هشدار یک استاد دانشگاه: امکان وقوع خشکسالی شدید در ایران/کاهش بارش ها از نیمه دوم امسال مشهود تر شد

دیده بان ایران: حسن لشگری، با اشاره به اینکه افزایش دما و کاهش بارش را باید از هم جدا کرد، اظهار کرد: گرمایش جهانی یک واقعیت عینی است که اتفاق افتاده است. به این معنا که هم اکنون در یک دوره گرم قرار داریم و باید واقعیت گرمایش جهانی را بپذیرم حتی اگر فرض کنیم که روند افزایشی دما در آینده قطع می‌شود و در یک روند کاهشی یا دوره سرد قرار می‌گیریم. دماهای ایستگاهی، تغییر نوع بارش‌ها، کاهش بارش‌های جامد، ذوب شدن یخ‌ها روی کوه‌های یخچالی، بارش‌های سیل‌آسا و خارج از موعد و امواج گرم و سرد ناگهانی و شدید همه شواهدی از تغییر اقلیم و افزایش خزنده دما در سیاره زمین است.

تغییر اقلیم لزوما با کاهش بارش همراه نیست

وی با بیان اینکه تغییر اقلیم لزوما با کاهش بارش در همه نقاط سیاره زمین همراه نیست، تصریح کرد: افزایش دما سبب افزایش تبخیر و فرا رفت رطوبت به درون جو خواهد شد بنابراین اولین تاثیر آن تغییر در ساختار و رفتار سامانه‌های سازنده گردش عمومی جو خواهد بود. به این صورت که در برخی نقاط ممکن است بارش‌ها کاهش پیدا کند ولی در نقاط دیگری با افزایش بارش‌ها مواجه شویم. از این‌ رو پدیده خشکسالی و ترسالی با پدیده تغییر اقلیم کاملا مجزا هستند. تغییر اقلیم می‌تواند هر کدام از دو پدیده خشکسالی و ترسالی را تشدید یا تضعیف کند ولی باید توجه داشت که افزایش دما اثر بخشی بارش‌ها را کمتر می‌کند و در حال حاضر گرمایش جهانی می‌تواند این اثر را تشدید کند.

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه با اشاره به اینکه امکان تکرار شرایط جوی حال حاضر کره‌ زمین در آینده تقریبا وجود ندارد، گفت: شرایط جوی همواره تغییر پیدا می‌کند ولی چون منبع انرژی تمام فعالیت‌های جوی خورشید است و انرژی خروجی از آن سیکل‌های معینی دارد، پدیده‌های نزدیک به هم قابل تکرار هستند. برای مثال تکرار خشکسالی‌ها و ترسالی‌ها تابع سیکل معینی است که با توجه به شدت و مدت، دارای دوره‌های بازگشت هستند ولی این مسئله به معنای تغییر اقلیم نیست. زمانی‌که رفتار یک یا چند عنصر اقلیمی دارای روند کاهشی یا افزایشی شد و تداوم پیدا کرد، تغییر اقلیم اتفاق افتاده است. گرم شدن جو با یک روند معین یا تقریبا ثابت نمونه خوبی برای تغییر اقلیم است.

نقش بشر در تغییر اقلیم بیش از عوامل طبیعی است

لشگری افزود: اقلیم سامانه‌ پیچیده‌ای است که تغییر در هر بخش از آن کل سامانه متاثر می‌کند. دخالت بشر باعث تغییر در عناصر سازنده جو می‌شود و تغییر دراین عناصر محیط طبیعی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و متقابلا تغییر درمحیط طبیعی در بیلان انرژی و گردش عمومی جو موثر واقع می‌شود. برای مثال گرمایش جهانی باعث افزایش تبخیر، کاهش اثربخشی بارش‌ها و درنتیجه از بین رفتن زیستگاه‌های گیاهی وخشکی زمین می‌شود.

این استاد آب و هواشناسی دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر اینکه انسان وطبیعت اثر متقابلی روی هم دارند و گاهی اثرات همدیگر را تشدید می کنند، اظهار کرد: با در نظر گرفتن همه این شرایط در حال حاضر نقش بشر در تغییر اقلیم بیش از عوامل طبیعی است.

سامانه اقلیمی پرفشار عربستان در خشکسالی و ترسالی ایران تاثیر دارد

وی در ادامه ترسالی و خشکسالی را ناشی از تغییراتی دانست که به صورت دوره‌ای یا سیکلی در رفتار و ساختار سامانه‌های سازنده گردش عمومی جو رخ می دهد و گفت: هرمنطقه با توجه به موقعیت جغرافیایی خود نسبت به گردش عمومی جو از تعدادی سامانه‌های اقلیمی متاثر می‌شود که این سامانه‌ها رفتارهای اقلیمی آن کشور یا منطقه را می‌سازند. یکی از سامانه‌های مهم و کنترل کننده اقلیم کشور ایران سامانه پر فشار عربستان است که جابجایی مکانی آن نقش بسزایی بر ویژگی‌های اقلیمی و بارشی کشور ایران دارد. آخرین تحقیقی که توسط یکی از فارغ‌التحصیلان دانشگاه شهید بهشتی روی این سامانه انجام شد، نشان داد که جابجایی غرب و شرق سوی این سامانه نقش بسیار مهمی در خشکسالی‌ها و ترسالی‌های کشور ایران دارد. شکل زیر موقعیت هسته مرکزی این سامانه پرفشار را در خشکسالی شدید سال آبی ۲۰۰۷-۲۰۰۸ نشان می‌دهد. همانطور که در شکل آمده هسته‌های پرفشار کاملا روی مرکز و جنوب عربستان قرار دارند و به سمت غرب جابجا می‌شوند.

این استاد آب و هواشناسی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه تغییر اقلیم یک پدیده جهانی و اقلیم نیز سامانه یکپارچه و پیوسته است و رفتار آن از کنش و واکنش اجزا و عناصر سازنده آن شکل می‌گیرد، اظهارکرد: تغییر اقلیم بصورت جزیره‌ای عمل نمی‌کند و کل سیاره زمین را درگیر می‌کند البته با این وجود اثرات تغییر اقلیم درهمه نقاط دنیا یکسان نیست و در برخی نقاط همراه با افزایش بارش و دربرخی مکان‌های دیگر با کاهش بارش همراه خواهد بود.

آسیب‌پذیری کشورها در مقابل پدیده تغییر اقلیم یکسان نیست

وی درباره آثار تغییر اقلیم در جهان توضیح داد: بسته به میزان آگاهی مردم از پدیده تغییر اقلیم، وجود زیرساخت‌های مناسب، میزان همزیستی مردم و سازگاری و اتخاذ تصمیمات درست از طرف مدیران، آسیب‌پذیری کشورها از پدیده تغییر اقلیم یکسان نخواهد بود. اگر از هم اکنون در کشور - که البته باز هم خیلی دیر است - برنامه جامع تحقیقاتی از روند تغییرات آتی انجام نشود و روش‌های سازگاری و زیرساخت‌های لازم بررسی نشود، با توجه به شرایط آبی و اقلیمی کشور، با مشکلات بسیار زیادی دست به گریبان خواهیم شد.

ما یک کشور پر بارش نیستیم و نخواهیم شد

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه باید بپذیریم که در همجواری کمربند خشک دنیا قرار گرفته‌ایم، تصریح کرد: این کمر بندخشک به وسیله سامانه‌های پرفشاری احاطه شده که در عرض‌های جغرافیایی از سیاره زمین شکل می‌گیرند، از این‌رو باید تمام فعالیت‌های مرتبط با منابع آبی در کشور را با همین مقدار بارش به انجام برسانیم. میزان بارش ممکن است در ترسالی‌ها قدری بیشتر و در خشکسالی‌ها قدری کمترشود و در کل ما یک کشور پر باران نیستیم و نخواهیم شد. اگر این واقعیت را تمام مسئولان کشور بپذیرند در این صورت باید تمام برنامه‌های بلند مدت و کوتاه مدت را بر پایه‌ همین بارش طرح‌ریزی و اجرا کنند.

لشگری ادامه داد: ما یک کشور کم آب هستیم ولی همانند کشورهای پر آب رفتار می‌کنیم. مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که دولت به‌طور جدی باید دنبال کند چراکه بالاترین سهم آب مصرفی کشور در این بخش است. شیوه‌های کشت، الگوی کشت و نوع محصولات با شرایط آبی بسیاری از مناطق کشور سازگار نیست. بسیاری از محصولات که آب مصرفی بالایی دارند، باید از چرخه کشاورزی حذف شوند. الگوی بارش‌های کشور با توجه به تغییر شرایط دمای جهانی به سمت بارش‌های مایع (باران) سوق پیدا کرده است بنابراین در شیوه‌های ذخیره آب باید تجدید نظر شود. از طرفی دیگر الگوی بارش‌ها به سمت رگباری شدن رفته است. از این رو امکان وقوع سیل‌های شدید وجود دارد و باید حوضه‌های آبریز از لحاظ خیزش آب مدیریت شوند.

وی در پایان با بیان اینکه بین خشکسالی و زلزله هیچ گونه ارتباطی وجود ندارد، تصریح کرد: خشکسالی یک پدیده اقلیمی است که تغییرات آن درون جو روی می‌دهد ولی زلزله یک پدیده زمین شناسی است که تغییرات آن درون زمین است، همچنین عمق گسل‌ها و ضخامت پوسته زمین به قدری زیاد است که با چند میلیمتر کم یا زیاد شدن بارش تاثیری در فعال شدن یا نشدن گسل ها ندارد.