روانشناسی در ایران: رشته ای علمی و جذاب، حرفه ای تخصصی و کارآمد

دیده بان ایران- دکتر حمید پورشریفی* : چند سالی است که به واسطه تصویب شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، نهم اردیبهشت، روز تصویب نهایی قانون تشکیل سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، به عنوان روز روانشناس و مشاور در سراسر کشور گرامی داشته می شود. نوشته حاضر به مناسب این روز به رشته تحریر در آمده است.

 اگرچه روانشناسی به مثابه رشته علمی در ایران تاریخچه ای کوتاه دارد، در این مدت کوتاه، روانشناسی به واسطه فرایندها و خروجی هایش جایگاه خاصی را احراز کرده است، به طوری که تعداد انجمن های علمی، گروه های دانشگاهی، آزمایشگاه های تاسیس شده، پژوهش های انجام شده، مقالات منتشر شده، کتاب های ترجمه و تالیف شده در گرایش های مختلف روانشناسی در خور توجه و حتی قابل رقابت با خیلی از کشورهای منطقه است.

 اگرچه به دلیل نیازهایی، برخی از گرایش های کاربردی روانشناسی بیش از بقیه گرایش ها در معرض دید و توجه قرار گرفته است اما روانشناسی با وجود بیش از 50 گرایش محض و کاربردی در سطح جهانی و قریب 10 گرایش در سطح ملی، تنوعی از نیازهای وسیع جامعه و انسان ها را پوشش داده است به طوری که الان بسیاری از آحاد جامعه، دستگاه های دولتی و سازمان های خصوصی، بدون دریافت خدمات روانشناسی در ایفای نقش های خود با مشکلاتی مواجه می شوند.

 اگرچه همانند هر رشته علمی، در روانشناسی نیز تمرکز بر درون رشته بوده است، با این وجود، داد و ستدهای علمی در خور توجهی بین روانشناسی و دیگر رشته های علمی نظیر عصب شناسی، جامعه شناسی، علوم پزشکی، ایمنی شناسی  و ... صورت گرفته است به طوری که هر کدام از این رشته های علمی با حذف دروندادهایی که از روانشناسی داشته اند با کاستی جدی مواجه می شوند؛ هرچند عکس آن نیز صادق است.

 اگرچه روانشناسی هنوز به مرحله پارادایم نرسیده است اما در سطح جهانی نظریه های علمی مطرح شده در روانشناسی در حال نزدیک شدن به همدیگر هستند به طوری که به عنوان مثال رویکردهای شناختی رفتاری و رویکردهای تحلیلی در درون خود بده بستان های قابل توجهی دارند و حاصل آن در سطح ملی در تعاملات علمی بین رویکردها و فعالان آنها به خوبی مشهود است.

 اگرچه به دلیل جذاب بودن روانشناسی، زمینه برای پدیدآیی شبه علم در حوزه روانشناسی وجود داشته است، با این وجود علاوه بر تلاش ها در سطح جهانی، در سطح ملی نیز تلاش های زیادی در حال انجام است تا روانشناسی مرزهای خود را با شبه علم تفکیک نماید.

 اگرچه درسطح ملی وجود مشکلاتی نظیر درآمد پایین باعث تردید هایی در ورود به این رشته به ویژه برای پسران شده است با این وجود اقبال به روانشناسی در خور توجه است به طوری که تعداد افراد با رتبه های بالا که روانشناسی را به رشته هایی نظیر پزشکی و حقوق ترجیح داده اند هرساله رو به افزایش است.

 اگرچه درسطح ملی افرادی هستند که سعی می کنند روانشناسی را به عنوان یک علم وارداتی مطرح و آن را آسیب مطرح کنند با این وجود روانشناسان به واسطه بهره گیری از رویکردهایی که در آن جنبه های فرهنگی لحاظ میشود توانسته اند این نقد را به خوبی پاسخ دهند.

 اگرچه مشکلاتی جدی در آموزش روانشناسی در برخی از دانشگاه ها وجود دارد، دانشگاه هایی که فاقد ملاک هایی نظیر داشتن استاد کافی و مرتبط هستند، با این وجود در مجموع، روانشناسان ایرانی، مورد توجه خاص استادان دانشگاه های دیگر کشورها قرار می گیرند که خبر از ظرفیت های خوب اعم از دانشگاهی و فرادانشگاهی در روانشناسی ایران است. 

اگرچه گاهی شرایطی موجب می شود افرادی سوءاستفاده کننده که حتی روانشناس نیستند و یا از تخصص لازم و مرتبط برخوردار نیستند در میان عموم مردم مخاطب پیدا می کنند، با این وجود، خوشبختانه با افزایش روزافزون آگاهی مردم به تدریج جای این افراد غیرعلمی افراد علمی جایگزین می شوند.

 اگرچه آسیب هایی نظیر استقرار افراد به جای ارکان و به تبع آن آسیب های اداری و عدم شفافیت مالی در سازمان نظام روانشناسی گزارش می شود که برای اعضای سازمان نگرانی هایی ایجاد می کند، با این وجود، به واسطه وجود ظرفیت هایی در درون سازمان نظام و نیز وجود انجمن های علمی، دانشگاه ها و استادان برجسته که خاستگاه پدیدآیی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره بوده اند امید می رود به زودی از این آسیب ها پیشگیری شود و حرفه روانشناسی با قدرت تمام بتواند برای استیفای حقوق روانشناسان و مراجعان آنها به پیش برود.

روانشناسی در ایران، با وجود کاستی ها و چالش هایی با قوت به پیش می رود و هم اینک در کاهش رنج انسان ها و حل بسیاری از معضلات جامعه، نقش تعیین کننده ای ایفا کرده است.

روز 9 اردیبهشت، روزملی روانشناس و مشاور، بر همه متخصصان، پژوهشگران، دانش آموختگان و دانشجویان عزیز روانشناسی گرامی باد.

* دانشیار روانشناسی سلامت دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی