نفس‌تنگی تهران با «بزرگ‌ترین تخلف قالیباف»
منطقه ۲۲ که می‌توانست کریدور اصلی برای ورود باد به تهران باشد، با تصمیم‌های قالیباف اکنون به یکی از معضلات تنفسی و کیفیت هوای پایتخت تبدیل شده است.
به گزارش ایسنا، روزنامه شرق نوشت: مردی که حالا خودش شهردار تهران است، کمتر از دو سال پیش وقتی که معاون وزیر راه‌وشهرسازی بود منطقه ۲۲ تهران را «بزرگ‌ترین تخلف قالیباف» خوانده و گفته بود: «هیچ سند بالادستی‌ای اجازه چنین ساخت‌وسازی را در منطقه ۲۲ تهران نداده و اتفاقی که در منطقه ۲۲ تهران رخ داده است، بزرگ‌ترین تخلف آقای قالیباف محسوب می‌شود.»
روز گذشته و هم‌زمان با هوای پاک هم استاندار و هم رئیس محیط زیست تهران از نقش مخرب ساخت‌وسازهای غرب تهران و جلوگیری از تنفس پایتخت سخن گفتند. اگرچه این اولین‌بار است که مسئولان رسمی دراین‌باره اظهارنظر می‌کنند، اما چند سال پیش و در روزگار شهرداربودن قالیباف در تهران که زمان اوج ساخت‌وسازها در منطقه ۲۲ تهران بود، کارشناسان بسیاری دراین‌باره اعلام نظر کرده و از تأثیرات مخرب این ساخت‌وسازها بر کیفیت هوای تهران و وزش باد در پایتخت که نقش مهمی در کاهش آلودگی دارد، سخن گفتند.
انوشیروان محسنی‌بندپی، استاندار تهران، در جلسه کارگروه کاهش آلودگی هوای تهران با بیان اینکه مسیر باد در تهران از غرب به شرق است، گفت: «قرار بود ساخت‌وسازهای غرب تهران به‌گونه‌ای باشد تا تهران تنفس‌پذیر باشد و از جایی که خروج آلاینده به وقوع باد شدید نیاز دارد، متأسفانه این ساخت‌وسازها مانع از ایجاد باد می‌شود.»
محسنی‌بندپی افزود: «واقعیت این است که رشد جمعیت، توسعه شهرنشینی، توسعه صنعت، رشد مصرف سوخت و نبود مدیریت جامع شهری مشکل‌ساز شده، همچنین وضعیت جغرافیایی شهر تهران به‌گونه‌ای است که ما اکنون هوای خوبی استنشاق نمی‌کنیم. بهتر است مردم بدانند که اقدامات مثبتی تاکنون انجام شده است. تهران حالتی دارد که اگر آلاینده‌ای وارد آن شود، به باد شدید نیاز است تا آن را خارج کند، ولی متأسفانه ساخت‌وسازهای غیراصولی بدون توجه به شرایط جوی جلوی تردد باد را گرفته است. مسیر باد از غرب به شرق تهران است و قرار بود ساخت‌وسازهای سمت غرب به‌گونه‌ای باشد تا هوا وارد تهران شود و این شهر تنفس‌پذیر باشد که متأسفانه این ساخت‌وسازهای نامناسب در غرب تهران از تنفس این شهر تا حدود بسیار زیادی جلوگیری کرده است.»
به غیر از او کیومرث کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست استان تهران نیز همین نظر را تأیید کرد، و گفت: «وضعیت ساخت‌وسازها اجازه عبور هوا از تهران را نمی‌دهد، در حقیقت وضعیت تهران به‌گونه‌ای است که هوا در آن جابه‌جا نمی‌شود که باید برای آن فکری شود.»
انتقادهای حناچی
یکی از کسانی که تندترین انتقادها را نسبت به ساخت‌وسازهای بی‌رویه در منطقه ۲۲ تهران مطرح کرد، پیروز حناچی است که اکنون شهردار تهران شده است. او این انتقادها را دو سال پیش زمانی که معاون معماری و شهرسازی وزیر راه‌وشهرسازی بود، در یک گفت‌وگوی رسانه‌ای مطرح کرد. این بخشی از انتقادهای او به وضعیت منطقه غربی تهران است: «هیچ سند بالادستی‌ای اجازه چنین ساخت‌وسازی را در منطقه ۲۲ تهران نداده و اتفاقی که در منطقه ۲۲ تهران رخ داده است، بزرگ‌ترین تخلف آقای قالیباف محسوب می‌شود. طرح جامع تهران هرگز اجازه این حجم از ساخت‌وساز در منطقه ۲۲ را نداده، اما در طرح تفصیلی شهر تهران که دولت قبل آن را تصویب کرده، به یک بند مربوط به سال ۷۸ استناد شده که براساس آن با بیش از ظرفیت بارگذاری ساخت‌وسازها در منطقه ۲۲ تهران انجام شده است. حتی مجوز بلندمرتبه‌سازی در منطقه ۲۲ وارد کمیسیون‌های ماده پنج نشد و شهرداران منطقه مجوزها را صادر کردند.»
او همچنین در مصاحبه‌ای دیگر با اشاره به اثر بلندمرتبه‌سازی به‌ویژه در منطقه ۲۲ بر آلودگی هوای تهران نیز گفت: «مطالعات علمی نشان داده بلندمرتبه‌سازی جریان باد زیر ۱۰ متر را مختل می‌کند که برای ساکنان اطراف این ساختمان‌ها مشکل‌ساز می‌شود. اگر بگوییم بلندمرتبه‌سازی تأثیری بر آلودگی هوا ندارد، حرفی کاملا غیرعلمی زده‌ایم، چراکه این مسئله با توجه به علم سیالات کاملا واضح و آشکار است. علم سیالات می‌گوید اگر دو سطح کاملا صیقلی را از روی هم عبور دهید، مشکلی ایجاد نمی‌شود، اما اگر دو سطح مضرس را روی هم بکشید گیر می‌کنند. عبور جریان باد بر سطح زمین نیز دقیقا همین حالت را دارد.»
حناچی با بیان این که پایین‌آمدن سرعت باد در زمستان در شرایط وارونگی باعث آلودگی هوا می‌شود، افزود: در زمستان گزارشی از طرف سازمان هواشناسی در یک روز ارائه شد که نشان می‌داد باد در ایستگاه مهرآباد شش نات بود و در میدان رسالت، عدد صفر را نشان می‌داد. این به معنای آن است که ساخت‌وساز در جریان باد تأثیر منفی می‌گذارد.»
رشد جنگل برج‌ها
اوج دوره ساخت‌وساز و برج‌سازی‌های بلندمرتبه در منطقه ۲۲ تهران مربوط به چه دوره‌ای است. آن‌طور که «علی نوذرپور»، شهردار کنونی این منطقه، به ایرنا گفته است بیشترین آمار ساخت‌وسازها در منطقه ۲۲ مربوط به سال‌های ۹۱ تا ۹۳ بوده است. این در حالی است که بر اساس طرح جامع مصوب سال ۸۶ سقف جمعیت‌پذیری این منطقه ۳۵۰ هزار نفر تعیین شده بود، البته آنچه از نظر جمعیتی در طرح تفصیلی منطقه ۲۲ مدنظر بوده ۵۵۰ هزار نفر است، اما آنچه روی نقشه آمده و برای آن «پهنه‌بندی» شده، جمعیت‌پذیری منطقه را به ۶۲۵ هزار نفر می‌رساند. بر اساس سرشماری سال ۹۵ جمعیت این منطقه ۱۷۶ هزار و ۴۰۰ نفر اعلام شد، اما با توجه به پروانه‌های صادرشده و توافقات صورت‌گرفته در صورت ساخت پروانه‌های ساختمانی و مجوزهای صادره، جمعیت بالقوه منطقه ۲۲ حدود ۵۲۰ هزار نفر خواهد بود.
دستی بر گلوی تهران
دکتر بهروز دهزاد، کارشناس پرسابقه محیط زیست و استاد دانشگاه، سال ۹۲ در گفت‌وگویی با «شرق» در رابطه با منطقه ۲۲ تهران این‌طور گفته بود: «در برنامه توسعه ۲۵ ساله تهران که سال ۵۵ تصویب شد، قرار بود منطقه ۲۲ محل احداث کمربند سبز تهران باشد و سرتاسر آن جنگل‌کاری شود، هم برای جلوگیری از پیشروی شهر و هم برای تنفس‌گاه شهر، با توجه به اینکه باد محلی دشتی که تهران در آن واقع است از این منطقه می‌آید، اما با برج‌سازی‌های بزرگی که در این محل شده است، نه‌تنها این نقطه تنفس‌گاه شهر نشد، بلکه دقیقا گلوگاه تنفسی تهران نیز بسته شد، چراکه این برج‌ها مانع از رسیدن همین باد محلی به تهران و تصفیه طبیعی هوای تهران می‌شوند، به همین دلیل من پیش‌بینی می‌کنم آینده تهران به‌لحاظ وضعیت آلودگی هوا به‌شدت بدتر و خطرناک‌تر خواهد شد، چراکه گلوی تنفسی شهر با این برج‌ها بسته شده است.»
علاوه‌براین، سه سال پیش حامد گوهری‌پور، پژوهشگر مطالعات شهری، در مقاله‌ای که در «شرق» منتشر شد، در همین رابطه این‌طور نوشت: «در سال ١٣٧٤، شورای‌عالی شهرسازی و معماری «طرح‌ریزی و مدیریت مجموعه شهری تهران و سایر شهرهای بزرگ کشور و شهرهای اطراف آن» را به تصویب رساند. افزایش ناگزیر جمعیت در تهران و اطراف آن، گسترش حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی، ازبین‌رفتن اراضی کشاورزی، هراس از به‌هم‌پیوستن دو کلان‌شهر و تولد نامیمون دوقلوی تهران- کرج و...، دستگاه کارشناسی کشور را، هم در بدنه دولت و هم جامعه شهرسازی به فکر تهیه طرحی برای مجموعه شهری تهران (تقریبا معادل با مرزهای استان قدیم تهران) انداخت تا با برنامه‌ریزی فضایی برای این پهنه پرجمعیت و پرفعالیت از سرزمین، ضمن تلاش در جهت ایجاد توازن پایدار در توسعه، بستری را به منظور برنامه‌ریزی واقع‌گرایانه‌تر برای شهرهای این مجموعه در قالب طرح‌های جامع و تفصیلی شهری فراهم آورد. این طرح در نهایت در سال ١٣٨١ به تصویب شورای‌عالی شهرسازی و معماری رسید که بسیاری آن را یکی از مهم‌ترین طرح‌های توسعه شهری در طول تاریخ نظام برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای می‌دانند. این طرح در همان سال در جلسه هیئت وزیران نیز مطرح شده و به تصویب رسید تا پشتوانه‌ای محکم برای اجرای آن ایجاد شود. طرح «مجموعه شهری تهران» با ارائه راهبردها و سیاست‌هایی در زمینه «اسکان جمعیت و فعالیت»، «بهبود نظام جابه‌جایی»، «حفاظت و توسعه فضاهای باز و سبز» و «استقرار فعالیت‌های صنعتی» ضمن پرهیز از ورود به جزئیات مرسوم در طرح‌های توسعه شهری، مسیری عقلانی و پایدار را برای ایجاد توازن میان سکونت، فعالیت، فراغت و رفت‌وآمد در سطح مجموعه شهری و بین کانون‌های جمعیتی آن (تهران، کرج، شهریار، ورامین، دماوند، طالقان، هشتگرد و...) پیش‌رو قرار می‌دهد. هرچند این طرح بنای ورود به محدوده برنامه‌ریزی داخل شهرها را نداشته و اساسا تلاشی در جهت ایجاد ساختاری متوازن میان کانون‌های سکونت و فعالیت در سطح استان تهران (سابق) به شمار می‌آید؛ اما بر توقف ساخت‌وساز در منطقه ٢٢ شهر تهران تأکید می‌کرد.
این منطقه بنابر عقیده بسیاری از کارشناسان مسائل شهری، یکی از آخرین فرصت‌های شهرسازی تهران محسوب می‌شد. این طرح ضمن اعلام ضرورت توقف ساخت‌وساز مسکونی و بارگذاری سکونتی در این منطقه، ضمن پیشنهاد ایجاد فعالیت‌های فراشهری و ملی (فراغتی و گردشگری) برای منطقه ٢٢، با بیان ضرورت تعریف کمربند سبز برای شهر تهران از طریق درخت‌کاری، نه‌تنها راه را بر به‌هم‌پیوستن تهران و کرج می‌بست (که امروز چیزی به تحقق این پیوستگی نمانده است)، بلکه کریدور اصلی باد شهر تهران را برای ورود و گردش هوا در این کلان‌شهر دودگرفته فراهم می‌کرد. تقریبا تمام مطالعات اقلیمی صورت‌گرفته درباره شهر تهران این موضوع را تأیید می‌کنند که باد غالب ورودی این شهر حداقل در سه فصل از سال از جهت غرب بوده و جلوگیری از ورود آن به شهر به منزله فشردن گلوی خالی از نفس این کلان‌شهر افسارگسیخته است.»
با این همه، اصرار پر هزینه قالیباف به پشت‌پازدن به همه طرح‌های کارشناسی مصوب، اعم از برنامه توسعه ۲۵ ساله تهران و «طرح‌ریزی و مدیریت مجموعه شهری تهران» و همه توصیه‌های کارشناسان، در نهایت سرنوشتی برای تهران رقم زده است که خلاصی از آن ممکن نیست.
