جنجال بر سر مومیایی منسبت به رضا شاه | وقتی سکوت مسئولان یک مسئله تاریخی را به کشمکش سیاسی تبدیل می‌کند
رسانه‌های داخلی در حالی که کشف یک مومیایی در حرم حضرت شاه عبدالعظیم (ع) را از منظر تاریخی و میراث فرهنگی دنبال می‌کنند، سکوت و تعلل مسولان سبب شد رسانه‌های فارسی زبان خارجی تلاش کنند که مسیر این اتفاق را منحرف کنند.
به گزارش سایت دیده بان ایران؛ خبر در روز دوشنبه سوم اردیبهشت منتشر شد. در ابتدا روزآروز از شایعه پیدا شدن یک مومیایی در عملیات توسعه حرم حضرت شاه عبدالعظیم ( ع) و احتمال انتساب او به پهلوی اول صحبت کرد سپس پایگاه خبری چمدان در گفت‌وگو با حسن خلیل آبادی رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران برای اولین بار این خبر را به صورت تایید شده و رسمی منتشر کرد.
خلیل آبادی در این مصاحبه از پیدا شدن یک مومیایی در ضلع غربی حرم حضرت شاه عبدالعظیم و دفن مجدد آن در همان بخش خبر داد و در مورد انتساب آن به پهلوی اول تنها به به احتمالی بسنده کرد.
ساعتی پس از انتشار این خبر مصطفی آجرلو، مدیر کل روابط عمومی آستان حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) به ایسنا گفت : جسد کشف شده نیز باقی مانده از یک جسد طبیعی است، هیچ جسد مومیایی در این منطقه به دست نیامده است، حتی چهره آن قابل تشخیص نبوده و شایعه پخش شده در خصوص بقایای این جسد صرفا ساخته شده فضای مجازی است.
اما روابط عمومی این آستان مطهر اطلاعات بیشتری نداد و تصویر جنازه یافت شده را نیز به رسانه‌ها نشان نداد و همچنین از خبرنگاران دعوت نکرد تا با مشاهده آنچه پیدا شده بتوانند با اطمینان در این مورد خبر بنویسند، از طرف دیگر ساعاتی بعد تصویری از یک جنازه شبیه به مومیایی در فضای مجازی منتشر شد که به همین مومیایی یافت شده در محوطه حرم حضرت شاه عبدالعظیم منتسب بود بنابراین مساله پیدا شدن مومیایی با توجه به صحبت‌های عضو شورای شهر همچنان پررنگ بود.
چرا مومیایی مهم است؟
مساله پیدا شدن مومیایی تاریخی برای رسانه‌ها و کارشناسان حوزه میراث فرهنگی فارغ از اینکه منتسب به چه کسی است، بسیار اهمیت دارد چرا که مومیایی کردن هرگز شیوه مرسومی برای دفن مردگان در ایران نبوده و نیست و بیشتر اجساد تاریخی که در ایران سالم از دل خاک بیرون آمدند، مانند «مرد نمکی»، مومیایی طبیعی بوده‌اند یعنی آنکه شرایط طبیعی خاک سبب شده بود که بخشی از اجساد خود به خود سالم بمانند.
از همین رو اطلاعات کارشناسان در مورد مویایی مصنوعی چندان زیاد نیست بنابراین علاوه بر اینکه پیدا شدن این مومیایی تاریخی فرصت مناسبی برای مطالعه کارشناسان و پژوهشگران داخلی است، اظهار نظرها از روی عکس بسیار متناقض و در حد گمانه زنی پیش رفت این در حالی است که هیچ نهادی از جمله میراث فرهنگی که به نظر می آید متولی اصلی در زمینه کشف یک مومیایی تاریخی باشد اظهارنظری کارشناسی و رسمی نداشته است و حتی از بررسی جنازه توسط کارشناسان نیز حرفی به میان نیاورده است.
چرا مومیایی ذهن‌ها را به سمت پهلوی اول برد؟
همانطور که گفته شد مومیایی شدن در ایران به هیچ عنوان مرسوم نیست و تنها یک مومیایی مشهور در تاریخ ایران وجود دارد و آن پهلوی اول است که گفته می‌شود پس از مرگ در ژوهانسبورگ به مصر منتقل، در آنجا مومیایی و پس از ۶ سال به ایران منتقل شد و از قضا در نزدیکی حرم مطهر حضرت شاه عبدالعظیم(ع) به خاک سپرده شد. پس از انقلاب نیز هرگز جنازه او پیدا نشد بنابراین طبیعی است که با شنیدن خبر کشف مومیایی در نزدیکی این آستان مطهر ذهن هر خواننده‌ای به سمت پهلوی اول کشیده شود.
بنابراین پایگاه خبری چمدان به سراغ مهدی حجت، رئیس ایکوموس ایران از پایه گذاران سازمان میراث فرهنگی و یکی از شخصیت‌های مورد پذیرش و مشهور در حوزه میراث فرهنگی رفت و از او در این‌باره سوال کرد.
مهدی حجت به خبرنگار چمدان گفت: به محض این که یک متخصص باستان شناس جنازه را ببیند می‌تواند عمر جنازه را تشخیص دهد. در صورتی که حدود ۶۰ الی ۷۰ سال قدمت داشته باشد احتمال این که متعلق به رضا شاه باشد وجود دارد و نیاز به تحقیقات بیشتر باستان شناسی و تاریخی دارد. اگر هم قدیمی‌تر باشد که باز مانند سایر جنازه‌های کشف شده تاریخی مورد پژوهش باستان‌شناسان قرار می‌گیرد.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا مسؤولان حرم شاه عبدالعظیم به کارشناسان میراث فرهنگی اجازه تحقیق و کاوش می‌دهند، اظهار کرد: اجازه می‌دهند معنایی ندارد. اگر یک جسد مومیایی کشف شده وظیفه آنها است سازمان میراث فرهنگی را مطلع کنند. سازمان هم به پژوهشگاه اطلاع می‌دهد و آنها یک تیم باستان شناسی از پژوهشکده باستان شناسی برای تحقیقات بیشتر روانه می‌کنند. حتی حق ندارند جنازه را جابه جا کنند.
احمد ابوحمزه، ری‌شناس نیز در گفت‌وگو با شهروند گفت: منطقه‌ای که عملیات در آن انجام می‌شد، جنازه دیگری دفن نبوده است. در منابعی که من به آن رجوع کرده‌ام گفته شده در آن نقطه فرد دیگری به شکل مومیایی دفن نشده. بنابراین اگر این جنازه کشف شده مومیایی باشد، صددرصد مربوط به پهلوی اول است. به‌خصوص که آنجا هیچ‌وقت محل تدفین مومیایی نبوده است.
او گفت: در صورت تاریخی بودن این جنازه می‌تواند یک منبع درآمد برای خود آستان حرم عبدالعظیم باشد. در این صورت مردم می‌توانند ببینند شاهان چه بلایی سر این مملکت آورده‌اند. رضاشاه هم یک نمونه است. ما از لوور آثار را برای آشنایی مردم با تاریخ به ایران می‌آوریم، پس یک مومیایی از یک شاه هم می‌تواند منبعی و سندی از آن دوره تاریخ باشد.
ابوحمزه ادامه داد: میراث بازمانده برای مردم می‌تواند یک کوزه باشد یا یک جنازه. این هم تاریخ است، مثل سنگ قبر ناصرالدین شاه که حالا در موزه گلستان نگهداری می‌شود. اگرچه با وجود تصمیم به تخریب این سنگ قبر در سال‌های گذشته، درنهایت دانستیم که می‌توان از این میراث درآمد داشت و برای آیندگان از تاریخ گفت.
چرا پای رسانه‌های بیگانه به این ماجرا باز شد؟
در حالی که رسانه‌های داخلی در حال پیگیری علمی این مساله از مسولان میراث فرهنگی و کارشناسان بودند با سکوت آنها مواجه شدند و این مساله بن بستی را پیش پای آنها قرار داد چرا که از طرف مسولان هیچ صحبت کارشناسی و علمی منتشر نشد و همین جا بود که رسانه های فارسی زبان خارجی سعی کردند سمت و سوی ماجرا را از وجه تاریخی و علمی آن خارج کنند.
در حالی که رسانه‌های داخلی در حال پیگیری علمی این مساله از مسئولان میراث فرهنگی و کارشناسان بودند با سکوت آنها مواجه شدند و این مساله بن بستی را پیش پای آنها قرار داد چرا که از طرف مسئولان هیچ صحبت کارشناسی و علمی منتشر نشد و همین جا بود که رسانه‌های فارسی زبان خارجی سعی کردند سمت و سوی ماجرا را از وجه تاریخی و علمی آن خارج کنند.
پس از این مساله برخی مسئولان و رسانه‌های دولتی نیز تلاش کرند به جای دنبال کردن رویکرد علمی و تاریخی که رسانه‌های داخلی آغاز کرده‌بودند، مسیر سیاسی رسانه‌های فارسی زبان خارجی را پیش بگیرند آنچنانکه امروز خبرگزاری دولت نوشت: «تنها فردی که دانش آموخته بود و با استدلال در این باره سخن گفت، عبدالله شهبازی پژوهشگر تاریخ بود. او ماجرای این مومیایی را شیادی می‌داند
شهبازی در کانال تلگرام خود نوشت: ادعا می‌شود که این مومیایی در شهر ری کشف شده و به رضا شاه تعلق دارد که مقبره او پس از پیروزی انقلاب تخریب شد. رضا شاه در ۴ مرداد ۱۳۲۳ در ژوهانسبورگ (آفریقای جنوبی) فوت کرد. جنازه را مومیایی کردند و در مسجد رفاعی قاهره به امانت گذاشتند. در اردیبهشت ۱۳۲۹، زمانی که موج نفرت از رضا شاه در ایران فرو نشست و فضای سیاسی آرام شد، جنازه ابتدا به مکه و مدینه و سپس به ایران منتقل شد و در ۱۷ اردیبهشت طی مراسم رسمی تشییع و طبق قواعد اسلامی در مقبره اختصاصی در شاه عبدالعظیم دفن شد. .. تصور سینمایی و عامیانه از مومیایی رضا شاه سبب شد که عکس منتشر شده از این جنازه به عنوان مومیایی رضا شاه به سرعت پخش شود. نگاهی به عکس جنازه که شبیه به مومیایی‌های مصر باستان بازسازی شده به سادگی این شیادی را آشکار می‌کند. در کنار عکس این مومیایی عکس جنازه رضا شاه نیز وجود دارد که نشان می‌دهد او را به سبک مصر باستان مومیایی نکرده‌اند. تکه‌های پارچه چسبیده به جسد تصور عامیانه از مومیایی را تداعی می‌کند. مومیایی شبیه به تصویر جسد رضا شاه در تابوت بازسازی شده که لباس به تن دارد. در حالی که رضا شاه را طبق مراسم اسلامی و بدون لباس و با کفن دفن کردند.»
صحبت‌های شهبازی در حالی است که در تصاویر منتسب به مومیایی رضاشاه که به تازگی منتشر شده سر آستین‌های لباس مومیایی کاملا مشخص است بنابراین کسی تصور مومیایی باستان را از این تصویر ندارد.
خسرو معتضد نیز در این باره به دیده بان ایران (اینجا) گفت: «جنازه رضاخان در مسجد الرفاعی مصر است. این مومیایی متعلق به رضا شاه نیست مگر اینکه با آزمایش DNA مشخص شود و اظهار نظر پسر محمدرضا پهلوی ناشی از بی‌سوادی اوست.»
البته صحبت‌های خسرو معتضد نیز با برخی روایت‌های تاریخی اختلاف دارد به طوری که امروز روزنامه شرق در مصاحبه با بهمن انصاری نویسنده و پژوهشگر تاریخ درباره جسد کشف‌شده در منطقه شهرری تهران نوشت: «بنابر گزارش‌های تاریخی، در اوایل انقلاب، هنگامی که آرامگاه رضاشاه به دستور آیت‌الله خلخالی تخریب شد، حفاری‌های عمیقی در مدفن رضاشاه انجام شد؛ اما اثری از پیکر او یافت نشد. به‌زودی عده‌ای فرضیه‌ای را مطرح کردند که محمدرضاشاه هنگام ترک ایران، پیکر رضاشاه را با خود از ایران خارج کرده و بعدها او را در مسجد رفاعی مصر به خاک سپرده است. به اعتقاد نگارنده، این داستان احتمالا از سوی خاندان پهلوی و برای جلوگیری از پیگیری‌های بعدی برای یافتن پیکر رضاشاه مطرح شده است. اگر این احتمال را بدهیم که خاندان سلطنتی و رجال سیاسی وقت، پیکر رضاشاه را در جایی غیر از محل اصلی قبر دفن کرده باشند، باید پذیرفت که باغ طوطی مناسب‌ترین مکان برای این کار بوده است؛ چرا که از یک سو در نزدیک‌ترین فاصله به ساختمان آرامگاه قرار داشته است و از سوی دیگر به دلیل وجود قبور فراوان در اطراف آن، مکانی بود که قطعا کمتر مورد توجه آیندگان قرار می‌گرفت. تطبیق تصاویر منتشرشده از مومیایی با آخرین عکسی که از جنازه رضاشاه باقی مانده است، حکایت از شباهت شگفت‌انگیز مومیاییِ مکشوف با رضاشاه دارد. روی ساعد سمت چپ دست مومیایی، هنوز پاره‌ای از لباس متوفی باقی مانده که از لحاظ شمایل و اندازه، به شکل عجیبی با یونیفرم نظامی رضاشاه -که در آخرین عکس، بر تن جنازه او دیده می‌شود- شباهت دارد. با توجه به موارد مطرح‌شده، به احتمال بسیار بالا، مومیاییِ جنجالیِ یافت‌شده در حیاط حرم شاه‌عبدالعظیم (ع)، مومیاییِ رضاشاه پهلوی است.»
این صحبت‌ها و اظهار نظرها همچنان ادامه دارد و به نظر می‌آید با سکوت بیشتر مسئولان میراث فرهنگی و جلوگیری از بررسی آنچه کشف شده فارغ از مومیایی بودن یا نبودن آن توسط کارشناسان بی‌طرف و متخصص، امکان منحرف شدن این مساله از یک پدیده تاریخی بیشتر می‌شود.
در حالی که این ماجرا برای مردم تنها یک مساله تاریخی متعلق به حدود ۷۰ سال پیش است چرا با سکوت آن را به مساله‌ای پیچیده تبدیل می‌کنیم؟/ چمران
