصد هم کمتر است ولی با این تعداد کم خروجی بسیار مثبت و خوبی داشتند. یکی دیگر از طرح‌هایی که در فراکسیون زنان مطرح شده مشاوره قبل و بعد از ازدواج است که متناسب با ماده ۱۰۲ قانون برنامه ششم توسعه است که این طرح هم در کمیسیون فرهنگی رای آورده و در دستور کار مجلس قرار دارد.
فریده اولادقباد: فراکسیون زنان مجلس دهم در راستای حل معضلاتی که زنان کشور سال‌هاست با آن مواجه هستند تلاش کرد و به نتایج مهمی نیز دست یافت. بنابراین توجه به حوزه بهداشت و درمان زنان، توانمندسازی اقتصادی زنان، توسعه ورزش همگانی بانوان و ابلاغ ماده ۱۰۱ به همه دستگاه‌های اجرایی کشور که دربرگیرنده عدالت جنسیتی است، تنها بخشی از تلاش زنان مجلس دهم در احقاق حقوق زنان کشور بود.
ما دو جلسه در قالب فراکسیون زنان با ریاست مجلس داشتیم که آقای لاریجانی اذعان داشتند که زنان مجلس دهم بسیار فعال و در قانونگذاری و نظارت موثر بودند. من فکر می‌کنم با این تعداد کم ما نماینده نیمی از جمعیت کشور هستیم و این انتظار از ما وجود دارد که پیگیر مطالبات به حق زنان باشیم و در راستای استیفای حقوق شرعی و قانونی زنان کشورمان در مجلس شورای اسلامی حداکثر تلاش خود را داشته باشیم. ما از ابتدای دوره که لایحه برنامه ششم توسعه به مجلس شورای اسلامی ارسال شد، تلاش‌های خودمان را شروع کردیم و شاید حدود ۹۰ درصد از وزرا به مجلس شورای اسلامی دعوت شدند و همکاران من در این جلسات و در راستای بحث نظارت و قانونگذاری با آنها به گفت‌وگو می‌پرداختند.
وزرای دولت را در برابر حقوق زنان پاسخگو کردیم
همانطور که پیش‌تر گفتم همکاران من در کمیسیون‌های تخصصی هم حضور دارند و این حضور بسیار اثرگذار و پررنگ بوده است. فراکسیون زنان همچنین سعی کرده رسالت خود در حوزه نظارت را انجام دهد. ما ۹۰ درصد از وزرا را دعوت کردیم و با وزرا تفاهم نامه‌ای بین فراکسیون زنان و وزرا منعقد شد و این هم در راستای همان مصوبه شورای اداری نهاد ریاست جمهوری مبنی بر استفاده ۳۰ درصدی از زنان توانمند در حوزه مدیریتی بود که بسیاری از وزرا گزارش عملکرد خود را در این حوزه به ما ارائه دادند که برخی حتی معاونان خود را از میان بانوان انتخاب کرده بودند. یعنی ما در راستای اجرای عدالت جنسیتی و سهمیه ۳۰ درصد با وزارت خانه‌ها تفاهم امضا کردیم که وزرا پاسخگو باشند. قطعا مردم ما این اقدامات را می‌بینند. مردم ما بسیار فهیم هستند و علاوه بر شور، شعور سیاسی دارند و می‌توانند خوب تشخیص داده و خوب انتخاب کنند.
شاید ما در ارائه عملکرد خود رسانه ملی را نداشتیم و شاید من بارها در این حوزه صداوسیما را نقد کرده‌ام که شما باید از همه نماینده‌ها دعوت کنید که برای مثال منِ اولادقباد توضیح دهم در حوزه کمیسیون آموزش چه عملکردی داشتم یا اگر در حوزه فراکسیون زنان عضو هستم در حوزه قانونگذاری، نظارت و بودجه چه اقداماتی انجام دادم. اگر صدا و سیما این دعوت را از نمایندگان مجلس شورای اسلامی داشته باشد می‌تواند مصداقی بر نظارت بر عملکرد نماینده‌ها باشد تا مردم ما ببینند و در انتخاب‌های بعدی هم خوب عمل کنند. با این حال ما از طریق فضای مجازی، خبرگزاری خانه ملت و همچنین خبرگزاری ایلنا و ایسنا اخبار لازم را منتشر کردیم که جا دارد همین جا از خبرنگاران این خبرگزاری‌ها تشکر کنم که خبرهای ما را پوشش می‌دادند.
فراکسیون زنان مجلس دهم هیچ قانون ضدزنی تصویب نکرد
*** همه می‌دانیم که تعداد نمایندگان زن در مجالس ما تاکنون آنقدر اندک بوده که حتی امکان عضویت در همه کمیسیون‌ها را هم نداشته‌اند یا به عبارتی تعداد زنان در مجالس ما شاید از تعداد کمیسیون‌ها هم کمتر بوده است. اما با این حال شاهد بودیم که زنان مجلس دهم با توجه به اصل ۸۴ قانون اساسی که هر نماینده را در برابر تمام ملت مسئول می‌داند و حق اظهارنظر در همه مسائل را برای آنان محفوظ دانسته از هیچ یک از مسائل سیاسی و اقتصادی و اجتماعی چشم‌پوشی نداشتند و در هیچ مساله‌ای سکوت پیشه نکردند. با اینکه نمایندگان زن در مجلس دهم به دلیل تعداد اندکشان در بعضی کمیسیون‌ها و فراکسیون‌ها عضویت نداشتند اما پیگیر عمده موضوعات کشور بودند. حال رمز عملکرد مثبت فراکسیون زنان علیرغم تعداد اندکشان را در چه می‌دانید که بسیاری از بزرگان سیاست و حتی عموم جامعه به تشویق زنان در جهت مشارکت در اداره کشور روی آورده اند؟
ساعی: ما در این دوره از مجلس شورای اسلامی بیشترین تعداد خانم‌ها را در مقایسه با مجالس قبل داشتیم. به همین جهت در ابتدای امر تصمیم بر این شد که خانم‌ها با توجه به تخصص و تجربه‌ای که در حوزه اجرایی داشتند به کمیسیون‌های تخصصی ورود کنند. شاید در ادوار گذشته مجلس بعضی کمیسیون‌ها کاملا مردانه تعریف میشد و حضور خانم‌ها اصلا پررنگ نبود ولی ما تصمیم گرفتیم خانم‌ها در کمیسیون‌ها پخش شوند تا بلکه بتوانیم از ظرفیت‌های کمیسیون‌های تخصصی در همه حوزه‌ها مخصوصا در حوزه زنان و خانواده استفاده کنیم. امروز که بعد از چهارسال بررسی می‌کنیم می‌بینیم که در خیلی موارد به اهدافی که روز اول ترسیم کردیم رسیده‌ایم. در راستای همین کمیسیون‌ها کمیته‌هایی را تشکیل دادیم که باز هم متناسب با آن تقسیم کار کردیم.
البته من هیچوقت مجالس را صفر و صد نمی‌بینم و معتقد هستم هر مجلس برای خود یک سری دستاوردهای خوبی داشته که البته در نهایت این مردم هستند که نمره می‌دهند و قضاوت می کنند. ما تلاش کردیم در این کمیته‌ها موضوعات را بررسی کنیم و ببینیم زنان ما و همچنین سایر بخشهای جامعه چه می‌خواهند چرا که ما نماینده تمام ملت و تمام زنان جامعه هستیم برای همین ما روی یک جامعه هدف خاص متمرکز نشدیم و بصورت پراکنده همه حوزه‌ها را مورد توجه و بررسی قرار دادیم. یکی از حسن‌های فراکسیون زنان در این دوره این بود که ما با همدلی خوبی حضور داشتیم. جلسات ما یک یا دو بار در هفته تشکیل میشد و خانم‌ها بصورت حداکثری در این جلسات حضور داشتند و با اتحاد و همکاری مسائل را پیگیری می‌کردند و ما هیچ قانون ضد زنی را تصویب نکردیم.
*** نمایندگان زن در مجلس دهم از حوزه‌های انتخابیه مختلف بودند و در هر سه فراکسیون سیاسی حضور داشتند که این نشانگر تفاوت در دیدگاه‌های سیاسی آنان بود. آیا تفاوت دیدگاه‌های سیاسی که یکی اصولگرا و دیگری اصلاح‌طلب و دیگری مستقل بود تاثیری در پیشبرد اهداف فراکسیون زنان در این دوره از مجلس داشت؟
ساعی: نقطه قوت این همراهی همین است که تفاوت دیدگاه‌های سیاسی زنان در حرکت‌شان به سمت اهداف تعیین شده اثری نداشت. زنان مجلس دهم مجموعه‌ای را تشکیل داده بودند که کارآمدی قابل توجهی داشت اما متاسفانه شاید خیلی امکان این وجود نداشت که عملکرد این فراکسیون در رسانه‌ها منتشر شود هر چند برای این مهم از فضای مجازی کمک گرفتیم اما بالاخره خانمهای ما زیرک‌تر از این هستند و جامعه ما نیز جامعه‌ای نیست که بخواهیم مسائل را با بایکوت خبری کتمان کنیم بالاخره روزنه‌هایی وجود دارد که مسائل مختلف انتشار پیدا می‌کند و مردم از آن آگاه می‌شوند.
زهرا ساعی: این ۱۷ خانم که در مجلس حضور دارند از احزاب مختلف سیاسی کشور هستند نگاه ما مخصوصا در حوزه زنان ورای مسائل سیاسی است چون موضوعات حوزه زنان و خانواده از جمله موضوعاتی است که در سیاست نمی‌گنجد بلکه در این حوزه عمدتا مسائلی اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی مطرح است و با این حال اگر بخواهیم رنگ و بوی سیاسی به این مسائل بدهیم زنان جامعه قطعا متضرر می‌شوند. دور کردن مسائل زنان از سیاست را دنبال کردیم و خداوند نیز کمک کرد که آن حس همدلی بین زنان مجلس ایجاد شد.
برخی مسائل حوزه زنان قبل از مجلس دهم هیچ متولیای نداشت
*** طی چندسال گذشته شنیده‌ها حاکی از افزایش آمار طلاق، افزایش شیوع اعتیاد بین خانم‌ها، کاهش میانگین سن آسیبهای اجتماعی بین زنان، افزایش اعمال خشونت علیه زنان از جمله اسیدپاشی و حتی مواردی از خودکشی و خودسوزی و... بود. فراکسیون زنان مجلس دهم تقریبا در برابر همه این معضلات واکنش داشت و حتی قوانینی هم به تصویب رساند و نظارت‌ها را در این موارد اعمال کرد. حال سوال این است که در میان این همه مشکلات انبوه که بخش زنان و خانواده جامعه با آن مواجه بود فراکسیون زنان برای پیگیری و حل این مسائل کار خود را از کجا آغاز کرد و این مسیر تا به امروز چگونه طی شده است؟
ساعی: ورود ما به مجلس با تدوین برنامه ششم توسعه همزمان شد. اولین کار ما این بود که برنامه‌های قبلی را بررسی کردیم که آیا در پنج برنامه قبلی به طور کامل و جامع به مسائل حوزه زنان پرداخت شده است یا خیر. در مبنای این بررسی، کاستی‌ها را جبران کردیم و مسائل جدید را هم در برنامه پنج ساله ششم گنجاندیم. به عنوان مثال در کمیته فرهنگی اجتماعی، مباحثی همچون مشکلات زنان سرپرست خانوار، بیمه زنان، کودکان کار و ... را مطرح کردیم. اولویت ما در پرداختن به مسائل زنان، مسائل متنابه جامعه بود چون موضوعات حوزه زنان بسیار زیاد است اینکه ببینیم که در این شرایط جامعه، زنان از ما چه می‌خواهند و چه مشکلاتی دارند خیلی مهم است در نتیجه لازم بود که اولویت‌ها را در تمام کمیته‌ها برای خود مشخص کنیم و بر اساس آن مسائل حوزه اقتصادی، کارآفرینی، بهداشت و درمان و ... را بررسی کردیم و مصوبات بسیار خوبی داشتیم.
در ادامه پیگیری‌های خود به بحث بهداشت و درمان پرداختیم، در این حوزه غربالگری ژنتیکی را مطرح کردیم چرا که پرداختن به آن در کاهش آمار طلاق، و آسیبهای اجتماعی موثر است چون با تولد فرزندانی که مشکلاتی دارند مسائلی در خانواده ایجاد میشود که دامنه آن مسائل اجتماعی را در پی دارد. آزمایش‌‌های غربالگری ژنتیکی بسیار هزینه‌بر است حتی در یک ماده قانونی چنین آ‌وردیم که این آزمایش‌ها باید برای آن افرادی که تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی هستند رایگان باشد. همچنین دستگاه‌ها را ملزم کردیم که این آزمایش‌ها برای عموم جامعه الزامی باشد. این نوع اقدامات در حوزه پیشگیری تعریف میشود. اگر به پیشگیری توجه کنیم هزینه‌های ما در میان مدت و بلندمدت نسبت به پرداختن به درمان کاهش پیدا می‌کند.
اولادقباد: ما در کمیته بهداشت و درمان هم ورود کردیم. الان متاسفانه سن ابتلا به سرطان پستان هم کاهش پیدا کرده است ما حتی از طرف جهاد دانشگاهی هم به مرکز مرتبط با درمان این سرطان رفتیم و برای اینها هم اعتبار می‌گرفتیم.
پیشنهادی هم بابت کمیسیون ویژه جهت پیشگیری و کنترل آسیبهای اجتماعی داشتیم چون آمار طلاق بالا رفته آمار اعتیاد هم بالا است و بعضا در بین افرادی که معتاد هستند زنان را هم می‌بینیم. ما شبانه از دروازه‌غار، شوش و خیلی جاهایی که محل تجمع معتادان متجاهر است، بازدید کردیم و این را هم پیشنهاد داده‌ایم که اگر ما نبودیم و کسان دیگر آمدند این موضوع را پیگیری کنند، چون یکی از مهمترین مسائلی که ما با آن مواجه هستیم، بحث آسیبهای اجتماعی و پیشگیری از رفتارهای پرخطر است و این کاری کاملا بین‌بخشی است.
من بارها در شورای عالی آموزش و پرورش هم گفته‌ام که شما برای پیشگیری از رفتارهای پرخطر و آسیبهای اجتماعی برای دانش آموزان کار کنید که خوشبختانه طرح مدرسه مروج سلامت در دهه ۸۰ اجرا شد و اخیرا هم طرح نماد یعنی طرح نظام مراقبتی اجتماعی از دانش آموزان اجرا میشود. اما همین امر نیازمند یک اعتبار ویژه است. در بودجه آموزش و پرورش که به جد پیگیری کرده‌ایم تا بتوانیم یک ردیف اعتبار مستقل بابت اجرایی شدن طرح نماد را مصوب کنیم. چون یکی از مهمترین کمیته‌هایی که فراکسیون زنان داشت کمیته آموزش بود.
زمانی که هم می‌خواستیم به آقای حاجی میرزایی رای اعتماد دهیم ایشان را دعوت کردیم و از او خواستیم که این مسائل را پیگیری کند. بیشترین کابینه دولت آقای روحانی که به مجلس شورای اسلامی می‌آمدند و فراکسیون‌های سیاسی آنها را دعوت می‌کردند، فراکسیون زنان هم همانند سه فراکسیون سیاسی مجلس وزرا را دعوت می‌کرد و ما از آنها برنامه‌های اجرایی برای قوانینی که مصوب شده می‌خواستیم.
ساعی: در جامعه بحث اسیدپاشی را داشتیم که متاسفانه دو نمونه آن را هم در ابتدای سال ۹۸ در تبریز شاهد بودیم و پیش از آن در شهر اصفهان موردی را داشتیم و زمانی که بررسی‌ها را انجام دادیم متوجه شدیم قانون آن بسیار قدیمی است و نیاز به تجدیدنظر دارد. در نتیجه طرح تشدید مجازات اسیدپاشی و حمایت از آسیب‌دیدگان ناشی از آن را مطرح و تصویب کردیم. ما برای اولین بار در برنامه توسعه کشور موضوع مربوط به زنان سرپرست خانوار را با شفافیت مطرح کردیم. از سال ۹۲ تا ۹۴ یعنی قبل از مجلس دهم هم این بحث را مطرح کرده بودیم و آن هم به دلیل تعداد زیاد زنان سرپرست خانوار بود. از طرف دیگر زمانی که این موضوع را بررسی کردیم، متوجه شدیم که پیگیری مسائل زنان سرپرست خانوار هیچ متولی در کشور ندارد.
زهرا ساعی: طرح‌هایی از جمله بیمه زنان، پیگیری مسائل زنان سرپرست خانوار، غربالگری ژنتیکی و سایر طرح‌هایی که در حوزه زنان در این چهار سال به تصویب رساندیم با تعداد ۱۷ نفر نماینده زن از میان ۲۹۴ نماینده مجلس انجام شده است. با این تعداد کم اما توانستیم با همراهی آقایان برخی طرح‌های مربوط به مسائل زنان را به نتیجه برسانیم که البته این همراهی آقایان نیز میسر نمی‌شود جز اینکه جلساتی با آنها بگذاریم و آنها را توجیه و قانع کنیم که در موضوعات حوزه زنان با ما همکاری داشته باشند.
فراکسیون زنان مجلس دهم از خالص‌ترین فراکسیون‌های ۴۰ سال گذشته بوده است
جلودارزاده: خیلی مطرح میکنند که فراکسیون زنان خروجی نداشته و کار نکرده است اما بنده فکر می‌کنم این یکی از خالص‌ترین فراکسیون‌هایی بوده که در ۴۰ ساله عمر انقلاب تشکیل شده است. فراکسیون زنان اهل نمایش نبود بلکه یک فراکسیون کاری واقعی بود.
تصویب و اجرای طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار را به دولت پیشنهاد دادیم
*** موضوعیت یافتن مسائل زنان سرپرست خانوار شاید چندین دهه در کشور ما سابقه دارد. وقتی مسائل طبیعی، اجتماعی و اقتصادی برای یک خانواده پیش میآید زنان جامعه بیشترین فشار را تحمل میکنند. به عنوان مثال مسائل ناشی از فوت همسر، طلاق، اعتیاد همسر یا فرزندان و... باعث میشود بر شمار تعداد زنان سرپرست خانوار افزوده شود. سابقه اقداماتی که برای حل مسائل زنان سرپرست خانوار چیست و طی فراکسیون زنان مجلس فعلی چه اقداماتی را در این راستا انجام داده است؟
جلودارزاده: در موضوع زنان سرپرست خانوار قبل از انقلاب موسساتی داشتیم که شامل مجتمع‌های بهزیستی بود که این خانم‌ها به آن موسسات مراجعه می‌کردند و فرزند خود را به کمک آنها نگهداری می‌کردند و به آنها کار یاد داده و شاغل میشدند. متاسفانه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی وقتی کمیته امداد امام خمینی(ره) شکل گرفت بار اصلی این قضیه بر دوش کمیته امام قرار گرفت. در ابتدای امر کارهای مثبت زیادی انجام شد ولی کم کم به این تبدیل شد که به این قشر از جامعه مبلغی ماهانه پرداخت شود یا اینکه وامی دهند و آنها را از زیر پوشش کمیته امداد خارج کنند این در حالی بود که آن نهادهای قدیمی هم تقریبا از بین رفت. در نتیجه حمایت از زن سرپرست خانوار تبدیل شد به پرداخت یک ماهانه و یک دفترچه بیمه و در زمینه اشتغال هم کارهایی صورت می‌گرفت اما فراگیر نبود.
زمانی که بنده مشاور وزیر صنعت و خانم ساعی مشاور استاندار بودند دیدیم که آن نهادهای قبلی از بین رفته و رویه‌های نهادهای جدید هم تغییر کرده و جوابگوی کل جمعیت بدون سرپرست یا خودسرپرست زنان نیست. مثلا یک میلیون خانواده تحت پوشش کمیته امداد بودند ولی ما دو و نیم میلیون خانواده زن سرپرست داشتیم. به همین جهت فکر کردیم که باید یک هماهنگی کلی بین همه نهادها ایجاد شود تا کمک دهند. مقرر کردیم که یک بخش به کمیته امداد محول شود و بخشهای دیگر هم به نهادهای موجود سپردیم چون انحلال و ادغام آنها جوابگو نبود.
سپس به همین دلیل پیشنهاد کردیم معاونت ریاست جمهوری که در یک جایگاه عالی اجرایی قرار دارد این مسئولیت را قبول کند و طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار را در سال اول تهیه کند و به تصویب برساند و در چهار سال باقیمانده برنامه ششم آن را اجرایی کند. این شامل تهیه کامل بانک اطلاعاتی بود که زنان سرپرست خانوار شناسایی شوند و رویه‌ای ایجاد شود تا از لحظه‌ای که زنی همسرش فوت کند و به مراکز دفن مراجعه می‌کند از همان لحظه وارد سیستم شود و تقسیم‌بندی شوند و مراحل مختلف توانمندسازی برایشان اجرا شود که اگر خانه مسکونی‌شان از بین رفته یا اجاره‌نشین هستند کمیته امداد وارد عمل شود و مرحله بعدی توانمندسازی‌شان است که مهارت های زندگی به آنها یاد داده شود. مادر در خانواده مسئول خانه و بچه‌ها است و وقتی سرپرست خانوار میرود همانند این می‌ماند که سقف خانه روی سرش خراب شده باشد.
۲۴ استان کشور تاکنون تحت پوشش طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار قرار گرفته‌اند
اگر طلاق هم باعث شده باشد که زن سرپرست فرزند باشد و مرد پولی نداشته باشد که بخواهد پرداخت کند این خانوارها را هم شامل میشود. این مراحل ادامه پیدا می‌کند تا زمانی که شخص به خودکفایی برسد. قبلا هم شهرداری تهران بخشی از این کار را انجام داده بود که کار خوبی بود و می‌تواند الگوی خوبی برای کل کشور باشد اما متاسفانه مسئولان که عوض می‌شوند کارهای خوبی هم که یک نفر انجام داده را عوض میکنند اما در این طرح جامع امیدواریم هر چه سریعتر معاونت امور زنان آن را اجرایی کند تا آنجایی که ما پیگیری کردیم حدود ۲۴ استان را تاکنون پوشش داده‌اند که امیدواریم در این مسیر بتواند اجرا را کامل‌تر و بودجه‌های لازم را هم برای اجرای کامل این طرح دریافت کنند.
بر میزان تخصیص بودجه به بخشهای مختلف نظارت داریم
*** مجلس در ایران دو وظیفه قانونگذاری و نظارت را بر عهده دارد. بسیاری انتقاد میکنند که مجالس دوره‌های مختلف بیشتر به قانونگذاری پرداخته و از امر نظارت غافل شده‌اند. با این وجود اخباری شنیده میشد که اصرار نمایندگان زن مجلس دهم برای نظارت در حوزه‌های مختلف طاقت بسیاری را طاق کرده است. فراکسیون زنان در امر نظارت چه اقداماتی انجام داده است؟ مخصوصا با توجه به اینکه مردم از وضعیت اقتصادی ناراضی هستند، نظارت‌های فراکسیون زنان در بخش اقتصادی شامل چه مواردی است؟
اولادقباد: در حوزه نظارت آقای دژپسند وزیر اقتصاد را متناسب با مصوبات قانونی که در برنامه ششم توسعه داشتهایم دعوت کردیم و از ایشان خواستیم گزارشی را در راستای مصوبات قانونی ارائه دهد. همچنین از مدیران عامل چندین بانک که باید تسهیلاتی را در اختیار زنان قرار می‌دادند دعوت کردیم و خواستیم گزارشی را به ما ارائه دهند و این گزارشات هم به صورت شفاهی و هم به صورت کتبی ارائه شده است.
همچنین از وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز دو بار دعوت کردیم و متناسب با ماده ۱۰۲ که در راستای تحکیم بنیان خانواده بود و یکی از مهمترین بندهای آنها در رابطه با ساماندهی مشاغل خانگی است، خواستیم تا گزارشی را ارائه دهند. همچنین در رابطه با ماده ۱۰۳ که مربوط به بیمه زنان خانه‌دار است جلسه داشتهایم که اولویت با زنان سرپرست خانوار و زنان بدسرپرست بود. آن اعتباری را که ما در کمیسیون تلفیق بودجه و در صحن علنی اختصاص دادیم با هماهنگی فراکسیون زنان انجام شد.
بعضا خیلی از بودجه‌های ما پیش از این در کمیسیون تلفیق هم تصویب نمی‌شد اما با تلاش زنان مجلس دهم این اعتبارات در نظر گرفته شده است که البته کار سختی نیز بود ما حتی برای سال ۹۸ موفق شدیم ۳۰۰ میلیارد تومان را بابت بیمه زنان خانه‌دار اختصاص دهیم. در بُعد نظارت یک رسالت ما این بود که از آقای شریعتمداری دعوت کنیم تا به ما گزارشی را ارائه دهد که از این ۳۰۰ میلیارد تومان چند درصدش محقق شد که در اواسط مردادماه بود که با ایشان جلسه‌ای داشتیم و مشخص شد که حدود ۱۶ درصد از این اعتبار تخصیص داده شده است.
اولادقباد: متاسفانه خروج آمریکا از برجام و شرایطی که ما با آن مواجه شدیم باعث شد بر اقتصاد کشور ما اثر بگذارد و نهایتا خیلی از بودجه‌ها و اعتباراتی که برای وزارتخانه‌ها مصوب شده بود تامین نشد و با کسری مواجه شدیم ولی ما تا انتهای اسفندماه آنها را رصد می‌کنیم. بنده عضو کمیسیون آموزش هستم که معمولا در این بخش با کسری مواجه می‌شویم. اما مسئولان را دعوت می‌کنیم تا ببینیم چند درصد از این بودجه در بخش آموزش و پرورش یا دیگر بخش‌ها تخصیص پیدا کرده است.
همین کاری که ما در کمیسیون تخصصی انجام می‌دادیم در فراکسیون زنان هم انجام می‌دادیم. این جلسات را برگزار می‌کردیم و برای ما خیلی مهم بود که توجه داشته باشیم که اگر قوانین بسیاری را مصوب کنیم و نظارت بر قوانین نباشد به نتیجه مطلوب نخواهیم رسید. این ایراد وجود دارد این همه قانون مصوب شده اما شاید ما آن خروجی را نمی‌بینیم پس بعد از قانونگذاری مهمترین اصالت ما نظارت بود که در این راستا گزارشات خوبی نیز ارائه می‌دادند که از جمله آن می‌توان به گزارشاتی در مورد ساماندهی مشاغل خانگی، حمایت از زنان در بخشهای مختلف و ... اشاره کرد.
فراکسیون زنان پیش از ارسال لایحه بودجه از دولت به مجلس با وزارتخانه‌ها جلسه می‌گذارد
ما این جلسات را تنها با وزرا نداشتیم بلکه جلسات متعددی نیز با بانوان در بخشهای مختلف داشتهایم. همچنین جلساتی با سازمان‌های مردم نهاد داشتهایم. هم در حوزه کارآفرینی با زنان کارآفرین و هم در حوزه آسیبهای اجتماعی جلساتی برگزار کرده‌ایم و پیشنهاداتی مطرح شده است. در ایام بودجه قبل از ارسال لایحه بودجه به مجلس هم با وزارتخانه‌ها و سازمان‌های ذیربط جلسه داریم و هم با سازمان‌های مردم‌نهاد و آنها دغدغه‌های خود را با فراکسیون زنان انتقال می‌دهند و این باعث میشود ما با یک هم‌افزایی خوب بتوانیم راهکارهای خوبی را در کمیسیون تلفیق داشته باشیم.
نکته‌ای که فکر می‌کنم خیلی مهم است این است که به تامین معیشت برای خانواده توجه کنیم چرا که می‌توانند در تحکیم بنیان خانواده موثر باشد یکی از مهمترین مصوبات برنامه ششم توسعه ماده ۱۰۲ است که به تحکیم بنیان خانواده می‌پردازد. یکی از بندهای ماده ۱۰۲ درباره تامین معیشت برای خانواده‌ها و زنان سرپرست خانوار و حوزه مشاغل خانگی و ارائه تسهیلات به خانواده‌ها بوده است. فراکسیون زنان هر سال برای زوج‌هایی که در حال ازدواج هستند پیشنهاداتی را برای وام ازدواج به کمیسیون تلفیق ارائه می‌دهد. سال گذشته در فراکسیون زنان این وام ۳۰ میلیون تومان تصویب شد و در کمیسیون تلفیق و صحن رای آورد و در لایحه بودجه سال ۹۹ حدود ۵۰ میلیون تومان پیشنهاد شد که این نیز در کمیسیون تلفیق رای آورد. در برنامه ششم توسعه هم با توجه به اینکه میانگین سن ازدواج رو به افزایش است تاکید شده جهت ازدواج آسان اقدامات لازم صورت بگیرد که فراکسیون زنان در این بخش نیز تلاش کرده است.
پیشنهاد می‌کنم زنان مجلس آینده لوایح مسکوت مانده از مطالبات به حق زنان جامعه را پیگیری کنند
*** به عنوان رئیس فراکسیون زنان مجلس دهم اگر بخواهید به زنان مجلس یازدهم پیشنهاد و توصیه‌ای ارائه دهید چه خواهید گفت؟ با توجه به تلاشهایی که طی این چهار سال انجام دادهاید و به شناختی کلی از مسائل حوزه زنان در کشور دست یافتهاید توقع دارید زنانی که در مجلس آینده حضور پیدا میکنند چه رویکردی را دنبال کنند؟
اولادقباد: من فکر می‌کنم با توجه به اینکه خیلی از لوایح در مجلس شورای اسلامی سالیان سال مسکوت مانده بود باید آنها پیگیری شود. یکی از کارهای بسیار خوبی که در مجلس دهم در فراکسیون زنان انجام شد احصای آن لوایحی بود که از مطالبات به حق جامعه زنان و خانواده‌ها بوده است. مانند لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان. این لایحه ۱۰ سال بود که در مجلس مسکوت مانده بود یکی از مصوبات خوب این لایحه این بوده که آن خانواده‌هایی که تمکن مالی دارند اما از رفتن فرزندانشان به مدرسه استنکاف می‌ورزند، این قانون آنها را مکلف می‌کند که والدین حتما باید فرزندان خود را به مدرسه بفرستند.
در صورتی هم که یک خانواده تمکن مالی ندارد وزارت آموزش و پرورش و سازمان بهزیستی به تشخیص دادستانی کشور ورود پیدا می‌کند و باید امکانات لازم را برای آموزش آن فرزندان مهیا شود. اینها از ویژگی‌های این لایحه است که ۱۰ سال مسکوت مانده بود. برای احصای این قانون جلسات فراوانی گذاشتیم و از خانم مولاوردی و ابتکار هم دعوت کردیم تا مشخص شود که این لایحه را باید در کجاها پیشنهاد دهیم و کجاها ایراد محتوایی و شکلی دارد یکی از خروجی‌های مهم فراکسیون زنان در مجلس دهم در حوزه لوایح همین لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان است.
اولادقباد: یکی دیگر از لوایحی که بسیار جنجالی بود لایحه اعطای تابعیت به فرزندانی دارای مادر ایرانی و پدر خارجی، بود. این لایحه همچنین دربرگیرنده فرزندانی است که هویت ندارند، شناسنامه ندارند و در بُعد آموزشی و بهداشتی دچار مشکل میشدند. پیگیری این موارد باعث میشد خیلی‌ها از بیرون ما را نقد کنند و می‌گفتند شما اینها را مصوب نکنید. فراکسیون زنان جلسات زیادی را با کمیسیون قضایی و کمیسیون امنیت ملی مجلس تشکیل داد تا این موارد را به نتیجه برسد. ما به کمیسیون قضایی میرفتیم و سعی می‌کردیم اعضای آن کمیسیون را متقاعد کنیم که با این لایحه مخالفت نکنند ما مخالفانی را از درون و بیرون مجلس داشتهایم اما در نهایت مصوب شد.
در برخی استان‌ها و حتی در همین تهران زنانی را داریم که با اتباع خارجی ازدواج کرده‌اند و فرزندانشان شناسنامه ندارند و این یعنی هویت ندارند. اما این موارد را با جلسات کارشناسی که تشکیل دادیم سعی کردیم در مجلس مصوب شود. این لایحه به شورای نگهبان رفت و این شورا ایراداتی را گرفت که به کمیسیون قضایی بازگشت و با حضوری که زنان داشتند پیگیری‌های لازم را انجام دادند.
از رئیس مجلس خواسته‌ایم طرح کودک همسری مجددا در دستور کار مجلس قرار گیرد
طرح کاهش ساعت کار برای بانوانی که دارای شرایط خاص هستند نیز مطرح شده است بالاخره بانوانی داریم که سرپرست خانوار هستند حتی بانوانی را داریم که دارای فرزند معلول هستند و همچنین بانوانی را داریم که خود دارای بیماری‌های صعب العلاج هستند و شرایط خاصی را دارند که در این راستا قانون کاهش ساعت کار بانوان نیز مطرح شد.ما طرح‌های زیادی را در فراکسیون زنان ارائه دادیم که این طرحها کمیسیون‌های قضایی و اجتماعی در دست بررسی و پیگیری است چندین بار جلساتی برگزار شده و ما حضور پیدا کردیم و همکاران ما از مرکز پژوهش‌ها نیز حضور دارند و دیدگاه‌های کارشناسی خود را ارائه می‌دهند خیلی از طرح‌های ما به صورت مراعا گذاشته شده یا اینکه رد شده است.
یکی از طرح‌هایی که در کمیسیون قضایی مجلس رد شد و خیلی هم واکنش در پی داشت طرح کودک همسری بود.. درباره این طرح نیز درخواستی را به هیات رئیسه مجلس داشتیم که گفتیم دستور دهند این طرح کودک همسری را مجددا در دستور کار خود قرار دهند. شرایط سنی ازدواج همان ۱۳ سال است اما گفتیم آنها را مکلف کنند تا دیگر این اتفاق نیفتد چون ما هنوز در استان‌ها می‌بینیم که کودک همسری اتفاق می‌افتد.
یکی دیگر از موارد مهم اصلاح ماده ۱۱ و ۱۷ قانون مدنی است و آن شامل این می شود که زوج نمی‌تواند زوجه را از اشتغال منع کند و این یکی از مهمترین طرح‌هایی است که شاید از مطالبات حقوق بشری هم باشد. ما می‌بینیم که آقایانی هستند که خانم‌هایشان را از کار بیکار میکنند و بعد هم از هم جدا می‌شوند و ما آنگاه با یک خانم مطلقه تحصیل کرده مواجه هستیم و اینها بارها به ما مراجعه کرده‌اند. مواردی وجود دارد که آقایان خانم‌هایشان را از کار بیکار کرده و بعد از آن هم از یکدیگر جدا شدند. این شرایط خیلی سختی برای خانم‌ها است. فکر می‌کنم سال دوم از مجلس دهم بود که این طرح را با یک تیم کارشناسی ارائه دادیم و جلسات خوبی هم در کمیسیون قضایی گذاشتیم اما این جزو طرح‌هایی است که مراعات گذاشته شده است. تلاش ما این است که بعد از انتخابات بتوانیم این موضوع را در کمیسیون قضایی پیگیری کنیم.
نمایندگان زن در مجلس بعدی، صدای زنان جامعه باشند
انتظار من از زنان مجلس یازدهم این است که اگر ما در این مسیر موفق نشدیم طرح‌هایی که ما ارائه داده‌ایم و مراعا گذاشته شده‌اند را پیگیری کنند. خیلی از خانم‌ها به ما مراجعه میکنند که آنها مطلقه و خودسرپرست هستند اما آن حق عائله‌مندی را نمی‌گیرند زمانی می‌گرفتند اما اگر به ماده ۱۰۱ عدالت جنسیتی باز گردیم متوجه می‌شویم که اهمیت آن چیست یکی از زیرشاخه‌های عدالت جنسیتی می‌تواند موضوع اشتغال و احکام حقوقی برای بانوان ما باشد.
حتی خانمی که سرپرست خانوار هم نیست و شاغل هست باید از آن حق عائله‌مندی برخوردار باشد خیلی از خانم‌ها را داریم که به ما مراجعه کرده‌اند که خود سرپرست هستند یا سرپرست والدینشان هستند و این حق عائله‌مندی به آنها تعلق نمی‌گیرد این طرح را فکر کردیم که جزو یکی از طرح‌های مهم است که آن را هم ارائه داده‌ایم و در کمیسیون اجتماعی است و امیدوارم مورد بررسی قرار گیرد.
این انتظار من از زنان آینده مجلس است که پیگیر استیفای حقوق شرعی و قانونی زنان ما باشند. به هر حال زنان نیمی از جمعیت این کشور هستند. زنان ما هم حق انتخاب کردن دارند و هم حق انتخاب شدن. زنانی که به مجلس می‌روند باید صدای آنها باشند و پیگیر مطالبات به حق زنانی باشند که به ما رای می‌دهند و به ما اعتماد میکنند و بدانیم آن آرایی که به ما می‌دهند امانت است و در راستای آن امانت وظیفه و رسالت ما این است که بتوانیم در حوزه قانونگذاری و نظارت خوب عمل کنیم.
جا داشت خانم‌ها سلحشوری، سیاوشی و سعیدی در مجلس آینده حضور می‌داشتند
جلودارزاده: در مجلس کار به صورت فردی انجام نمی‌شود یعنی اگر اکثریت رای بدهند یک طرح یا لایحه تصویب میشود. در فراکسیون زنان هم خانم‌هایی بودند که خیلی زخمت کشیدند مثلا بعضی طرح‌هایی که خانم اولادقباد به آن اشاره کردند بعضی همکاران ما پیگیر آن بوده‌اند که از این میان می‌توان به خانم سیاوشی، خانم سلحشوری و خانم فاطمه سعیدی اشاره کنیم که متاسفانه سه نفر از نمایندگان تهران هستند که برای دور بعد تایید صلاحیت نشدند و جا داشت که آنها باشند و راه را ادامه دهند اما به هر حال پیش آمده است.
جلودارزاده: خانمهای مجلس هر ۱۷ نفرشان درباره مسائلی که حتی یک سر سوزن به خانم‌ها مربوط میشد همگی فعال بودند و این به عنوان یک توانمندی و برند مطرح شد به نحوی که آقایان زمانی که می‌خواستند طرح‌هایشان تصویب شود با خانمهای مجلس لابی می‌کردند که شما رای دهید.
اعضای فراکسیون زنان برای مصوب شدن طرحها و لوایح با هم همراه بودند
اولادقباد: همانطور که خانم جلودارزاده اشاره کردند کار در فراکسیون زنان به صورت جمعی انجام میشد. ممکن است ایده بعضی طرحها توسط یکی از همکاران ما در فراکسیون زنان داده شده باشد که این نشان از دغدغه همکاران ماست اما زمانی که نیاز به مصوب شدن داشت همه اعضای فراکسیون زنان با هم هماهنگ و همراه بودند. در کتابی هم که درباره تلاش فراکسیون زنان منتشر شده همه طرحها را به نام فراکسیون زنان نوشته‌ایم.
در کمیسیون‌ها هم هر تعداد از خانم‌ها که پیگیر این طرحها بودند ایده‌هایی که از مطالبات به حق زنان را مطرح کرده‌اند چرا که می‌دیدیم که اینها باید مطرح شود و این با هماهنگی همه اعضای فراکسیون زنان صورت می‌گرفته است. یکی از آن نگاه‌هایی که من به دلیل تعداد اندک‌مان در مجلس به آن اعتقاد دارم «زنان برای زنان» بوده است.
حجاب، با زور و قانون در جامعه توزیع نمی‌شود
*** فراکسیون زنان مجلس چقدر به مسائل فرهنگی دختران جامعه ما توجه کرده‌اند یکی از موضوعاتی که این روزها مطرح است موضوع حجاب است هر چند که می‌بینیم بسیاری از زنان و دختران جامعه ما با اینکه زنانی مدرن هستند اما حجاب کامل خود را رعایت میکنند اما در این میان بسیاری نیز به حجاب اهمیتی نمی‌دهند یا شاید به آن اعتقادی ندارند. حال نگاه فراکسیون زنان به موضوع حجاب در جامعه چه بوده است؟
جلودارزاده: اعتقاد ما این است که حجاب یک امر شخصی است و تا این مساله در درون شخص حل نشود در بیرون جامعه نمی‌توانیم به آن برسیم. حجاب را نمی‌شود با زور و قانون در جامعه توزیع کرد بلکه میشود با عدالت و اخلاق در جامعه ایجادش کرد. حجاب از مقوله تقوا است. تقوا یک فرایند است که در انسان شکل می‌گیرد که از بدی‌ها محافظتش می‌کند و آن فکر آن شخص است که باعث میشود باتقوا شود تا دروغ نگوید و کسی ظلم نکند و حد و حدود جامعه را برای پاک ماندن رعایت کند. به همین دلیل است که سعی کرده‌ایم که در همه مصاحبه‌هایی که میشود و نطق‌هایی که صورت می‌گیرد به زن آن شخصیت واقعی خودش را و آن حقوق واقعی‌اش را بدهیم تا انتخاب کند. هم در مرحله اول دین را انتخاب کند و خدا را بشناسد.
اول دین معرفت خداست و انسان‌ها معرفت خدا را از فرایندی که در جامعه توسط یک حکومت اسلامی شکل می‌گیرد می‌توانند لمس و احساس کنند و این معرفت را پیدا کنند. زمانی که بنده مدیر مدرسه و دبیر تربیتی و مسئول تربیتی استان تهران بودم خدمت استاد علامه محمدتقی جعفری رفتیم و پرسیدیم که علل گرایش به بدحجابی و بی‌حجابی چیست؟ ایشان فرمودند من فکر می‌کنم خانم‌ها آن شخصیت واقعی خودشان را پیدا نکرده‌اند و نمی‌شناسند و نمی‌دانند که چه شخصیتی دارند. گفتند که شما آن شخصیت واقعی‌شان را به آنها نشان دهید تا بدانند که می‌توانند یک دانشمند باشند و از راه‌های عقلانی و خردمندانه خودشان را در جامعه تعریف کنند و آنگاه دیگر وقتی برای این گونه مسائل برایشان باقی نمی‌ماند.
مساله خودنمایی است که در جامعه و در دین ما نفی شده است و مساله حضور شایسته اجتماعی تشویق شده است به همین دلیل هم ما سعی کرده‌ایم با دادن حقوق زنان و با الگوی خوبی بودن و اینکه نشان دهیم حجاب نشان دهنده محدودیت و محروم شدن از حقوق اجتماعی نیست این مساله را حل کنیم و فکر می‌کنیم این مساله بیشتر اعتقادی است و با قانون زیاد نمی‌شود درباره آن به نتیجه رسید این قدر قانون در مورد حجاب داریم و هر سال تابستان یک قانون جدید آمده است و بعضی خانم‌ها با تفکراتی که قبلا داشته‌اند سعی کرده‌اند آن را عملی کنند ولی نمی‌شود یعنی افراد باید خودشان بپذیرند و اجرا کنند قبل از انقلاب در دانشگاه‌ها بی‌حجابی ترویج میشد و با حجاب‌ها طرد میشدند و همان موقع می‌بینیم که بیشترین تعداد حجاب در دانشگاه‌های فنی مهندسی شکل گرفت و افراد باحجاب شدند و نسبت به دین و رعایت واجبات علاقه پیدا کردند.
نگاه فراکسیون زنان مجلس دهم به زنان روستایی و عشایر
*** زمانی که از مشکلات و مسائل زنان سخن به میان میآید، فکرها ناخودآگاه به سمت مسائل زنان شهرنشین میرود و مباحثی همچون بیمه و اشتغال و امنیت و... مطرح میشود هرچند که شاید مسائل زنان روستایی و عشایر ما نیز کم نباشد. فراکسیون زنان مجلس چه توجهاتی را به جامعه زنان عشایر و روستایی ما معمول داشت.
ساعی: تلاش ما این بوده که همه زنان جامعه را ببینیم. در زمینه موضوعات مربوط به زنان شهرنشین قانون داشتهایم و در بُعد مسائل زنان عشایر هم قانون داشتهایم. در همین مدت چهار سالی که در مجلس بوده‌ایم فقط یک شهر یا استان خاص را مدنظر قرار ندادیم. ما به زنان بیشتر در سطح ملی توجه کرده‌ایم با زنان روستایی این کشور خیلی ملاقاتها داشتیم و برای آنها در حوزه کارآفرینی بسیار تلاش کردیم چرا که بخشی از مشکلات زنان روستایی ما اشتغال است.
ما در قالب صندوق‌های خرده روستایی به کمک وزارتخانه‌های متعدد به ویژه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی این صندوق‌های روستایی را تقویت کردیم و با دادن وام‌های قرض الحسنه با بهره پایین سعی کردیم به آنها کمک کنیم. در این میان وزارت جهاد کشاورزی نیز همراه شد که در راستای این پیگیری‌ها آموزش‌هایی به زنان روستایی داده میشود و با توجه به مهارت‌هایی که آموخته‌اند وام‌هایی با یک دوره تنفس به آنها پرداخت میشود و با این کار آنها را به این سمت سوق می‌دهیم که در حوزه کشاورزی، باغداری و صنایع دستی خودشان بتوانند متناسب با ظرفیت‌های آن روستا به فعالیت بپردازند.
اولادقباد: ما حتی از زنان عشایر دشت لار استان تهران هم بازدید داشتیم که برخی نیز از ما می‌پرسیدند مگر تهران عشایر نشین دارد؟ یکی از رسالت‌های ما این است که علاوه بر زنان روستایی باید زنان عشایر را هم ببینیم یعنی هم در بعد ملی در قانون گذاری و هم در حوزه‌های انتخابیه خود باید زنان عشایر را ببینیم و به مسائل آنان رسیدگی کنیم. ما در فراکسیون زنان یک روز کامل وقت گذاشتیم و از زنان عشایر استان تهران ملاقات کردیم و بحث بیمه را که آنان مطالبه کردند و خیلی هم مهم بود ما برایشان پیگیری کردیم.
نباید زنان جامعه را به سمت حمایت‌های کمیته امداد و بهزیستی سوق دهیم
طی این چهار سال این صندوق‌ها بسیار تقویت شده است و زنان روستایی ما در قالب خوداشتغالی به کارآفرینی روی آورده‌اند همچنین اشتغال‌های خوشه‌ای در روستاها توسط زنان شکل گرفته است. این تلاش‌ها به اقتصاد روستاها و به تبع آن به اقتصاد کشور نیز کمک کرده است. تلاش کردیم که وام‌هایی با درصد پایین به زنان شهرنشین هم تعلق پیدا کند که بتوانند به خوداشتغالی داشته باشند. در شهرها نیز مهارت‌آموزی‌هایی انجام شده و وام‌هایی دادیم که ممکن است برخی الان دارای کسب و کارهایی شده باشند که خوب است خانمهای ما در این بخش ورود کنند چرا که این توان را دارند. ما نباید خانم‌ها را سوق دهیم به سمت حمایت‌های کمیته امداد و بهزیستی. در همه دنیا هم می‌بینیم که کشورهایی که در حال توسعه هستند روی ظرفیت خوداشتغالی خانم‌هایشان و همچنین مشاغل خانگی خیلی کار میکنند.
لایحه حمایت از معلولان نیز وجود داشت که با تلاش فراکسیون زنان ارائه شد یک سری حوزه‌های مربوط به مسائل زنان وجود دارد که به موضوعات فرهنگی و اجتماعی مربوط میشود شاید بیش از ۱۴ سال لایحه حمایت از حقوق معلولان مسکوت مانده بود بنده به عنوان رییس فراکسیون معلولان در مجلس دهم با فراکسیون زنان و کمیسیون اجتماعی همراه شدیم تا آن را به نتیجه برسانیم. در اسفند ۹۶ بود که توانستیم آن را تصویب کنیم و کوشش کردیم که در سال ۹۷ بودجه‌ای به آن تعلق بگیرد و کار خیلی خوبی صورت گرفت که رضایتمندی بالایی نیز کسب شد.
نامه فراکسیون زنان به روحانی جهت ارسال لایحه امنیت زنان به مجلس با قید فوریت
مورد دیگر لایحه امنیت زنان بود که زنان جامعه ما بخصوص خانمهای تحصیلکرده به شدت پیگیر آن بودند این لایحه نیز لایحه‌ای بود که خیلی دچار تردد بین دستگاه‌های مختلف شده بود و از معاونت زنان ریاست جمهوری خواستیم که این لایحه را به مجلس عودت دهند و سریعتر تکمیل کنند. در تمام دنیا زنان دچار خشونت‌هایی می‌شوند که می‌تواند شامل خشونت کلامی، جسمی، اقتصادی و ... شود. کشورهای مختلف راهکارهایی را برای مقابله ارائه کرده‌اند کشور ما نیز از این قسم مشکلات دارد.
زیربنای حل این موضوع آن است که ما قانون خوبی در این زمینه داشته باشیم یعنی قانونی که بتواند منع کنندگی خوبی داشته باشد. قانون در این زمینه باید بتواند جلوی خشونت را بگیرد. در بحث فرهنگ‌سازی نیز مراکز آموزشی و سازمان‌هایی که متولی فرهنگی هستند باید آن را دنبال کنند در حوزه قانونی آن را خیلی پیگیری کردیم و معاونت زنان ریاست جمهوری سال گذشته آن را تکمیل کرد و به قوه قضاییه منتقل شد. فراکسیون زنان در زمان ریاست آیت الله آملی لاریجانی بر قوه قضاییه با این قوه جلسات فراوانی داشت و پیگیر شدیم که سریعتر آن را به مجلس ارائه دهند در زمان تصدی آیت الله رییسی بر قوه قضاییه نیز این پیگیری انجام شد و اولین جلسه‌ای که با ایشان داشتیم این موضوع را پیگیری کردیم و به ما نیز قول دادند که روند کار را تسریع ببخشند و به قول خود وفا کردند و طی چند ماه گذشته از کمیسیون‌های تخصصی قوه خارج شد.
اولادقباد: لایحه امنیت زنان بعد از آنکه از معاونت زنان به قوه قضاییه رفت در مواد آن تغییراتی ایجاد شد الان در کمیسیون لوایح دولت قرار دارد و مجلس هم مکاتبه کرده که با قید فوریت به مجلس ارائه شود و این درخواستی بود که فراکسیون زنان به صورت کتبی از آقای روحانی کرد که این لایحه‌ای که از قوه قضاییه به کمیسیون لوایح دولت رفته است با قید فوریت برای مجلس شورای اسلامی ارسال شود. همکاران ما در نطق‌ها و تذکرات خود این موضوع را یادآور شده‌اند و به صورت کتبی هم این درخواست را داده‌اند.
ساعی: ما امید داریم که این لایحه در چند ماه باقیمانده از مجلس دهم به مجلس بیاید چراکه قانونی است که جامعه زنان ما پیگیر آن هستند.
در کنار مردان شایسته زنان شایسته‌ای هم هستند که می‌توانند تصدی‌گری کنند
*** یکی از موضوعاتی که طی چندسال گذشته خیلی مطرح میشد، بحث حضور زنان در پستهای کلان مدیریتی کشور بود. توقعاتی از دولت برای انتخاب وزیر زن وجود داشت و پس از آن موضوع به کارگیری زنان در پست معاون وزیر مطرح شد. هم اکنون حضور زنان در بخشهای مدیریتی جامعه را چگونه میبینید.
ساعی: با توجه به رشد خوبی که خانمهای ما در بخش تحصیلات تکمیلی داشته‌اند و مطالبه‌گری که ایجاد شده و اعتمادی که به خودشان دارند و جامعه به آنها اعتماد کرده خیلی علاقه دارند که در پستهای کلان مدیریت کشور حضور داشته باشند. نگاه ما نگاه جنسیتی نیست بلکه نگاه خود را نگاه عدالت جنسیتی می‌دانیم. یعنی در کنار مردان شایسته زنان شایسته‌ای هم هستند که می‌توانند تصدی‌گری کنند. این موضوع در حوزه توسعه پایدار در کشورها مطرح میشود اینکه ما بتوانیم به همه ظرفیت‌های کشور توجه کنیم. این خیلی مهم است که ظرفیت زنان به عنوان یک ظرفیت ویژه در این مباحث توسعه‌ای دیده شود.
خیلی پیگیر این موضوع بودیم و خیلی دوست داشتیم وزیر زن داشته باشیم. خیلی هم در دو دولت یازدهم و دوازدهم پیگیر شدیم اما شرایطش فراهم نشد و ما در جلساتی که با آقای روحانی و وزرای مربوطه داشتهایم این مطالبه را مکررا متذکر شدیم. ما گفتیم اگر وزیر زن نداریم حداقل در سطح معاونان وزیر که می‌توانیم از زنان استفاده کنیم با پیگیری‌هایی که فراکسیون زنان انجام داد آقای روحانی به عنوان رییس قوه مجریه دستور دادند که هر وزیر حداقل یک معاون زن داشته باشد الان امروز ما نیز برخی‌ها را معرفی کردیم و الان بعضی از وزارتخانه‌ها دو الی سه معاون وزیر زن دارند که این قدم مهمی است و تا به امروز نیز خیلی خوش درخشیدند. انشاالله این راه ادامه‌دار باشد و بتواند در جایگاه‌های مختلف کشور نقش‌آفرینی کنند.
*** یکی از موضوعاتی که در مجلس دهم بیش از پیش مطرح میشد این بود که مجلس حق تحقیق و تفحص در همه امورات را دارد. در این میان بود که بحث بازدید نمایندگان زن از زندان زنان مطرح شد که برخی نیز به مخالفت پرداختند. آیا این ملاقات انجام شد؟
اولادقباد: آقای رییسی شاید اولین دیداری که با فراکسیون‌ها داشتند فراکسیون زنان بود که در این دیدار ما مطالباتی را داشتیم یکی از مطالبات ما ارسال لایحه امنیت زنان بود که انجام شد و حتی ما از ایشان تقدیر کردیم. اما یکی از درخواست‌هایی که ما از آقای رییسی داشتیم درباره جایگزینی حبس برای زنان و مادران بود چرا که شرایط سختی دارند. البته درخواست‌ها خیلی زیاد بود یکی از آنها هم بازدید از زندان‌ها بود که به ما قول مساعد را دادند و گفتند مکاتبه کنید و ما هم این کار را انجام دادیم تا بتوانیم در اسرع وقت بعد از انتخابات یا نهایتا بعد از عید بازدیدی از زندان زنان داشته باشیم.
پیشنهاد شده لیستی از زنان در سرتاسر کشور برای انتخابات مجلس ارائه دهیم
*** با توجه به اینکه جامعه نگاه مثبتی به عملکرد فراکسیون زنان مجلس دهم دارد و همچنین با توجه به اینکه بسیاری از صاحبنظران از حضور زنان در انتخابات پیش رو استقبال کرده‌اند آیا فراکسیون زنان مجلس قصد دارد لیستی از بانوان کشور را چه در تهران و چه در سایر پهنه کشور به مردم عرضه کند و از این طریق در انتخابات حضور یابند.
اولادقباد: همان طور که امام راحل(ره) فرمودند زنان باید در مقدرات اساسی کشور دخالت کنند به نظر من ورود زنان به مجلس شورای اسلامی در عرصه قانونگذاری بسیار می‌تواند در رابطه با احقاق حقوق زنانی که انتظاراتی از این بانوان دارند تاثیرگذار باشد. هم در حوزه اقتصادی، هم در حوزه بهداشت و درمان و هم در حوزه آموزش و فرهنگی و حتی محیط زیستی زنان می‌توانند نقش به سزایی ایفا کنند ما در مجلس دهم در فراکسیون زنان یک کمیته محیط زیست هم داشتیم.
اولادقباد: حقیقتا درباره اینکه لیستی در انتخابات ارائه دهیم به ما پیشنهاد شد. از زمانی که ما جلسه‌ای با آقای لاریجانی داشتیم و ایشان از عملکرد زنان مجلس شورای اسلامی در حوزه قانونگذاری و نظارت تقدیر کردند، عزیزانی هم که بیرون از مجلس شورای اسلامی هستند این پیشنهاد را به ما دادند که شما اگر می‌توانید یک لیست از بانوان سرتاسر کشور که تایید صلاحیت شده‌اند ارائه دهید.
می‌دانید که برخی از تایید صلاحیت‌ها با تاخیر صورت گرفت و ما با خانم جلودارزاده و خانم ساعی جلسه‌ای گذاشتیم و حقیقتا خواستیم این کار را انجام دهیم و یک لیستی را برای ورود زنان به مجلس تهیه کنیم اما آن افرادی را که باید شناسایی کنیم هنوز محقق نشده است ولی شاید در جلسات آتی که با خانم جلودارزاده خواهیم داشت حتی اگر شده برای روزهای آخر حداقل بتوانیم برای تهران این لیست را ارائه دهیم. که من پیشنهاد دادم عنوان این لیست «زنان برای زنان» باشد. هر چند که ممکن است تغییر هم پیدا کند. ممکن است در جلساتی که با سایر همکاران فراکسیون زنان خواهیم داشت بتوانیم این لیست را ارائه دهیم.
زنان ما در پیروزی انقلاب اسلامی و در هشت سال دفاع مقدس نقش پررنگی داشتند و این زنان بودند که دوشادوش همسران و پدران خود و این دختران بودند که دوشادوش پدران و برادران خود در پشت جبهه‌ها حمایت کردند که یک وجب از خاک کشورمان را از دست ندهیم. ما بیش از شش هزار زن شهیده داریم پس معلوم است که زنان ما نه صرفا برای مشارکت اقتصادی و سیاسی بلکه در همه عرصه‌های کشور حضور پیدا کردند و نقش‌آفرینی داشتند. در دوران سازندگی و اصلاحات هم نقش و اثرگذاری زنان ما در همه عرصه‌ها مشهود بود. از بزرگانی که بوده‌اند به ما گفتند چون عملکرد زنان مجلس خیلی خوب بوده شما لیستی را برای انتخابات ارائه دهید.
در جلسه‌ای که ما برگزار کردیم نظرمان برای لیست دادن برای سرتاسر کشور بود یعنی حمایت کنیم از بانوان عزیزی که در استان‌های مختلف ثبت‌نام کردند و نیازمند این حمایت هستند تا تهران به عنوان پیشانی سیاسی کشور بتواند از زنانی که در استان‌ها ثبت نام کردند حمایت کند. به دلیل برخی خرده‌فرهنگ‌ها که شاید در برخی از مناطق کشور حاکم باشد ممکن است حتی اگر زنان ثبت‌نام کرده و تلاشی هم میکنند اما شاید میزان رای‌آوری آنها به دلیل همین خرده‌فرهنگ‌ها کم شود. ما خواستیم که این آغازگری را داشته باشیم که همه استان‌ها هم نگاه و توجه ویژه را به زنان داشته باشند که نشان دهیم زنان ما می‌توانند در همه عرصه‌ها اثرگذار باشند هم در حوزه اجرا و هم در حوزه قانون گذاری.
خیلی از وزرایی را که به فراکسیون زنان دعوت کرده بودیم اذعان داشتند که هر کجا را که مسئولیت به خانم‌ها سپردیم میزان موفقیت‌شان خیلی بیشتر بوده است. به نظر من این یک انگیزه می شود که ما بتوانیم در حوزه معرفی لیست برای زنان تلاش خود را داشته باشیم. امیدواریم حتی اگر نتوانیم برای استان‌ها هم لیست بدهیم حداقل برای تهران این لیست را ارائه دهیم.
خبرگزاری ایلنا
