فیلترینگ فضای مجازی راهکار مناسبی برای بلندمدت نیست

به گزارش دیده بان ایران، هدف نشان دادن خوب مطلق یا بد مطلقِ بودن فضای مجازی نیست بلکه مقصود شناخت مزیت ها و آسیب های آن است که باید مورد توجه قرار گیرد و نباید با پاک کردن صورت مساله همه چیز را نادیده گرفت که اگر این موضوع کارساز بود با فیلترکردن تلگرام به نتیجه دلخواه می رسیدیم اما این کار نه تنها مشکلی را حل نکرد بلکه افراد برای استفاده از این شبکه اجتماعی، روش های دور زدن فیلترینگ را پیدا کردند و به نرم افزار مورد نظر دست یافتند. 

بنابراین اینکه برخی به بهانه های مختلف، فیلتر کردن دیگر شبکه های اجتماعی مانند اینستاگرام را پیشنهاد می دهند، باید مورد بررسی و کاوش قرار گیرد تا پیامدها و اثرات آن مشخص شود زیرا در غیر اینصورت جامعه باید در این زمینه هزینه های مادی و معنوی زیادی بپردازد.

از این رو پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره فیلترینگ فضای مجازی، آسیب ها و مزیت های آن با «محمد مهدی فرقانی» عضو هیات علمی و رییس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی به گفت وگو پرداخته است.

-در ادامه متن این گفت وگو را می خوانیم:
**ایرنا: در هفته های گذشته عده ای به دلایل مختلف بر فیلترینگ فضای مجازی دامن زدند، این دلواپسی ها تا چه اندازه درست است؟
***فرقانی: در فضای مجازی ترکیب و مجموعه ای از اخبار، تحلیل ها و دیدگاه های مختلف وجود دارد. بخشی از این اخبار درست، برخی اشتباه و بخشی از این دیدگاه ها هدفمند و توام با حسن نیت و بخشی نیز فاقد این ویژگی هستند اما آنچه مسلم است در مواجه با اخبار فضای مجازی در ایران نوعی نگرانی، اضطراب، ناامیدی و سرخوردگی وجود دارد و این برای کشور به ویژه در شرایطی که با دشمن بی اخلاقی مانند آمریکا روبه رو هستیم، کار درستی نیست و روحیه ملی را پایین می آورد. این اتفاق قدرت مواجه با توطئه ها را کاهش می دهد و سرخوردگی و ناامیدی را تشدید می کند. از این رو باید عاملان و منابع اصلی را که باعث متشنج شدن فضای مجازی می شوند، پیدا کرد و کارهای اطلاعاتی بر روی آنها انجام داد. البته بخشی از این اخبار بدون منظور و تنها برای انتقال و انعکاس دغدغه ها هستند و بخشی ممکن است از جایی هدایت و سرچشمه بگیرد که باید شناسایی و با آن برخورد شود.

**ایرنا: آیا با فیلترینگ فضای مجازی مشکل ها حل می شود و می توان جلوی گسترش روزافزون شبکه های اجتماعی را گرفت؟ 
***فرقانی: تجربه نشان داده است فیلترینگ فضای مجازی در بلندمدت جواب نمی دهد و به صورت سخت افزاری به طور کامل نمی توان با فضای مجازی مقابله کرد زیرا همیشه جایگزین ها بلافاصله به میدان می آیند و راه ها و امکانات دور زدن را برای کاربران فراهم می کنند. بنابراین برای کاهش پیامدهای منفی فضای مجازی راه حل این است که سطح رضایت عمومی در جامعه و کیفیت زندگی مردم ارتقا پیدا کند و عناصری که سبب ناامیدی، سرخوردگی و آسیب های اقتصادی و روانی می شوند، از میان برداشت. در این صورت خود به خود زمینه پذیرش این پیام ها از میان می رود یا بسیار کاهش می یابد، در واقع این نوع پیام ها وقتی مورد قبول قرار می گیرند که بسترها و زمینه های نارضایتی، سرخوردگی و ناامیدی وجود داشته باشد.

**ایرنا: میان فضای مجازی با آسیب های اجتماعی مانند ترویج خشونت، طلاق و ... چه ارتباطی وجود دارد؟
***فرقانی: فضای مجازی به تنهایی نه سرچشمه درد و نه درمان است بسته به اینکه در چه شرایط، بسترها و زمینه هایی چه نوع پیام هایی مبادله می شود، می تواند آثار اجتماعی متفاوتی برجای بگذارد. بنابراین در فضای مجازی هم مانند فضای واقعی در زمینه طلاق، خشونت و... مثل دیگر زمینه ها می توان پیام های مثبت را مشاهده کرد، پیام هایی که هم می تواند به لحاظ فکری به بسیاری از خانواده ها کمک کند تا اختلاف ها را کنار بگذارند. در عین حال اختلاف افکنی، شایعه پراکنی، سوءاستفاده و امثال اینها در فضای مجازی فراوان است و هر 2 می تواند آثار خود را بر جای بگذارند. بنابراین نمی توان گفت اگر فضای مجازی فیلتر شود طلاق الزاماً پایین می آید یا اختلاف های خانوادگی به طور حتم کاهش پیدا می کند، هیچ کدام از این آسیب های اجتماعی تک عاملی نیستند یعنی یک عامل خاص نیست که آنها را به وجود بیاورد یا تجدید کند. بنابراین عوامل مختلفی در پیدایش و روند تکمیل آنها دخیل هستند که نوع استفاده از فضای مجازی می تواند یک نوع از آن باشد.

**ایرنا: آیا در ایران به فرهنگ و کارکرد اصلی فضای مجازی توجه می شود؟
***فرقانی: در جهان هیچ فرهنگ واحدی برای استفاده از فضای مجازی وجود ندارد. این پدیده به حدی نوظهور و دایم التحریر است و به سرعت تحول پیدا می کند که هیچ فرهنگ استانداردی در این زمینه وجود ندارد اما یکی از کارکردهای مهم فضای مجازی برای مردم تبدیل شدن این فضا به رسانه است که در کشورهای غربی کمتر کارکرد رسانه ای دارد. در واقع کارکرد عمده فضای مجازی ارتباطی است، یعنی ارتباط میان افراد و گروه ها را تسهیل و ممکن می سازد، شبکه های اجتماعی اساساً برای این منظور درست شده اند اما در ایران شبکه های اجتماعی و نرم افزارهای فضای مجازی تبدیل به رسانه شده اند زیرا مردم از طریق رسانه های سنتی و رسمی در واقع اشباع خبری نمی شوند، یعنی احساس می کنند که خبرها دقیق، درست، کامل و به موقع به آنها نمی رسد و واقعیت ها از آنها پنهان می شود، در نتیجه آنها اقبال بیشتری به فضای مجازی نشان می دهند.

بنابراین در هر جامعه ای که رسانه های رسمی و سنتی آن آزادتر باشند و بتوانند نیازهای خبری و اطلاعاتی مردم را بیشتر تامین کنند، فضای مجازی به کارکرد واقعی خود یعنی ارتباطات میان فردی و گروهی بازمی گردد و هر جامعه ای که رسانه ها محدودیت بیشتری در بیان واقعیت ها داشته باشند، شبکه های اجتماعی، کارکرد رسانه ای پیدا می کنند و می توانند آثار مثبت و منفی داشته باشند.

**ایرنا: مهم ترین مزیت و ایراد فضای مجازی چیست؟
***فرقانی: مهم ترین ویژگی فضای مجازی این است که آزادی بیان را که در ذات خودش هست؛ به حق عمومی تبدیل کرده و در دسترس همگان قرار داده است یعنی در همه جای جهان که امکان دارد مردم حق دسترسی به اطلاعات نداشته باشند، فضای مجازی این محدودیت ها را دور می زند و به مردم امکان شنیدن و شنیده شدن می دهد که این در دنیای امروز مزیت بسیار مهم و باارزشی محسوب می شود.

نکته دوم این که فضای مجازی سلطه رسانه های غالب بین المللی را شکسته است. در گذشته تنها چند و خبرگزاری مهم بین المللی که انحصار رسانه ای را در بر داشتند، وجود داشت هر چیزی که آنها منتشر می کردند، خبر بود و هر چیزی که منتشر نمی کردند، انگار وجود نداشت اما اکنون یک کانال در شبکه های اجتماعی یا یک پست می تواند با مقتدرترین رسانه های بین المللی رقابت کند، یعنی آن سلطه و انحصار رسانه عملاً بسته شده و یک نوع تکثر رسانه ای به وجود آمده که به نفع اکثریت مردم است.

در واقع فضای مجازی سلطه رسانه ای غرب را تا حد زیادی به چالش کشیده است، بنابراین فضای مجازی حق ارتباط، آگاهی و ... را برای شهروندان در همه جای جهان بیشتر و بهتر تامین می کند اما بزرگترین ضعف و ایرادش آن این موضوع به شمار می رود که در این فضا تشخیص درست و نادرست، جعلی و غیرجعلی، شایع و واقعیت خیلی دشوار است و به نوعی بشر دچار اضافه بار اطلاعاتی شده و هیچ معیاری در دست ندارد که بتواند اخبار و اطلاعات درست را از نادرست تشخیص دهد. 

البته رسانه های رسمی و سنتی باید برای شهروندان این ابهام ها را برطرف کنند تا از طریق مراجعه به این رسانه ها مردم بتوانند صحت و عدم صحت این اطلاعات و اخباری که در فضای مجازی به دست می آورند، محک بزنند. بنابراین فضای مجازی مجموعه ای از معایب را در خودش دارد، برای نمونه فیک نیوزها، شایعه ها، امکان سوء استفاده و فساد در عرصه اقتصادی، اخلاقی و سیاسی در این شبکه وجود دارد. برای مثال در جریان انتخابات آمریکا هنوز هم بحث دخالت روسیه در انتخابات آنها، مساله استفاده ستاد تبلیغاتی ترامپ از فیسبوک برای هدف های سیاسی و حتی استفاده برخی گروه های تروریستی برای عضوگیری و تبلیغ در این فضا مطرح است. بنابراین فضای مجازی امکانی است که در دسترس دوست و دشمن به یکسان قرار دارد و مانند هر پدیده تمدنی دیگر دستاوردهای مثبت بسیاری به همراه داشته است و می تواند آثار و پیامدها و عوارض منفی هم بر جای بگذارد.